Powstanie kościuszkowskie
Wprowadzenie. Tadeusz KościuszkoTadeusz Kościuszko próbuje ratować kraj
A imię jego Polska
Pola wokół położonej niedaleko Krakowa małej miejscowości Racławice wypełniały gęsto rozstawione wojska. Naprzeciw siebie stała armia rosyjska i dowodzone przez Tadeusza Kościuszkę oddziały polskie. Kanonada armatnia niosła się po polach, kurz przejeżdżających oddziałów konnych mieszał się z dymem z wystrzałów z armat i muszkietów. Szczególnie duże straty wśród wojska polskiego powodowały salwy jednej bateriibaterii artylerii rosyjskiej.
– Trzeba zdobyć te działa! – krzyknął zaniepokojony Kościuszko do jednego z oficerów. – Przeprowadzić atak przy pomocy piechoty!
Za chwilę kolumna wojska złożona z kosynierów, jak nazywano oddziały chłopów uzbrojonych w kosy, zaczęła przemieszczać się pod osłoną długiego, wąskiego jaru. Dopiero gdy kosynierzy znaleźli się w pobliżu rosyjskiej baterii, wyskoczyli na równinę i rozpoczęli szaleńczy bieg w kierunku armat. Jednak Rosjanie szybko się zorientowali w zagrożeniu, kierując naładowane działa w stronę nadbiegającej piechoty. Jeszcze chwila, a oddadzą śmiertelną salwę, która przerwie polski atak. Niejednemu piechurowi zajrzała w oczy śmierć. Jednak artylerzyści nie zdążyli wystrzelić, kosynierzy byli szybsi. Jako pierwszy do najbliżej stojącej armaty doskoczył Wojciech Bartosz, zdecydowanym ruchem zdarł z głowy czapkę i zagasił nią palący się lontlont armatni. W ten sposób uratował życie wielu swoim towarzyszom. Polacy błyskawicznie odwrócili zdobyte armaty i zaczęli ostrzeliwać z nich Rosjan. Wkrótce rozbity wróg rozpoczął odwrót. Bitwa była wygrana.
Po skończonej walce polski dowódca, Tadeusz Kościuszko, dowiedział się o bohaterskiej postawie Wojciecha Bartosza i kazał przyprowadzić do siebie kosyniera.
– W podziękowaniu za twoją odwagę nadaję ci tytuł szlachecki. Odtąd będziesz nazywał się Wojciech Bartosz GłowackiWojciech Bartosz Głowacki. Zostajesz również mianowany oficerem pułku grenadierówgrenadierów krakowskich – ogłosił uroczyście Kościuszko. Po policzku Wojciecha spłynęła łza wzruszenia. Ale nie tylko on był poruszony tą chwilą.
– Oby więcej tak dzielnych ludzi garnęło się do powstania – pomyślał Kościuszko. – Iluż bohaterów kryje się w chłopskich zagrodach w całym kraju... Tylko jak sprawić, aby chcieli walczyć za ojczyznę? Kościuszko zamyślił się głęboko. Chyba znał już odpowiedź na to pytanie.
Zadanie na rozgrzewkę
Rozwiąż krzyżówkę.
- Miejscowość, koło której toczyła się opisana w tekście bitwa.
- Aby wystrzelić z armaty, należało go podpalić.
- Pod jego osłoną polska piechota zbliżyła się do rosyjskich armat.
- Część ubioru, którym Bartosz zgasił lont armatni.
- Ręczna broń palna, w którą uzbrojona była piechota.
- Grupa kilku armat.
- Dowodził Polakami w opisanej bitwie.
- Po bitwie jeden z polskich bohaterów otrzymał stopień oficera i tytuł ...
| 1 | |||||||||||||
| 2 | |||||||||||||
| 3 | |||||||||||||
| 4 | |||||||||||||
| 5 | |||||||||||||
| 6 | |||||||||||||
| 7 | |||||||||||||
| 8 |
Rzeczpospolita na skraju
Po kapitulacji króla Stanisława Augusta wojna z Rosją była przegrana. Zdrajcy z konfederacji targowickiej, którzy poprosili Rosję o interwencję w Polsce, tryumfowali. Zniesiono wszystkie reformy Sejmu Wielkiego, także Konstytucję 3 maja. Targowiczanie sprawowali władzę w kraju wspierani przez wojska rosyjskie. Nie liczyli się zupełnie z królem. Stanisław August stracił wpływ na wydarzenia w państwie i autorytet u poddanych. Zwolennicy reform mieli mu za złe, że poddał się Rosjanom. Samotny i opuszczony przebywał w Warszawie. Tymczasem wśród społeczeństwa Rzeczypospolitej samowola targowiczan i Rosjan wywoływała rosnące oburzenie. W tajemnicy zaczęto przygotowywać powstanie.
Oburzenie w kraju wywołał dokument podpisany przez króla. Stanisław August Poniatowski ogłaszał w nim, że przystępuje do zaprzedanej Rosji konfederacji targowickiej. W pierwszym zdaniu dokumentu zapisał:„Upatrując środek najskuteczniejszy do zabezpieczenia całości kraju i losu Rzeczypospolitej w tym, abyśmy do konfederacji w Targowicy uczynionej, powagą i interesowaniem się Najjaśniejszej Imperatorowej całej Rosji zaszczyconego, przyłączyli się”.Na podstawie przytoczonego fragmentu zaznacz prawdziwe zdania.
- Król uważał, że przyłączył się do Targowicy dla zabezpieczenia całości kraju.
- Król tłumaczył swoją decyzję losem Rzeczypospolitej.
- Rosjanie popierali reformy Sejmu Wielkiego.
- Konfederaci targowiccy popierali Konstytucję 3 maja.
Bohater Ameryki
W tym samym czasie, gdy w Warszawie król Stanisław August Poniatowski przygotowywał się do przeprowadzenia pierwszych reform, na ogromnych przestrzeniach Ameryki Północnej rozpoczynała się wojna. Tereny te były koloniąkolonią angielską, zamieszkaną zarówno przez rdzennych mieszkańców Ameryki – Indian, jak i przez wielu przybyszów z Europy, zwanych kolonistami. Podlegali oni rządowi angielskiemu, który nakładał na nich coraz większe podatki. Doprowadziło to do wybuchu powstania białych mieszkańców Ameryki, skierowanego przeciw Anglii. W wojnie o niepodległość kolonii amerykańskich walczyło wielu ochotników z Europy. Jednym z nich był Tadeusz Kościuszko. Wojna zakończyła się zwycięstwem kolonistów, którzy ogłosili powstanie nowego państwa – Stanów Zjednoczonych Ameryki. Kościuszko został jednym z bohaterów powstania. Amerykanie proponowali mu, aby pozostał w ich kraju. Kościuszko jednak chciał wracać do Polski. Wiedział, że będzie potrzebny swojej ojczyźnie. Amerykanie nie zapomnieli zasług Tadeusza Kościuszki. Jego pamięć czczona jest dziś w wielu amerykańskich miastach.
Ogólnonarodowy zryw
W czasie wojny z Rosją w armii polskiej służył Tadeusz Kościuszko. Po kapitulacji króla Stanisława Augusta zaangażował się w przygotowanie powstania przeciwko Rosjanom i współpracującym z nimi zdrajcom z konfederacji targowickiej. Ponieważ Rosjanie rozpoczęli przygotowania do likwidacji polskiej armii, trzeba było szybko działać. Powstańcy opanowali Kraków i zdecydowali, że całkowita władza w kraju zostanie powierzona Tadeuszowi Kościuszce, który został ogłoszony Naczelnikiem powstania. Oddanie tak dużej władzy w ręce jednego człowieka było w Polsce rzeczą nadzwyczajną. Szlachta Rzeczypospolitej przyzwyczajona była do demokracji i przez lata nie pozwalała na wzmocnienie władzy królewskiej, bojąc się o swoje przywileje. Tymczasem Tadeusz Kościuszko jako wódz powstania otrzymał ogromną władzę, jakiej nie miał żaden król elekcyjny. Aby uspokoić szlachtę i ją zapewnić, że nie będzie łamał prawa, Kościuszko złożył na Rynku w Krakowie przysięgę. Obiecywał, że swojej władzy będzie używał tylko dla dobra kraju.
Przeczytaj fragment przysięgi Tadeusza Kościuszki, a następnie wskaż, które z poniższych stwierdzeń są prawdziwe. „Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej mi władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie jej dla obrony całości granic, odzyskania samowładności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę”.
- Tadeusz Kościuszko nie będzie używał swej władzy do celów prywatnych.
- Tadeusz Kościuszko użyje swojej władzy dla obrony kraju i wolności Rzeczypospolitej.
- Tadeusz Kościuszko składał przysięgę całemu narodowi polskiemu.
- Tadeusz Kościuszko obiecywał szybkie zakończenie wojny.
- Dowódcą powstania razem z Tadeuszem Kościuszką miał zostać król Stanisław August.
Bitwa pod Racławicami 4 kwietnia 1794 roku
4 kwietnia 1794 roku Tadeusz Kościuszko, wkrótce po złożeniu przysięgi, wyruszył z wojskiem w kierunku Warszawy. Ponieważ siłom powstańczym brakowało żołnierzy, Kościuszko podjął decyzję, aby do wojska powoływać również chłopów. Niestety, nie dla wszystkich starczało broni palnej, dlatego część oddziałów chłopskich uzbrojona była w kosy. Tak uzbrojoną chłopską piechotę nazywano kosynierami. Niedaleko Krakowa, pod Racławicami, Polacy natknęli się na wojska rosyjskie, które zostały tam pobite. Było to pierwsze zwycięstwo powstańców nad Rosjanami. Sukces był możliwy dzięki wyjątkowemu bohaterstwu kosynierów, którzy zdobyli rosyjskie armaty. Tadeusz Kościuszko docenił poświęcenie chłopów, a szczególnie jednego z nich – Wojciecha Bartosza. Przekonał się bowiem, że bez masowego udziału chłopów, powstanie nie ma szans na zwycięstwo. Aby poprawić ich sytuację i zachęcić do wstępowania do wojska, Kościuszko podpisał specjalny dokument – Uniwersał połaniecki.
Tak bitwę pod Racławicami wyobrażali sobie polscy malarze. Zaprezentowany fragment panoramy przedstawia atak chłopskich kosynierów na rosyjskie armaty. Można to łatwo poznać po...
- chłopskich strojach, zastępujących mundury wojskowe.
- trzymanych w dłoniach kosach zamiast broni palnej.
- Wojciechu Bartoszu, który czapką gasi lont armaty, uniemożliwiając jej wystrzelenie.
- niechęci chłopów do narażania życia na wojnie.
Panorama racławicka to ogromny obraz o długości 114 i wysokości 15 metrów. Wystawiana jest w specjalnym okrągłym budynku we Wrocławiu.
Uniwersał połaniecki
Uniwersał połaniecki, to dokument wydany w 7 maja 1794, w którym Tadeusz Kościuszko obiecywał chłopom poprawę ich losu. Liczył, że dzięki temu wezmą masowy udział w powstaniu. Dla chłopskich oddziałów brakowało nie tylko broni, ale równie mundurów. Walczyli więc ubrani w zwykły chłopski strój – sukmanę, czyli długi płaszcz z grubego płótna. Kościuszko, który na co dzień nosił generalski mundur, doceniając bohaterstwo chłopów, również ubrał się w sukmanę. W tym stroju został sportretowany.
Przeciągając zdania do odpowiedniej grupy, a dowiesz się, w jaki sposób Uniwersał połaniecki poprawił warunki życia chłopów.
Chłopi mogą przenosić się w dowolne miejsce, Gospodarstwa chłopów powołanych do wojska miały być uprawiane przez sąsiadów, Chłopi byli zależni od swojego pana, Chłopi objęci zostali opieką państwa, Pańszczyzna wynosiła około 4 dni w tygodniu, Chłopi nie byli powoływani do wojska, Pańszczyzna wynosiła około 2 dni w tygodniu, Chłopi byli przywiązani do ziemi i nie mogli jej opuszczać
| Sytuacja chłopów przed Uniwersałem | |
|---|---|
| Uniwersał połaniecki |
Uszereguj wydarzenia w ciąg logiczny.
- Kościuszko po pierwszej bitwie docenił kosynierów i chciał, aby do armii wstępowało więcej chłopów.
- Chłopscy kosynierzy wyróżnili się w bitwie pod Racławicami.
- Kościuszko wydał uniwersał połaniecki, aby zachęcić chłopów do wstępowania do armii.
- Kościuszko miał za mało żołnierzy, powołał więc do armii chłopów, których uzbrajano w kosy.
Powstanie w Warszawie
Na wieść o zwycięstwie pod Racławicami w Warszawie wybuchło powstanie przeciw Rosjanom i rządzącym miastem zdrajcom z konfederacji targowickiej. Na czele powstania stanął szewc Jan KilińskiJan Kiliński. Wkrótce miasto było wolne. Za przykładem Warszawy poszedł cały kraj. Wszędzie rozpoczęły się sądy nad targowiczanami, a wielu z nich skazano na śmierć. Nie wszystkich zdrajców udało się powstańcom schwytać. Część z nich uciekła z Rosjanami.
Przyjrzyj się obrazowi Jana Piotra Norblina i odpowiedz, w jaki symboliczny sposób karano tych Targowiczan, których nie udało się schwytać?
- Wieszano na szubienicy ich portrety.
- Odkładano proces sądowy aż do ich schwytania.
- Skazywano na śmierć ich rodzinę.
- Palono ich domy.
Upadek powstania
Sukcesy powstańców spowodowały, że do Polski wkrótce wkroczyły kolejne armie rosyjskie. Rosjanom w walkach z powstańcami pomagały również wojska pruskie. Kościuszko próbował przeciwdziałać wspólnej akcji Prus i Rosji, dlatego nakazał oddziałom Jana Henryka DąbrowskiegoJana Henryka Dąbrowskiego najechać na ziemie pruskie. Sam postanowił zaatakować armię rosyjską wkraczającą do Polski i uderzył na dwa razy większe siły Rosjan. Niestety, w bitwie pod Maciejowicami poniósł klęskę i dostał się do niewoli. Wojska rosyjskie podeszły pod Warszawę. Podczas zajmowania Pragi – dzielnicy Warszawy na prawym brzegu Wisły – dokonały masowych mordów na jej mieszkańcach. Wówczas obrońcy Warszawy, nie widząc sensu dalszej walki, postanowili się poddać. Powstanie upadło. Mimo to pamięć o Kościuszce i jego bohaterskim zrywie przetrwała.
Na podstawie mapy uzupełnij zdania.
Racławice leżą niedaleko {#Krakowa}{Warszawy}. Armia rosyjska w drodze na Warszawę maszerowała przez {#Brześć Litewski}{Nowogródek}. Jedną z bitew powstania stoczono pod {#Maciejowicami}{Sandomierzem}. Dzielnica Warszawy Praga leży na {#prawym}{lewym} brzegu Wisły.
Pamięć o Kościuszce
Rodacy pamiętali o czynach Kościuszki. Trzydzieści lat po powstaniu mieszkańcy Krakowa postanowili uczcić wielkiego bohatera. Przez trzy lata budowali ku jego czci kopiec, który stoi w Krakowie do dzisiaj. Również w innych polskich miastach na cześć Naczelnika powstania wznoszono specjalne kopce. Pamięć o wielkim polskim bohaterze przetrwała również poza granicami kraju. Polski podróżnik Paweł Strzelecki, przemierzający w XIX wieku dzikie wówczas tereny Australii, najwyższy szczyt tego kontynentu nazwał Górą Kościuszki.
Nazwa ta przetrwała do dziś.
Podsumowanie
W 1794 roku wybuchło w Polsce powstanie pod wodzą Tadeusza Kościuszki. Powstańcy chcieli ratować kraj przed Rosjanami i zdrajcami z konfederacji targowickiej. W powstaniu wzięła udział szlachta, mieszczanie, a także chłopi zwani kosynierami. Aby zachęcić chłopów do masowego udziału w powstaniu, Kościuszko wydał Uniwersał połaniecki, w którym zmniejszał obowiązki chłopskie. Rosjanie do walki z powstańcami zaangażowali wielkie siły, na pomoc przyszły im również wojska pruskie. Ostatecznie powstanie upadło, ale pamięć o jego bohaterach przetrwała.
Wskazać na mapie miejsca działań powstańczych. Uzasadnić konieczność zaangażowania w wojnę nie tylko szlachty, ale również mieszczan i chłopów. Analizować treść tekstów źródłowych. Systematyzować pojedyncze wydarzenia w logiczną całość.
Czy powstanie miało szansę na sukces? Czy powstańcy nie powinni szukać pomocy za granicą?