Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RHhh3RzHKKPUG1
Ignacy Krasicki Źródło: Anton Tepplar, Ignacy Krasicki, 1830, miedzioryt, domena publiczna.
Ignacy Krasicki
Anton Tepplar, Ignacy Krasicki, 1830, miedzioryt, domena publiczna

Po co istnieją bajki? Ich zadania są takie, jak zadania całej sztuki, która ma bawić, wychowywać, uczyć…

Czego można się nauczyć z bajek? Zobaczymy to na przykładzie utworu najwybitniejszego polskiego bajkopisarza – Ignacego Krasickiego.

Już wiesz

Zanotuj w zeszycie, jakie cechy – twoim zdaniem – mogą łączyć, a jakie różnić: bajkę, baśń i mit.

j00000002EB1v50_0000000D
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Ignacy Krasicki

Ignacy Krasicki
RXdXK5Zt4rqxD
Portret Ignacego Krasickiego
Per Krafft, Portret Ignacego Krasickiego, około 1768, Muzeum Narodowe, Kraków, domena publiczna

Ignacy Krasicki

twórca żyjący w XVIII wieku. Przez wiele lat pełnił funkcję biskupa warmińskiego (dlatego często podpisywał swe dzieła inicjałami XBW, czyli Książę Biskup Warmiński), został też arcybiskupem gnieźnieńskim (a więc prymasem). Należał do najbliższych współpracowników ostatniego króla Polski – Stanisława Augusta Poniatowskiego. Bywał u niego na dworze z okazji tzw. obiadów czwartkowych, czyli spotkań, podczas których król przyjmował artystów i uczonych. Po I rozbiorze Polski (1772) był poddanym władcy Prus, nigdy jednak nie przestał przejmować się losami ojczyzny.

Napisał pierwsze polskie powieści (Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki i inne), a także satyry, bajki, poematy heroikomiczne. Był też wieloletnim redaktorem najważniejszego polskiego czasopisma ukazującego się w tamtym czasie, czyli „Monitora”.

Utwory Ignacego Krasickiego zostały napisane według zasad stylu nazywanego klasycyzmem. Styl ten charakteryzował się dążnością do ładu, precyzji, czystości językowej, nawiązywał do antyku (choć podejmował kwestie związane ze współczesnością). Poeta uważał, że dzięki sztuce można ukształtować mądre i praworządne społeczeństwo.

j00000002EB1v50_0000000P
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Co to jest bajka?

Wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 1

W XVIII stuleciu w całej Europie, a więc również w Polsce, panowała prawdziwa „bajkomania”. Choć gatunek wywodzi się ze starożytności, nigdy wcześniej nie był tak popularny. Odszukaj w dostępnych źródłach informacji o roli i ważności bajki w XVIII wieku.

Wskazówka

Jednym z wyróżników bajki jest dążenie do puenty, która ma zawierać w sobie jakąś mądrość. Ponieważ twórcy w XVIII wieku byli przekonani, że sztuka może (a właściwie – powinna) uczyć, gatunek nastawiony na moralizowanie uznali za szczególnie przydatny.

Ćwiczenie 2
RKJesPZnxdTTz1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3

Napisz własną definicję bajki (nie powinna być dłuższa niż trzy linijki tekstu).

uzupełnij treść
Ćwiczenie 4

Porównaj własną propozycję definicji bajki z definicją podaną poniżej.

Bajka
Definicja: Bajka

krótki, najczęściej wierszowany utwór, w którym bohaterowie (często zwierzęta, ale także ludzie i pojęcia abstrakcyjne) są alegorycznymi upostaciowaniami cech czy postaw, a pouczenie przyjmuje kształt morału.
Do najwybitniejszych bajkopisarzy zaliczani są: Ezopj00000002EB1v50_000tp001Ezop z antycznej Grecji i Jean de La Fontainej00000002EB1v50_000tp002Jean de La Fontaine z XVII‑wiecznej Francji.

Ćwiczenie 5

Poszukaj definicji bajki w innym źródle (najlepiej w słowniku terminów literackich).

j00000002EB1v50_000tp001
j00000002EB1v50_000tp002
j00000002EB1v50_0000001L
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Jaka jest bajka?

RdOAvZTWPTIhJ
Ezop, [w:] Kronika norymberska
1493, domena publiczna
RXdXK5Zt4rqxD
Portret Ignacego Krasickiego
Per Krafft, Portret Ignacego Krasickiego, około 1768, Muzeum Narodowe, Kraków, domena publiczna
RAwjvDK1dDJHe
Jean de La Fontaine
Hyacinthe Rigaud, Jean de La Fontaine, XVIII wiek, domena publiczna
R1UV6koyT9wYD
Ezop, Zły dobrego uczyni winnego, czyta Krzysztof Kulesza Ezop, Zły dobrego uczyni winnego, czyta Krzysztof Kulesza Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Zły dobrego uczyni winnegoEzop
Ezop Zły dobrego uczyni winnego

Wilk w on czas, gdy dzień wielki,
Przyszedł pić wody do rzeki:
Tedyż się baran trafił
A na dole przed wilkiem pił.
Uźrzawszy go, wilk jął załawiać
A z nim tako począł gadać:
”Baranie! Czemu mię nie czcisz,
Iż przede mną wodę mącisz?”
Rzekł baran: „Nie może to być,
Bych ja wodę mógł zmącić:
Ja na dole, ty na górze,
woda na wstecz iść nie może”.
Wilk mu na to odpowiedział:
”Takież mi twój ociec działał
Dwie lecie przed tym miesiącem,
Gdyś ty jeszcze był jagnięciem.
Przeto co mi on winien był,
Chcę, aby mi ty zań płacił:
Syn ciem za ojca winnego
Winien odbywać każdego”.
On rzekł: „Jać‑em nie tak stary,
dopieroć mi miesiąc wtóry;
A nic‑em ci nie uczynił,
Przeczże by mię tako winił”.
On rzekł: „A już mi przymawiasz,
Mojej prawdzie sie przeciwiasz!
Nie będziesz więcej mędrować:
Też ci mi sie chciało śniadać”.
Takoć zły człowiek z dobrego
Wnet uczyni nieprawego
A wynajdzie wnet przyczynę,
Iż nań wwali wszystkę winę”.

j00000002EB1v50_00000_BIB_001Ezop, Zły dobrego uczyni winnego, [w:] Biernat z Lublina, Bajki Ezopa Fryga, oprac. Janusz Stanisław Gruchała, Kraków 2003, s. 78–79.
RyhdPaQARdnN7
Ignacy Krasicki, Jagnię i wilcy, czyta Jan Peszek Ignacy Krasicki, Jagnię i wilcy, czyta Jan Peszek Źródło: www.wolnelektury.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
Jagnię i wilcyIgnacy Krasicki
Ignacy Krasicki Jagnię i wilcy

Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie.
Dwóch wilków jedno w lesie nadybali jagnię;
Już go mieli rozerwać; rzekło: „Jakim prawem?”
”Smacznyś, słaby i w lesie!” – Zjedli niebawem.

j00000002EB1v50_00000_BIB_002Ignacy Krasicki, Jagnię i wilcy, [w:] , Poezja polska XVIII wieku, oprac. Zdzisław Libera, Warszawa 1976, s. 213.
R1M66d4bWSmLr
Jean de La Fontaine, Wilk i baranek, tłum. Stanisław Trembecki, czyta Krzysztof Kulesza Jean de La Fontaine, Wilk i baranek, tłum. Stanisław Trembecki, czyta Krzysztof Kulesza Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Wilk i baranekJean de La Fontaine
Jean de La Fontaine Wilk i baranek

Racyja mocniejszego zawsze lepsza bywa.
Zaraz wam tego dowiodę.
Gdzie bieży krynica żywa,
Poszło jagniątko chlipać sobie wodę.
Wilk tam na czczo nadszedłszy, szukając napaści,
Rzekł do baraniego syna:
”I któż to zaśmielił waści,
Że się tak ważysz mącić mój napitek?
Nie ujdzie ci bez kary tak bezecna wina”.
Baranek odpowiada, drżąc z bojaźni wszytek:
”Ach, panie dobrodzieju, racz sądzić w tej sprawie
Łaskawie.
Obacz, że niżej ciebie, niżej stojąc zdroju
Nie mogę mącić pańskiego napoju”.
”Cóż? Jeszcze mi zadajesz kłamstwo w żywe oczy?!
Poczekaj no, języku smoczy,
I tak rok‑eś mię zelżył paskudnymi słowy”.
”Cysiam jeszcze, i na tom poprzysiąc gotowy,
Że mnie przeszłego roku nie było na świecie”.
”Czy ty, czy twój brat, czy który twój krewny,
Dość, że tego jestem pewny,
Że wy mi honor szarpiecie;
Psy, pasterze i z waszą archandyją całą
Szczekacie na mnie, gdzie tylko możecie.
Muszę tedy wziąć zemstę okazałą”.
Po tej skończonej perorze
Łapes jak swego i zębami porze.

j00000002EB1v50_00000_BIB_003Jean de La Fontaine, Wilk i baranek, [w:] , Poezja polska XVIII wieku, oprac. Zdzisław Libera, tłum. Stanisław Trembecki, Warszawa 1976, s. 247.

Po przeczytaniu bajek Ezopa, Ignacego Krasickiego i Jeana de La Fontaine’a wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 6.1

Wszystkie trzy bajki przedstawiają bardzo podobną historię. Wyjaśnij, czym różnią się te utwory.

Ćwiczenie 6.2

W poszczególnych utworach poszukaj zdań zawierających główny sens bajki. Określ, gdzie umieszczono w bajkach morał.

Ćwiczenie 6.3

Historię spotkania baranka (jagniąt) i wilka (wilków) przedstawia narrator. Wyjaśnij, kto jeszcze wypowiada się w tych bajkach.

Ważne!

Można dostrzec, że bajki różnią się długością, choć są raczej niezbyt obszerne. Przyjmując za kryterium podziału rozmiary, dzieli się bajki na dwie odmiany: epigramatyczną (krótką, kilku- albo kilkunastowersową) oraz opisową (narracyjną).

Morał zazwyczaj umieszczano na końcu bajki, ale zdarzają się dzieła, w których znajduje się on na początku albo wynika z całości utworu, jest przez tę całość zasugerowany.

Bajka może składać się z samego monologu narratora, lecz często zawiera dialog lub dialogi, co sprawia, że utwór nabiera charakteru scenki dramatycznej.

Bajka

epigramatyczna

opisowa (narracyjna)

j00000002EB1v50_0000003H
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Malarze

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
ReoUmynwPEhFN1
Małpy w pracowni malarskiej Źródło: Jean Ignace Isidore Gérard, Małpy w pracowni malarskiej, ok. 1832, atrament, tusz, sangwina na papierze, Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna.
Małpy w pracowni malarskiej
Jean Ignace Isidore Gérard, Małpy w pracowni malarskiej, ok. 1832, atrament, tusz, sangwina na papierze, Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
MalarzeIgnacy Krasicki
Ignacy Krasicki Malarze

Dwaj portretów malarze słynęli przed laty:
Piotr dobry, a ubogi, Jan zły, a bogaty.
Piotr malował wybornie, a głód go uciskał,
Jan mało i źle robił, więcej jednak zyskał.
Dlaczegoż los tak różny mieli ci malarze?
Piotr malował podobne, Jan piękniejsze twarze.

j00000002EB1v50_00000_BIB_004Ignacy Krasicki, Malarze, [w:] tegoż, Bajki, przypowieści, satryry, Rzeszów 1986, s. 76.
RaMe4U9jkUaqd
Ignacy Krasicki, Malarze Ignacy Krasicki, Malarze Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Po przeczytaniu bajki Ignacego Krasickiego odpowiedz na pytania i wykonaj polecenia:

Ćwiczenie 7.1

Do której z odmian bajki można zaliczyć Malarzy?

Ćwiczenie 7.2

Gdzie w tej bajce pojawia się morał?

Ćwiczenie 7.3

Dopisz do utworu swój morał (nie musi mieć formy wierszowanej).

Ćwiczenie 7.4

Ćwiczenie 7.5
R3WRcRKGbEEE71
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7.6

Policz sylaby poświęcone każdemu z malarzy. Ile ich jest?

Ćwiczenie 7.7

Ćwiczenie 7.8
RgMCulEezL0ui1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7.9

Ćwiczenie 7.10
RnTEhaQ2SemVB1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7.11

Jaka – twoim zdaniem – jest wymowa zakończenia bajki?

Ćwiczenie 7.12

Wymyśl zakończenie, które można uznać za optymistyczne. Dopisz je do tekstu Krasickiego (twój tekst nie musi być wierszowany).

Ćwiczenie 7.13

Wskaż w utworze te miejsca, w których autor wyraża swoją opinię.

Ćwiczenie 7.14

Wiersz, zgodnie z tytułem, opowiada o malarzach. Określ każdego z malarzy: jednym słowem, a następnie jednym zdaniem.

uzupełnij treść
Ważne!

Bajki Ignacego Krasickiego bardzo często budowane są na zasadzie symetrii: autor przydziela bohaterom tyle samo miejsca, niezależnie od tego, czy postać jest godna naśladowania, czy też pełna wad.

Utwory najważniejszego polskiego bajkopisarza ukazują świat okrutny – zazwyczaj silniejszy pokonuje słabszego i nie ma dla niego litości. Wynika to między innymi z tego, że te bajki nie były przeznaczone dla dzieci.

j00000002EB1v50_00000052
JPOL_E3_E4_Konteksty

W krzywym zwierciadle sztuki

Ćwiczenie 8

Przyjrzyj się obrazowi Alexandre’a‑Gabriela Decamps'aj00000002EB1v50_000tp003Alexandre’a‑Gabriela Decamps'a. Następnie napisz półstronicowy tekst, w którym udowodnisz, że metaforyczną „małpą” był albo Jan, albo Piotr.

R1103w7irNKUq
Małpi malarz
Alexandre-Gabriel Decamps, Małpi malarz, 1833, olej na płótnie, Luwr, domena publiczna
Ćwiczenie 9

Przyjrzyj się obrazowi Pietera Bruegla Młodszego Pochlebcy i napisz notatkę, w której wykażesz, że mógłby on być dobrą ilustracją do bajki Ignacego Krasickiego Malarze.

RA37wM86cES0N
Pochlebcy
Pieter Bruegel Młodszy, Pochlebcy, około 1592, kolekcja prywatna, domena publiczna
j00000002EB1v50_000tp003
j00000002EB1v50_0000005N
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 10

Namaluj swój portret. Możesz to zrobić pędzlem albo… słowami. Zastosuj metodę Jana albo Piotra.

Ćwiczenie 11

Wypowiedz się pisemnie na temat: „Prawdziwego artysty nigdy nie można kupić!”.

Ćwiczenie 12

Napisz tekst przemówienia na temat: „Schlebianie komuś za wszelką cenę to częsta z ludzkich przywar”.

RyW23NUH8J1eF1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.