Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Dlaczego gdy chcesz zdjąć z kuchenki garnek z gotującą się potrawą, musisz użyć w tym celu specjalnych rękawic? Przecież uchwyty garnka nie znajdują się bezpośrednio nad palnikiem. Gdyby rączka patelni nie była pokryta materiałem termoizolującym, to czy wymagałaby przy ściąganiu z palnika użycia takich rękawic? Dlaczego domy budowane są z materiałów porowatych i w dodatku oklejane styropianem?

RihqXRIkGNSIp1
Niektóre substancje rozgrzewają się szybko, podczas gdy inne robią to bardzo powoli. Ze styropianu wykonuje się m.in. kubki do serwowania kawy w barach szybkiej obsługi. Tak dobrze izolują one dłoń od ciepła, że w niektórych krajach stosuje się ostrzeżenia przypominające o tym, że zawartość takiego kubka może być bardzo gorąca
Już potrafisz
  • podać związek temperatury ze średnią energią kinetyczną atomów i cząsteczek: wyższej temperaturze odpowiada większa wartość tej energii;

  • wyjaśniać, dlaczego ciepło jest przekazywane od ciała o wyższej temperaturze do ciała o niższej temperaturze;

  • podać definicję energii wewnętrznej.

Nauczysz się
  • wyjaśniać mechanizm transportu ciepła, zwany przewodzeniem ciepła;

  • klasyfikować substancje ze względu na zdolność przewodzenia ciepła;

  • wyjaśniać rolę izolacji cieplnej;

  • wskazywać zastosowanie materiałów przewodzących ciepło i izolacyjnych w życiu codziennym.

iv2HZ8tCjS_d5e137
1
Doświadczenie 1

Obserwacja zjawiska przewodnictwa cieplnego.

Co będzie potrzebne
  • pręt metalowy (może być na przykład aluminiowy) o długości około 40 cm;

  • palnik gazowy lub spirytusowy;

  • statyw wraz z uchwytami i drewnianymi szczypcami;

  • koraliki przymocowane do pręta za pomocą parafiny (trzy termometry elektroniczne w postaci giętkiej taśmy).

Instrukcja
  1. Przymocuj termometry do pręta w równych odstępach: jeden na końcu, a dwa pozostałe 15 i 30 cm od tego końca. Drugi koniec pręta pozostaw wolny.

  2. Zamocuj pręt na statywie tak, jak pokazano na rysunku.

    RfRi5DpLZYwns1
    Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

  3. Zapal palnik i ten koniec pręta, na którym nie ma termometru, umieść w płomieniu.

  4. Obserwuj wskazania termometrów przymocowanych do pręta.

Podsumowanie
  1. Z przeprowadzonych obserwacji widać, że stopniowo rośnie temperatura całego pręta, mimo że w płomieniu umieszczono tylko jeden z jego końców.

  2. Nie obserwujemy żadnych ruchów całego pręta, a mimo to przez pręt transportowana jest energia. Ten sposób transportu energii nazywamy przewodnictwem cieplnym.

przewodnictwo cieplne
przewodnictwo cieplne

– pojawia się wtedy, gdy między obszarami tego samego ciała występuje różnica temperatur (podgrzewamy jeden koniec pręta lub jedną ścianę płyty). Cząsteczki substancji mają w różnych jej miejscach objętości różne średnie energie kinetyczne (i różne temperatury). Cząsteczki bądź atomy z miejsc o wyższej temperaturze przekazują energię cząsteczkom z obszarów chłodniejszych; w ten sposób energia następnych obszarów rośnie i proces trwa tak długo, jak długo dostarczamy ciepło i jak długo istnieje różnica temperatur. Przenoszenie energii odbywa się w tę stronę, w której jest niższa temperatura; warto podkreślić, że nie następuje przenoszenie się materii.

Jak wygląda ten proces z punktu widzenia mikroskopowej budowy materii?

Rvsx7sti57uMi1
Mechanizm przewodnictwa cieplnego

Czy proces przewodzenia ciepła odbywa się tak samo we wszystkich substancjach?
Odpowiedzi na to pytanie poszukajmy w kolejnym doświadczeniu.

1
Doświadczenie 2

Porównanie przewodnictwa cieplnego różnych ciał stałych.

Co będzie potrzebne
  • cztery pręty o jednakowej długości (około 30 cm) i średnicy (około 0,5 cm): aluminiowy, mosiężny, drewniany, szklany;

  • naczynie z pokrywą wykonaną ze styropianu lub z gąbki z otworami, w których można umieścić badane pręty;

  • parafina;

  • cztery koraliki do przyklejenia parafiną do prętów;

  • źródło gorącej wody.

Instrukcja
  1. Do jednego końca każdego z prętów przyklej parafiną koralik.

  2. Pręty umieść w pokrywie naczynia, tak aby koniec z koralikiem był nad pokrywą, a długości prętów pod pokrywą były jednakowe i mniejsze niż głębokość naczynia.

  3. Do naczynia nalej gorącej wody.

  4. Pokrywę z prętami umieść na naczyniu. Staraj się zrobić to dość szybko i tak, aby wszystkie pręty zanurzyły się w gorącej wodzie jednocześnie i na tę samą głębokość.

  5. Obserwuj i zanotuj kolejność, w jakiej koraliki oderwą się od prętów. Możesz też zanotować czasy, po których koraliki odpadną od poszczególnych prętów.

Podsumowanie
  1. Czas, po którym koraliki oderwały się od prętów, był różny dla każdego z nich. Oznacza to, że szybkość, z jaką transportowana jest energia cieplna, jest różna dla różnych materiałów. Mówimy, że różne materiały mają różne współczynniki przewodnictwa cieplnego.

  2. Najszybciej odkleiły się koraliki przyklejone do pręta aluminiowego, potem mosiężnego, dłużej trwało to w przypadku pręta szklanego, a najdłużej – drewnianego. Oznacza to, że energia cieplna najszybciej transportowana jest w aluminium, najwolniej zaś w drewnie.

Materiały, które łatwo i szybko transportują ciepło, nazywamy przewodnikami cieplnymi. W naszym doświadczeniu są nimi mosiądz i aluminium. Materiały, które wolno transportują energię cieplną, nazywamy izolatorami cieplnymi. W naszym doświadczeniu są nimi szkło i drewno.

Przewodzenie ciepła odbywa się zarówno w ciałach stałych, jak i cieczach oraz gazach. Jednak w cieczach i gazach proces przewodzenia ciepła zachodzi wolniej niż w ciałach stałych. Wyjątkiem są tu ciekłe metale. Woda odznacza się małym przewodnictwem cieplnym, co zaprezentowane zostało dokładniej w obserwacji pt. Przewodnictwo cieplne w cieczach.

Najlepszymi przewodnikami ciepła są metale. Przyczyna tkwi w tym, że w procesie przenoszenia energii wewnętrznej biorą udział nie tylko atomy, ale także występujące w nich swobodne elektrony.

Najlepszym izolatorem cieplnym jest próżnia – nie ma w niej cząsteczek i atomów, brak więc możliwości bezpośredniego przekazywania energii cieplnej od cząsteczki do cząsteczki. Drugie miejsce w tej kategorii zajmują gazy – duże odległości między ich cząsteczkami utrudniają przekazywanie energii od cząsteczki do cząsteczki.

Dobrymi izolatorami są też materiały porowate, czyli takie, w których strukturze znajdują się pęcherzyki powietrza – należą do nich: pierze, futro, wełna oraz sztucznie wytworzone pianki poliuretanowe, styropian itp.

Przykład 1

Popatrz na zdjęcie pokazujące przekrój pianki poliuretanowej, aby zrozumieć jej izolujące właściwości.

RyqWHeHXt5T9u1
Źródło: Matthias Buehler (https://www.flickr.com), Stella Dauer (https://www.flickr.com), Krzysztof Jaworski, licencja: CC BY NC 2.0.
Ćwiczenie 1
RYC70bStGvGn21
Przekazywanie energii cieplnej w zjawisku przewodnictwa ciepła. Rola izolacji cieplnej
Źródło: Helena Nazarenko-Fogt <Helena.Nazarenko-Fogt@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
iv2HZ8tCjS_d5e357

Podsumowanie

  • Przewodnictwo cieplne polega na przekazywaniu energii pomiędzy częściami ciała, których temperatury są różne. Ze zjawiskiem tym mamy do czynienia, gdy wydzieloną część ciała podgrzejemy. Po pewnym czasie, dzięki przekazywaniu energii, temperatura ciała wyrówna się.

  • Mechanizm przewodnictwa cieplnego oparty jest na bezpośrednim przekazywaniu energii kinetycznej między cząsteczkami lub atomami materii.

  • Ze względu na zdolność transportowania energii cieplnej substancje dzielimy na:

    • przewodniki ciepła – energia cieplna jest w nich transportowana szybko i łatwo.

    • izolatory cieplne – transport energii cieplnej zachodzi w nich wolno.

  • Najlepszymi przewodnikami ciepła są: metale (również ciekłe), grafit i diament.

  • Dobrymi izolatorami ciepła są gazy, pierze, wata szklana, korek, styropian, futro.

Praca domowa
Polecenie 1.1

Przyjrzyj się dokładnie, jak zbudowane są okna. Jaki jest powód wykorzystania dwóch tafli szkła oddzielonych pustą przestrzenią? Czy ta przestrzeń jest naprawdę pusta?

Polecenie 1.2

W bardzo mroźne dni wskazane jest ubieranie się na tzw. cebulkę, czyli nakładanie kilku warstw odzieży. Daje to lepszą izolację niż jednowarstwowe grube ubranie. Dlaczego?

Polecenie 1.3

Nad drzwiami domu znajduje się gruba stalowa belka. W bardzo zimne dni w tym miejscu (wewnątrz budynku) pojawia się szron. Dlaczego tak się dzieje?

Polecenie 1.4

Zrób przegląd naczyń i urządzeń w kuchni. W których miejscach wykorzystujemy dobre przewodniki ciepła, a w których dobre izolatory? Dlaczego?

Polecenie 1.5

Używanie metalowych naczyń do picia napojów bywa przyczyną oparzeń. Dlaczego tak się dzieje?

Polecenie 1.6

Przypomnij sobie, w jakich warunkach ciała toną, a kiedy wypływają na powierzchnię po zanurzeniu. Czym musi być wypełniony balonik, aby poruszał się do góry w powietrzu? Dlaczego?

iv2HZ8tCjS_d5e447

Zadania podsumowujące lekcję

Ćwiczenie 2
RoFTkx7qK2nHJ1
Przekazywanie energii cieplnej w zjawisku przewodnictwa ciepła. Rola izolacji cieplnej
Źródło: Helena Nazarenko-Fogt <Helena.Nazarenko-Fogt@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
Rb1UplSZppLET1
Przekazywanie energii cieplnej w zjawisku przewodnictwa ciepła. Rola izolacji cieplnej
Źródło: Helena Nazarenko-Fogt <Helena.Nazarenko-Fogt@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R14il178AV9021
Przekazywanie energii cieplnej w zjawisku przewodnictwa ciepła. Rola izolacji cieplnej
Źródło: Helena Nazarenko-Fogt <Helena.Nazarenko-Fogt@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.