Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R1S5qaCeC3TBN

Mezopotamia – kraina między Eufratem a Tygrysem

Tygrys
Dûrzan Cîrano, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0

Osadnictwo nad wielkimi rzekami

W najdawniejszych czasach ludzie byli koczownikami – żyli w niewielkich grupach i przenosili się z miejsca na miejsce. Polowali, łowili ryby, zbierali dzikie owoce. Około 12 tysięcy lat temu zaczęli się osiedlać i uprawiać ziemię. Udomowili zwierzęta – kozy i owce, które dostarczały im mleka, mięsa, wełny i skór. Rolnictwo mogło się rozwijać tylko tam, gdzie była wystarczająca ilość wody, dlatego pierwsze stałe osiedla ludzie zakładali w pobliżu rzek. Takim miejscem była Mezopotamia, czyli kraina położona między dwiema rzekami: Eufratem i Tygrysem.

Polecenie 1
  • Wskaż na mapie rzeki: Eufrat i Tygrys.

  • Odczytaj nazwę rzeki, nad którą leży miasto Babilon.

  • Nazwę „Mezopotamia” tłumaczy się na język polski jako „Międzyrzecze”. Wyjaśnij, dlaczego tak nazwano tę krainę.

  • Wskaż na mapie tereny uprawne. Powiedz, gdzie się znajdowały.

  • Podaj nazwę kontynentu, na którym znajdowała się Mezopotamia.

R1GiffgkUZMmG
Mezopotamia – kraina między Tygrysem a Eufratem
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0

Kiedy to było?

RRqSZC9ERlOA011
Oś czasu Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
txBX4Wk4CK_00000015

Sztuczne nawadnianie

W Mezopotamii było gorąco i sucho, a deszcz padał rzadko. Jej mieszkańcy początkowo wykorzystywali sezonowe wylewy rzek do nawadniania pól. Były one jednak nieregularne. Gdy wody było za mało, panowała susza, natomiast jej nadmiar powodował zalewanie terenów uprawnych. Rolnicy musieli więc nauczyć się kontrolowania dopływu wody. W tym celu budowali sieci kanałów doprowadzających potrzebną roślinom wodę bezpośrednio z rzeki. Te same kanały odprowadzały wodę, gdy groziła powódź.

RiVHtcEapj3JE1
Starożytni rolnicy za pomocą żurawia nabierali z rzeki wodę, a następnie wlewali ją do kanałów.
Contentplus.pl sp. z o.o., Dariusz Bufnal, licencja: CC BY 3.0
Polecenie 2

Wyjaśnij, w jaki sposób mezopotamscy rolnicy korzystali z żurawia i opisz to urządzenie.

uzupełnij treść
Polecenie 3

Zapoznaj się z tekstem źródłowym na temat rolnictwa w starożytnej Mezopotamii i zaznacz prawidłowe dokończenia zdań.

W Babilonie. Mezopotamia za czasów Nabuchodonozora IIJean‑Marie Ruffieux
Jean‑Marie Ruffieux W Babilonie. Mezopotamia za czasów Nabuchodonozora II

W Mezopotamii deszcze padają rzadko. W lecie tam, gdzie nie ma wody, a temperatury są bardzo wysokie, słońce wysusza ziemię, zmieniając ją w pył. Kiedy wody jest pod dostatkiem, ziemia ta jest niezwykle urodzajna. […] Tygrys i Eufrat […] są rwącymi górskimi potokami i w czasie wiosennych roztopów ich wody spływają na równinę, unosząc ze sobą wszystko i powodując powodzie. […] Mezopotamczycy […] budują więc sieć kanałów wzdłuż koryta rzek i w czasie roztopów odprowadzają do nich nadmiar wody, zapobiegając powodzi. Te równoległe kanały łączą się między sobą i rozprowadzają wodę wprost na pola. Wzdłuż kanałów buduje się cały system śluz, które umożliwiają kontrolę przepływu wody i zapobiegają przerwaniu wałów lub zatkaniu kanałów. […] Gęsta sieć kanałów umożliwia wzrost powierzchni pól uprawnych oraz transport i komunikację między miastami.

txBX4Wk4CK_00000_BIB_001Jean-Marie Ruffieux, W Babilonie. Mezopotamia za czasów Nabuchodonozora II, tłum. Paweł Latko, Wrocław 1991, s. 8.
R16YDCUlGKL9a
Opis Mezopotamii za czasów Nabuchodonozora II czyta Bartosz Woźny Opis Mezopotamii za czasów Nabuchodonozora II czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl.
Ćwiczenie 1.1
RrQu53QqLEGC61
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.2
R1JMqhgp3rtQO1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.3
Rrq4pocO0P0aY1
zadanie interaktywne
Contentplus.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
Ćwiczenie 1.4
RnvaaZR7jlLlx1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.5
RYj2Tynlcw5y81
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.6
R136muPSsjNoe1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
txBX4Wk4CK_0000002L

Sumerowie

Najstarszym ludem, który zamieszkiwał Mezopotamię ponad 5 tysięcy lat temu, byli Sumerowie. To oni stworzyli na tych terenach pierwsze państwa. Każde z nich składało się z miasta wraz z pobliskimi osadami, dlatego nazywamy je miastami‑państwami.

RUSrWXotowyyq1
Sumerowie wierzyli w wielu bogów. Każde miasto miało swoje bóstwo opiekuńcze. Świątynie stawiano na szczytach konstrukcji zwanych zigguratami. W Mezopotamii trudno było o kamień, więc zikkuraty budowano z glinianych, suszonych na słońcu cegieł. Sumerowie wierzyli w wielu bogów. Każde miasto miało swoje bóstwo opiekuńcze. Świątynie stawiano na szczytach konstrukcji zwanych zigguratami. W Mezopotamii trudno było o kamień, więc zikkuraty budowano z glinianych, suszonych na słońcu cegieł. Źródło: domena publiczna.
Sumerowie wierzyli w wielu bogów. Każde miasto miało swoje bóstwo opiekuńcze. Świątynie stawiano na szczytach konstrukcji zwanych zigguratami. W Mezopotamii trudno było o kamień, więc zikkuraty budowano z glinianych, suszonych na słońcu cegieł.
domena publiczna
REvLDyjVCLIIe1
Gudea, władca sumeryjskiego miasta-państwa Lagasz. Posążek przechowywany obecnie w Luwrze w Paryżu.
domena publiczna

Sumerowie wierzyli w wielu bogów. Każde miasto miało swoje bóstwo opiekuńcze. Świątynie stawiano na szczytach konstrukcji zwanych zigguratami. W Mezopotamii trudno było o kamień, więc zigguraty budowano z glinianych, suszonych na słońcu cegieł.

Sumerowie dokonali wielu wynalazków, a najważniejszym z nich było pismo (więcej dowiesz się o nim na oddzielnej lekcji). Jako pierwsi zastosowali koło, dzięki któremu wozy ciągnięte przez osły mogły służyć do transportu. Wynaleźli także brąz – metal na tyle twardy, że wyrabiano z niego broń i narzędzia. Ponadto zajmowali się astronomią, matematyką i medycyną. Na potrzeby handlu opracowali system miar i wag. Jako pierwsi nauczyli się wytwarzać piwo.

Sztandar z Ur

Sztandar z Ur to drewniana skrzynia, która prawdopodobnie stanowiła część instrumentu muzycznego. Dawniej uważano, że była obnoszona w czasie bitwy na drągu niczym sztandar – stąd pochodzi jej nazwa.

Zabytek pochodzi z około 2600‑2400 p.n.e. Został znaleziony w jednym z Grobów Królewskich w sumeryjskim mieście Ur. Obecnie znajduje się w Muzeum Brytyjskim w Londynie.

Sztandar ozdobiony jest mozaiką z kolorowych kamieni i masy perłowej. Obrazy widniejące na nim przedstawiają życie mieszkańców Sumeru w czasie wojny i pokoju.

Sztandar z Ur – czas pokoju

Przyjrzyj się zdjęciu Sztandaru, które odnosi się do czasu pokoju, i wykonaj zamieszczone niżej polecenia.

RcSR2BfL9LVkf1
Sztandar z Ur, strona pokojowa
LeastCommonAncestor, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
Polecenie 4
  • Górny pas ilustracji przedstawia ucztę. Słudzy podają trunki władcy i ludziom z jego najbliższego otoczenia. Wskaż króla, dostojników królewskich, harfistę. Jak ich rozpoznałeś? Co ich wyróżnia?

  • Wskaż przedstawione na ilustracji zwierzęta hodowane przez Sumerów.

Sztandar z Ur – czas wojny

Przyjrzyj się zdjęciu Sztandaru, które ukazuje czas wojny, i wykonaj zamieszczone niżej polecenia.

R1H3hqplWXSfR1
Sztandar z Ur, strona wojenna
LeastCommonAncestor, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
Polecenie 5
  • Odszukaj rydwany, czyli wozy bojowe, i policz je.

  • Wskaż woźnicę i włócznika.

  • Opisz wygląd rydwanu. Powiedz, jaki wynalazek Sumerów został wykorzystany w budowie tego wozu.

  • Wyjaśnij, w jaki sposób posługiwano się rydwanami w czasie walki.

  • Odszukaj na ilustracji władcę. W jaki sposób został na niej wyróżniony?

  • Wskaż maszerujących wojowników, a następnie opisz wygląd jednego z nich.

Rt1rJ1y1vItbb1
Materiał dodatkowy: Sztandar z Ur Materiał dodatkowy: Sztandar z Ur Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.
txBX4Wk4CK_0000004N

Babilończycy

Po Sumerach Mezopotamię opanowali Babilończycy. Stolicą ich państwa był Babilon – wspaniałe i bogate miasto.

RM2lPup6GxYd91
zadanie interaktywne
Babilon
Contentplus.pl sp. z o.o., Sol90, tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl

Do Babilonu wchodziło się przez wielką bramę, zwaną Bramą Isztar. Jej rekonstrukcję można obecnie podziwiać w Muzeum Pergamońskim w Berlinie.

Polecenie 6

Opisz bramę. Szczególną uwagę zwróć na jej zdobienia.

uzupełnij treść
Rq3MqDl4ZSA4X1
Materiał dodatkowy: Brama Isztar Materiał dodatkowy: Brama Isztar Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.

Kodeks Hammurabiego

RmloJMW5lE7ma1
Prawa Hammurabiego zostały wyryte na kamiennym słupie, który obecnie znajduje się w Luwrze w Paryżu
Musée du Louvre, licencja: CC BY 3.0

Najsłynniejszym babilońskim władcą był Hammurabi, który panował w XVIII wieku p.n.e. Kazał spisać pierwszy na świecie zbiór praw. W górnej części słupa, na którym wyryto prawa, znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca Hammurabiego, który otrzymuje insygnia władzy od siedzącego na tronie najważniejszego boga Mezopotamii. Oznaczało to, że Hammurabi został wybrany na króla przez bogów, a prawo przez niego sformułowane wyraża ich wolę. Kamień umieszczono przed największą świątynią w Babilonie.

Kodeks Hammurabiego przewidywał bardzo surowe kary. Stanowił na przykład, że synowi, który uderzył ojca, należy odciąć rękę. Jeśli ktoś wybił drugiemu oko lub ząb albo złamał rękę lub nogę, miał zostać ukarany przez uczynienie mu dokładnie tego samego, czyli także jemu należało wybić ząb lub oko czy też złamać rękę lub nogę. Stąd mówimy, że Kodeks Hammurabiego oparty był na zasadzie „oko za oko, ząb za ząb”.

Polecenie 7

Przyjrzyj się ilustracji obok i zastanów się, dlaczego władcy Babilonu zależało na takim przedstawieniu prawa.

Ciekawostka

Babilończycy swoją wiedzę astronomiczną wykorzystywali do odczytywania wróżb. Wierzyli, że o losach ludzi decydują gwiazdy. Szczególnie ważny był według nich moment urodzenia, któremu przypisywali określony znak zodiaku, mający wyznaczać charakter i los człowieka. Byli bardzo przesądni. To z ich czasów pochodzi przekonanie, że liczba 13 jest pechowa, 7 – szczęśliwa, a czarny kot, który przebiegł przez drogę, przynosi nieszczęście.

Polecenie 8

Wyjaśnij powiedzenie: „urodzić się pod szczęśliwą gwiazdą”.

uzupełnij treść
Ciekawostka

Na dachu pałacu królewskiego w Babilonie powstał jeden z siedmiu cudów starożytnego świata – wiszące ogrody królowej Semiramidy.

R18gKOGPwVaMI
Wiszące ogrody Semiramidy
H. Waldeck, Wiszące ogrody Semiramidy, przełom XIX i XX wieku, olej na płótnie, domena publiczna
txBX4Wk4CK_0000006C

Asyryjczycy

RBwNrl3wVagRr
Postać uskrzydlonego byka. Takie rzeźby stawiano w asyryjskich pałacach. Płaskorzeźba znajduje się obecnie w Luwrze w Paryżu.
domena publiczna

W VIII wieku p.n.e. ziemie Mezopotamii znalazły się pod panowaniem Asyrii – krainy leżącej w górnym biegu Eufratu i Tygrysu. Stolicą Asyrii była Niniwa. Władcy asyryjscy dysponowali świetnie zorganizowaną armią złożoną z żołnierzy, którzy od dzieciństwa uczyli się sztuki wojennej. Nieprzyjaciół przerażały zwłaszcza oddziały rydwanów, które mogły się szybko przemieszczać po zbudowanych przez Asyryjczyków drogach.

RShCXpFRTrabB1
Ulubioną rozrywką królów asyryjskich było polowanie na lwy. Obrazy łowów przedstawiano na ścianach świątyń i pałaców. Płaskorzeźba przechowywana obecnie w Muzeum Brytyjskim w Londynie
Carole Raddato, Flickr, licencja: CC BY-SA 2.0
Polecenie 9

Opisz zaprezentowaną powyżej scenę. Wymień dwie cechy władcy, które podkreślił artysta.

uzupełnij treść
RrM45QCSKTixt1
Pałac królów asyryjskich w Niniwie. Badający ruiny tego miasta archeolodzy odkryli resztki pałacu królewskiego Pałac królów asyryjskich w Niniwie. Badający ruiny tego miasta archeolodzy odkryli resztki pałacu królewskiego Źródło: iStockphoto, tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl.
Pałac królów asyryjskich w Niniwie. Badający ruiny tego miasta archeolodzy odkryli resztki pałacu królewskiego
iStockphoto, tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl
1
Ćwiczenie 2
RZNlw9R8UOgNa1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
txBX4Wk4CK_00000076

Podsumowanie

1
Ćwiczenie 3
R1ODIHtpyTnLt1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Polecenia

  1. Wyjaśnij, dlaczego pierwsze państwa powstały nad wielkimi rzekami.

  2. Wymień najważniejsze dokonania ludów zamieszkujących Mezopotamię.