Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RmgyDsqw3UrSe

„Na początku było Słowo...”

Fragment zwoju Tory znaleziony w genizie synagogi kairskiej (zawiera tekst Księgi Rodzaju 32:6-36:12)
ok. XIII w., Bodleian Library, domena publiczna

Skąd się wziął świat? Współcześnie poszukiwaniem odpowiedzi na to pytanie zajmują się przede wszystkim fizycy. Zanim jednak fizyka narodziła się jako dyscyplina nauki, próbowano wyjaśnić, jak powstał kosmos. Czyniono to przede wszystkim w ramach rozważań religijnych.

Najważniejszym dziełem chrześcijaństwa jest Biblia. Otwierająca ją Księga Rodzaju (Genesisj00000000RB1v50_000tp001Genesis), której autorstwo przypisuje się Mojżeszowi, mówi m.in. o stworzeniu świata.

Już wiesz

Poszukaj w podręczniku do fizyki (albo w innym źródle) obowiązującej dziś głównej teorii na temat powstania świata. Przygotuj się do przedstawienia tej teorii w sposób atrakcyjny i zrozumiały dla:
a) koleżanek i kolegów w twojej klasie,
b) dzieci w klasach I–III szkoły podstawowej.

j00000000RB1v50_000tp001
j00000000RB1v50_0000000G
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Biblijny opis stworzenia świata i człowieka

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
R9oHdcUBmel0d1
Zwój Tory, czyli zapisanych językiem hebrajskim pierwszych pięć ksiąg Biblii opisujących między innymi stworzenie świata Zwój Tory, czyli zapisanych językiem hebrajskim pierwszych pięć ksiąg Biblii opisujących między innymi stworzenie świata Źródło: meghamama, fotografia barwna.
Zwój Tory, czyli zapisanych językiem hebrajskim pierwszych pięć ksiąg Biblii opisujących między innymi stworzenie świata
meghamama, fotografia barwna, licencja: CC BY-NC 2.0
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

W pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju znajdują się dwa (niezależne od siebie) opisy stworzenia świata. Oto pierwszy z nich (młodszy o kilkaset lat od drugiego):

Świat stworzony przez Boga. Księga Rodzaju, rozdz. 1, w. 1–31; rozdz. 2, w. 1–4
Świat stworzony przez Boga. Księga Rodzaju, rozdz. 1, w. 1---31; rozdz. 2, w. 1---4

Rozdział I

(1) Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. (2) Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami. (3) Wtedy Bóg rzekł: «Niechaj się stanie światłość!» I stała się światłość. (4) Bóg widząc, że światłość jest dobra, oddzielił ją od ciemności. (5) I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą. I tak upłynął wieczór i poranek – dzień pierwszy. 

(6) A potem Bóg rzekł: «Niechaj powstanie sklepienie w środku wód i niechaj ono oddzieli jedne wody od drugich!» (7) Uczyniwszy to sklepienie, Bóg oddzielił wody pod sklepieniem od wód ponad sklepieniem; a gdy tak się stało, (8) Bóg nazwał to sklepienie niebem. I tak upłynął wieczór i poranek – dzień drugi. 

(9) A potem Bóg rzekł: «Niechaj zbiorą się wody spod nieba w jedno miejsce i niech się ukaże powierzchnia sucha!» A gdy tak się stało, (10) Bóg nazwał tę suchą powierzchnię ziemią, a zbiorowisko wód nazwał morzem. Bóg widząc, że były dobre, (11) rzekł: «Niechaj ziemia wyda rośliny zielone: trawy dające nasiona, drzewa owocowe rodzące na ziemi według swego gatunku owoce, w których są nasiona». I stało się tak. (12) Ziemia wydała rośliny zielone: trawę dającą nasienie według swego gatunku i drzewa rodzące owoce, w których było nasienie według ich gatunków. A Bóg widział, że były dobre. (13) I tak upłynął wieczór i poranek – dzień trzeci. 

(14) A potem Bóg rzekł: «Niechaj powstaną ciała niebieskie, świecące na sklepieniu nieba, aby oddzielały dzień od nocy, aby wyznaczały pory roku, dni i lata; (15) aby były ciałami jaśniejącymi na sklepieniu nieba i aby świeciły nad ziemią». I stało się tak. (16) Bóg uczynił dwa duże ciała jaśniejące: większe, aby rządziło dniem, i mniejsze, aby rządziło nocą, oraz gwiazdy. (17) I umieścił je Bóg na sklepieniu nieba, aby świeciły nad ziemią; (18) aby rządziły dniem i nocą i oddzielały światłość od ciemności. A widział Bóg, że były dobre. (19) I tak upłynął wieczór i poranek – dzień czwarty.

(20) Potem Bóg rzekł: «Niechaj się zaroją wody od roju istot żywych, a ptactwo niechaj lata nad ziemią, pod sklepieniem nieba!» (21) Tak stworzył Bóg wielkie potwory morskie i wszelkiego rodzaju pływające istoty żywe, którymi zaroiły się wody, oraz wszelkie ptactwo skrzydlate różnego rodzaju. Bóg widząc, że były dobre, (22) Pobłogosławił je tymi słowami: «Bądźcie płodne i mnóżcie się, abyście zapełniały wody morskie, a ptactwo niechaj się rozmnaża na ziemi». (23) I tak upłynął wieczór i poranek – dzień piąty. 

(24) Potem Bóg rzekł: «Niechaj ziemia wyda istoty żywe różnego rodzaju: bydło, zwierzęta pełzające i dzikie zwierzęta według ich rodzajów!» I stało się tak. (25) Bóg uczynił różne rodzaje dzikich zwierząt, bydła i wszelkich zwierząt pełzających po ziemi. I widział Bóg, że były dobre. (26) A wreszcie rzekł Bóg: «Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi!» (27) Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. (28) Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną; abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi». (29) I rzekł Bóg: «Oto wam daję wszelką roślinę przynoszącą ziarno po całej ziemi i wszelkie drzewo, którego owoc ma w sobie nasienie: dla was będą one pokarmem. (30) A dla wszelkiego zwierzęcia polnego i dla wszelkiego ptactwa w powietrzu, i dla wszystkiego, co się porusza po ziemi i ma w sobie pierwiastek życia, będzie pokarmem wszelka trawa zielona». I stało się tak. (31) A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre. I tak upłynął wieczór i poranek – dzień szósty.

Rozdział II

(1) W ten sposób zostały ukończone niebo i ziemia oraz wszystkie jej zastępy [stworzeń]. (2) A gdy Bóg ukończył w dniu szóstym swe dzieło, nad którym pracował, odpoczął dnia siódmego po całym swym trudzie, jaki podjął. (3) Wtedy Bóg pobłogosławił ów siódmy dzień i uczynił go świętym; w tym bowiem dniu odpoczął po całej swej pracy, którą wykonał, stwarzając. (4) Oto są dzieje początków po stworzeniu nieba i ziemi. 

j00000000RB1v50_00000_BIB_001Świat stworzony przez Boga. Księga Rodzaju, rozdz. 1, w. 1–31; rozdz. 2, w. 1–4, [w:] , Biblia Tysiąclecia, Poznań 1983.
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
R1c48SSESI0gh1
Stworzenie Adama Źródło: Michał Anioł, Stworzenie Adama, 1508–1512, fresk, Kaplica Sykstyńska, Watykan, Rzym, domena publiczna.
Stworzenie Adama
Michał Anioł, Stworzenie Adama, 1508–1512, fresk, Kaplica Sykstyńska, Watykan, Rzym, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
RItr8NAPlIS4r1
Stworzenie Świata (Chrystus jako Pan czasu kosmicznego)
Giusto de’ Menabuoi, Stworzenie Świata (Chrystus jako Pan czasu kosmicznego), 1376–1378, fresk, Bazylika Katedralna Matki Bożej Wniebowziętej, Padwa, domena publiczna
R4pGy1x3dW0EU1
Stworzenie świata i wypędzenie z Raju
Giovanni di Paolo, Stworzenie świata i wypędzenie z Raju, 1445, tempera i złoto na desce, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, domena publiczna

Zawarty w Biblii opis stworzenia świata jest charakterystyczny dla kultury żydowskiej, z której wyrósł Stary Testament (sam tę kulturę współtworzący). Biblijny opis stworzenia nie jest jednak jedyną próbą ukazania genezy kosmosu i człowieka. Warto pamiętać o tym, że niemal każda z religii przedstawiała swoją wersję dotyczącą początku istnienia świata (kosmogonia).

Kosmogonia
Definicja: Kosmogonia

z gr.: kósmosj00000000RB1v50_000tp002kósmos (‘wszechświat’, a także ‘ład’) oraz gónosj00000000RB1v50_000tp003gónos (‘pochodzenie’) – mitologiczne, religijne albo filozoficzne wyobrażenie o pochodzeniu i porządku świata.

Ćwiczenie 1

Obejrzyj dwa dzieła inspirowane kosmogonią biblijną: fresk Stworzenie świata Giusta de’ Menabuoij00000000RB1v50_000tp004Giusta de’ Menabuoi i fresk Stworzenie Adama Michała Aniołaj00000000RB1v50_000tp005Michała Anioła. Wybierz jeden z przywołanych tekstów kultury i dokładnie go opisz. W odpowiedzi – w celu lepszego zilustrowania treści dzieła – przywołaj właściwe fragmenty Księgi Rodzaju.

Całe Pismo Święte jest podzielone nie tylko na księgi i rozdziały, lecz także na wersety. Werset to fragment tekstu, którego nie należy utożsamiać z linijką prozy czy z wersem w tekstach wierszowanych.

Werset
Definicja: Werset

odcinek tekstu, fragment prozy biblijnej składającej się z jednego lub kilku zdań, które stanowią logiczną i rytmiczną całość. Z wersetów zbudowana jest nie tylko Biblia, lecz także święta księga islamu, czyli Koran, oraz te dzieła literackie, w których zastosowano stylizację biblijną.

j00000000RB1v50_000tp002
j00000000RB1v50_000tp003
j00000000RB1v50_000tp004
j00000000RB1v50_000tp005
j00000000RB1v50_00000026
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Zadania

Przeczytaj przywołany wcześniej fragment Biblii, a następnie wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 2.1

Wyjaśnij, dlaczego w różny sposób – od wielkiej lub małej litery – można zapisać wyraz „bóg”. Jak sądzisz, dlaczego w biblijnym opisie stworzenia świata występuje zapis tego słowa od wielkiej litery?

Ćwiczenie 2.2

Ćwiczenie 2.3
RKrY1Z8bwzasj1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2.4

Poszukaj epitetu, którym Bóg określa kolejne etapy stworzenia. Podaj antonim tego epitetu.

Ćwiczenie 2.5

Ćwiczenie 2.6
RpZPbdXocPBSt1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2.7

Zanim Bóg zaczął porządkować kosmos, wszystko było chaosem. Jak rozumiesz to zdanie? Uzasadnij swoją odpowiedź, uwzględniając wyjaśnienie pojęcia chaosu.

Ćwiczenie 2.8

Ćwiczenie 2.9
R66f91jT1PDr11
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2.10

Opisz, w jaki sposób – według kosmogonii biblijnej – powstał człowiek.

Ćwiczenie 2.11

Zastanów się i powiedz, w jaki sposób można interpretować fakt, że człowiek był ostatnim dziełem Boga. W wypowiedzi uwzględnij odpowiedni cytat z przywołanego fragmentu Biblii.

Ćwiczenie 2.12

Wyjaśnij, jak rozumiesz słowa Boga: „Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam”.

Ćwiczenie 2.13

Wymień zadania, jakie Stwórca przeznaczył do wykonania człowiekowi.

Ćwiczenie 2.14

Opisz, jaka wizja świata i człowieka została przedstawiona w Starym Testamencie.

Ćwiczenie 2.15

Określ, jakie pytania – twoim zdaniem – porusza przywołany fragment Biblii.

j00000000RB1v50_0000003H
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Kosmogonia biblijna

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
R1KINBf3FD2h01
Bóg Ojciec tworzący świat Źródło: Carl Ferdinand Sohn, Bóg Ojciec tworzący świat, 1851, rysunek piórem i atrament na papierze, Walters Art Museum, USA, domena publiczna.
Bóg Ojciec tworzący świat
Carl Ferdinand Sohn, Bóg Ojciec tworzący świat, 1851, rysunek piórem i atrament na papierze, Walters Art Museum, USA, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
Ciekawostka

Kosmogonia biblijna została zapisana w księdze zatytułowanej po grecku Genesis. Od tego słowa wywodzi się określenie genezyjski, czyli dotyczący pochodzenia, powstania (świata i człowieka).

Motyw genezyjski występuje w większości wierzeń religijnych. Utwory o charakterze genezyjskim dążyły do wyjaśnienia, kto (i w jaki sposób) jest odpowiedzialny za stworzenie kosmosu i ludzi.

Przyjrzyj się obrazowi Stworzenie świata Williama Blake’aj00000000RB1v50_000tp006Williama Blake’a, a następnie wykonaj polecenia:

R1HeE3CcdxZFU1
Stworzenie świata
William Blake, Stworzenie świata, 1794, British Museum, Londyn, domena publiczna
Ćwiczenie 3.1

Dopasuj do obrazu odpowiedni werset z I rozdziału Księgi Rodzaju.

Ćwiczenie 3.2

Porównaj wizerunek Boga na obrazie Blake’a z obrazem Stwórcy ukazanym w biblijnym opisie stworzenia.

Ćwiczenie 3.3

Opisz, z jakiej perspektywy Bóg – ukazany na obrazie Blake’a – stwarza świat. Wyjaśnij, w jaki sposób odczytujesz takie usytuowanie Stwórcy.

Ćwiczenie 3.4

Wskaż, odwołując się do dzieła Blake’a, jakim atrybutem posługuje się Bóg w akcie stwarzania. W odpowiedzi uwzględnij wpływ tego atrybutu na charakter obrazu.

Ćwiczenie 3.5

Dlaczego można powiedzieć, że angielski malarz proponuje w swoim dziele reinterpretację biblijnego motywu stworzenia świata? Uzasadnij swoje stanowisko.

Ćwiczenie 3.6

Poszukaj w dowolnym źródle informacji, jaka figura geometryczna symbolizuje Boga. Zastanów się, dlaczego właśnie ta figura jest plastycznym wyobrażeniem Stwórcy.

Ważne!

Przy analizie opisu stworzenia świata trzeba brać pod uwagę formę artystyczną, jaka została wybrana przez jego autora. Dwa pierwsze rozdziały Księgi Rodzaju nie są ani kroniką, ani reportażem na temat powstania kosmosu i człowieka. Nie należy zatem traktować ich dosłownie.

Na podstawie przywołanego wcześniej fragmentu Biblii wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 4.1

Biblijny opis stworzenia świata można podzielić na dwie główne części. Zastanów się i powiedz, jaki fragment tekstu stanowi granicę oddzielającą te części.

Ćwiczenie 4.2

Wskaż i uzasadnij, na ile cząstek tematycznych można podzielić cały opis.

j00000000RB1v50_000tp006
j00000000RB1v50_0000004Y
JPOL_E3_E4_Konteksty

Różne wersje stworzenia świata

JPOL_E3_E4_Konteksty
R1CKRWzSgO0SM1
Bóg tworzący zwierzęta Źródło: Izaak van Oosten, Bóg tworzący zwierzęta, XVII wiek, olej na miedzi, domena publiczna.
Bóg tworzący zwierzęta
Izaak van Oosten, Bóg tworzący zwierzęta, XVII wiek, olej na miedzi, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Konteksty
R1IokYULHD9kw1
Konstanty Ildefons Gałczyński
Henryk Hermanowicz, 1947, fotografia archiwalna, domena publiczna
Osiem dni stworzeniaKonstanty Ildefons Gałczyński
Konstanty Ildefons Gałczyński Osiem dni stworzenia

Teatrzyk Zielona Gęś
ma zaszczyt przedstawić:

Osiem dni stworzenia

Dzień pierwszy
oddzielenie wody od ziemi

Dzień drugi
stworzenie nieba i gwiazd

Dzień trzeci
ryby i gady

Dzień czwarty
stworzenie roślin

Dzień piąty
stworzenie zwierząt, m.in. Psa Fafika i Osiołka Porfiriona

Dzień szósty
stworzenie pierwszych ludzi

Dzień siódmy
przerwa

Dzień ósmy
stworzenie teatru, premiera polskiej sztuki, kosmiczny deficyt, nuda, trąby i koniec świata

KURTYNA

j00000000RB1v50_00000_BIB_002Konstanty Ildefons Gałczyński, Osiem dni stworzenia, [w:] tegoż, Teatrzyk Zielona Gęś, Warszawa 2009, s. 111.
R1JfVZOZXI3jI
Konstanty Ildefons Gałczyński, Osiem dni stworzenia Konstanty Ildefons Gałczyński, Osiem dni stworzenia Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., tylko do użytku edukacyjnego.

Po przeczytaniu utworu Osiem dni stworzenia Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiegoj00000000RB1v50_000tp007Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 5.1

Ustal, czy etapy stworzenia opisane przez poetę odpowiadają tym podanym w Biblii. W odpowiedzi przedstaw, na czym polega różnica między tymi dwoma wizjami stworzenia świata.

Ćwiczenie 5.2

Opisz, w jaki sposób poeta odczytuje historię biblijną.

j00000000RB1v50_000tp007
j00000000RB1v50_00000061
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 6

Opisz elementy wspólne między pierwszym i czwartym, drugim i piątym oraz trzecim i szóstym dniem stworzenia.

Ćwiczenie 7

Podaj pięć argumentów do jednej z dwóch tez:

a) „Świat to najlepszy wynalazek Boga”.
lub
b) „Świat to najgorszy wynalazek Boga”.

W swojej wypowiedzi możesz odwołać się do przywołanych powyżej tekstów kultury.

R1OmAI9dlDt9k1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.