Nad jeziorem
Brzegi jezior zwykle są porośnięte gęstą roślinnością. Im dalej od brzegu, tym roślin jest mniej. Pojawiają się gatunki niemal całkowicie zanurzone w wodzie, które wystawiaja tylko liście i kwiaty nad powierzchnię. Są też miejsca, gdzie roślin w ogóle nie ma, gdyż światło tam nie dociera – mimo niewielkiej głębokości jest tam zupełnie ciemno. Jak to możliwe?
jakie są warunki życia w wodzie;
czym charakteryzują się poszczególne odcinki rzeki;
jak rośliny i zwierzęta przystosowały się do życia w rzekach.
wyróżniać w jeziorze strefy przybrzeżną, toni wodnej i denną;
opisywać warunki panujące w różnych strefach jeziora;
oceniać warunki życia w każdej ze stref jeziora;
rozpoznawać wybrane rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze.
1. Warunki życia w jeziorze
Jezioro jest śródlądowym zbiornikiem wodnym, który powstaje w naturalnym zagłębieniu terenu zalewanym wodami powierzchniowymi lub podziemnymi. Niemal w całej swojej objętości jest zamieszkane przez organizmy. Wody jeziora można podzielić na trzy główne strefy: przybrzeżną, toni wodnej i denną.
Strefa przybrzeżnaStrefa przybrzeżna jest na tyle płytka, że światło słoneczne dociera aż do dna. Dzięki temu mogą w niej rosnąć rośliny. Woda jest dobrze natleniona i stale zaopatrywana w sole mineralne spływające wraz z wodami deszczowymi. W strefie tej najsilniej odczuwane są jednak wahania poziomu wody w jeziorze, falowanie i docierające z lądu zanieczyszczenia. Występują tu duże zmiany temperatury w ciągu dnia oraz całego roku.
Strefa toni wodnejStrefa toni wodnej obejmuje otwartą przestrzeń wody oddaloną od brzegów, która nie ma kontaktu z dnem. Sięga tak głęboko, jak docierają promienie słoneczne, a więc jej głębokość zależy od przejrzystości wody. Wraz z głębokością szybko pogarszają się w tej strefie warunki życia organizmów, gdyż zmniejsza się ilość światła oraz zawartość tlenu i spada temperatura wody.
Strefa dennaStrefa denna obejmuje obszar dna jeziora, do którego nie dociera światło słoneczne, a także wodę sąsiadującą bezpośrednio z dnem, do której także nie dociera światło. W głębokich jeziorach woda przy dnie przez cały rok ma temperaturę +4⁰C. Tlenu rozpuszczonego w wodzie jest tutaj bardzo mało, a okresowo może go nie być wcale.
Jeziora nie są trwałe i stopniowo zanikają. Martwe szczątki organiczne opadające na dno powodują, że jezioro staje się coraz płytsze.
Gęsta roślinność porastająca strefę przybrzeżną jeziora może być zagrożeniem dla ludzi, którzy próbują pływać w jego wodach. W takiej roślinności łatwo się zaplątać, a muliste dno nie daje żadnego oparcia dla nóg. Dlatego należy pływać tylko na wyznaczonych kąpieliskach.
2. Rośliny i zwierzęta jezior
W jeziorach żyje bardzo dużo roślin i zwierząt. Ich rozmieszczenie jest jednak bardzo nierównomierne. Zdecydowana większość żyje w strefie przybrzeżnej, znacznie mniej w otwartej toni wodnej i najmniej w strefie dennej.
Rośliny rosnące w strefie przybrzeżnej wyrastają z płytkiej wody, a czasami rosną na lądzie tuż przy brzegu w miejscach, które są zalewane przez fale. Jestto często trzcina, pałka wodna i tatarak. Żyją tu liczne zwierzęta silnie powiązane zarówno z wodą jak i z lądem, jak żaby i inne płazy, żółwie błotne, zaskrońce oraz ptaki pływające i brodzące (np. kaczki i gęsi, perkozy, czaple, bociany, kormorany i wiele innych). Trochę dalej od brzegu rosną rośliny o pływających liściach, np. grążel żółty i grzybienie białe, a jeszcze dalej rogatek i moczarka oraz unosząca się na wodzie rzęsa wodna. Wśród roślin żyją larwy owadów (np. ważek i komarów), ślimaki, pijawki, raki, małże oraz ryby (np. ciernik, płoć, lin, okoń i szczupak).
W strefie otwartej toni wodnej rośliny reprezentowane są niemal wyłącznie przez plankton roślinny. Wśród zwierząt natomiast występuje plankton zwierzęcy i nieliczne ryby, np. ukleja oraz sandacz.
W strefie dennej z powodu braku światła nie mogą żyć rośliny, a zwierzęta żywią się opadającymi z góry szczątkami organizmów lub mniejszymi zwierzętami. Żyją tu niewielkie pierścienice, larwy niektórych owadów, małże i ryby poszukujące pożywienia w mule dennym (sum, sieja, karp).
Dowiedz się, które ze zwierząt żyjących w jeziorach są spożywane przez ludzi. Wymień te, które ty masz okazję jeść.
Karp jest uważany za nieodłączny element naszej narodowej kuchni, zwłaszcza w wigilię Bożego Narodzenia. Jednak jest to gatunek obcy. Jeszcze przed II wojną światową karp nie był zbyt znany. Dopiero od kilkudziesięciu lat stał się popularną rybą na naszych stołach. Stało się tak za sprawą łatwej hodowli i zmniejszenia liczebności innych lubianych wcześniej ryb, np. szczupaka.
Woda w jeziorach ulega wymianie przez bardzo długi czas. Nawet niewielka ilość zanieczyszczeń pozostaje w wodzie jeziora przez wiele lat.
Podsumowanie
W zależności od warunków jeziora dzielimy na trzy strefy: przybrzeżną, toni wodnej i denną.
W strefie przybrzeżnej woda jest najcieplejsza, ma najwięcej tlenu i do samego dna dociera światło słoneczne; występuje tu najwięcej roślin i zwierząt.
W otwartej toni wodnej do wody dociera światło, ale mało jest roślin i materii organicznej; występuje tu plankton oraz nieliczne zwierzęta.
W głębiach przy dnie jest ciemno, chłodno i mało tlenu; prawie nie ma tu roślin, a zwierzęta żywią się opadającą z innych stref materią organiczną albo innymi zwierzętami.
Korzystając z mapy, wybierz największe jezioro w okolicach twojego miejsca zamieszkania. Wyszukaj i zapisz informacje o jego powierzchni, największej i średniej głębokości oraz o jego znaczeniu dla mieszkańców okolicznych miejscowości.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Czy wszędzie żyje się tak samo?
Różnorodność zwierząt
Procesy życiowe zwierząt
Ryby
Jak żyje się pod wodą?
Z biegiem rzeki
Słowniczek
przestrzeń jeziora, do której nie dociera światło słoneczne; jej obecność odróżnia jezioro od stawu
strefa jeziora przylegająca do brzegu, w której światło słoneczne dociera do samego dna, następują tu duże zmiany temperatury wody w ciągu dnia i roku
część przestrzeni jeziora, która nie ma kontaktu ani z brzegami ani z dnem, a wraz z głębokością obniżają się w niej temperatura i zawartość tlenu oraz zmniejsza ilość światła słonecznego
Zadania
Wskaż właściwości wody w strefie otwartej toni wodnej.
- nasłoneczniona coraz słabiej aż do dolnej granicy
- coraz uboższa w tlen wraz z głębokością
- coraz zimniejsza wraz z głębokością
- bardzo mętna
- bardzo zimna
- pozbawiona światła słonecznego
- pozbawiona tlenu
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących roślin w strefie otwartej toni wodnej.
| Prawda | Fałsz | |
| W otwartej toni wodnej nie występują rośliny. | □ | □ |
| W otwartej toni wodnej występuje plankton roślinny. | □ | □ |
| W otwartej toni wodnej rośnie grążel żółty. | □ | □ |
| W otwartej toni wodnej rosną trzciny. | □ | □ |
| W otwartej toni wodnej rośnie trawa morska. | □ | □ |
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących zwierząt strefy dennej jezior.
| Prawda | Fałsz | |
| W strefie dennej żyją zwierzęta niepotrzebujące tlenu. | □ | □ |
| W strefie dennej żyją zwierzęta roślinożerne. | □ | □ |
| W strefie dennej żyją zwierzęta odporne na niską temperaturę wody. | □ | □ |
| W strefie dennej żyją zwierzęta przystosowane do życia w ciemności i przy niskiej zawartości tlenu. | □ | □ |
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących zwierząt w strefie przybrzeżnej jeziora.
| Prawda | Fałsz | |
| W jeziorze najwięcej zwierząt żyje w strefie przybrzeżnej. | □ | □ |
| Tylko płazy żyją w strefie przybrzeżnej jezior. | □ | □ |
| Tylko ptaki żyją w strefie przybrzeżnej jezior. | □ | □ |
Wskaż właściwości wody w strefie dennej.
- zimna
- uboga w tlen
- pozbawiona światła słonecznego
- ciepła
- coraz cieplejsza wraz z głębokością
- bogata w tlen
- doskonale nasłoneczniona
- zamarznięta