Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R1YxMXuQtVhHT
ILUSTRACJA: Język polski_polona
typo.polona.pl, domena publiczna

Na świecie istnieje kilka tysięcy języków. W ciągu stu najbliższych lat może zniknąć blisko połowa z nich. UNESCOj0000007UVB1v50_000tp001UNESCO w 1999 roku, aby uświadomić ludziom współczesnym rolę języków ojczystych w dziejach kultury i narodu, ustanowiło Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego, który przypada na 21 lutego. Z obchodami tego święta w Polsce wiążą się dwie kampanie społeczne: „Ojczysty – dodaj do ulubionych” (zainaugurowana w 2012 roku) oraz „Język polski jest ą‑ę” (zainicjowana w 2013 roku).

Oto strona pierwszej z akcji społecznych: link.

Już wiesz

1) Czy uważasz, że przyszłość języka polskiego jest zagrożona? Uzasadnij swoje zdanie.

2) Wysłuchaj spotów kampanii „Język polski jest ą‑ę”: link.

j0000007UVB1v50_000tp001
j0000007UVB1v50_0000000L

Losy wyrazów obcych w języku polskim

Wielu ludzi często zadaje sobie pytania: „Czym we współczesnym świecie jest patriotyzm?”, „Czy postawa ta – w odniesieniu do języka ojczystego – oznacza całkowitą rezygnację z używania wyrazów obcych?”.

Otóż okazuje się, że Polacy nie byliby w stanie porozumiewać się skutecznie bez możliwości korzystania z wyrazów pochodzących z innych języków. Dzieje się tak dlatego, że zapożyczenia zajmują bardzo ważne miejsce w kulturze polskiej, ponieważ przedostawały się do polszczyzny już od początków istnienia państwa polskiego.

Niejednokrotnie zapożyczenia są słowami, które funkcjonują w języku polskim od bardzo dawna i dlatego wielu ludzi odbiera je jako wyrazy rodzime (np.: „zupa”, „sos”, „bigos”, „kluska”, „sznycel”, „befsztyk”, „dżem”, „bulion”, „tort”, „kawa”).

W pierwszych wiekach funkcjonowania polszczyzny najbardziej oddziaływały na nią następujące języki: łacina oraz język niemiecki i język czeski, potem język włoski oraz język francuski. W XVII wieku – za sprawą wojen toczonych przez Polaków z różnymi krajami – na nasz język wpływały np.: język szwedzki, język ruski, język węgierski i język turecki.

Powszechnie stosowaną manierą było wówczas także makaronizowanie, czyli dostosowywanie składni tekstu do zasad obowiązujących w łacinie, a także wtrącanie wyrażeń z języków obcych (zwłaszcza z języka łacińskiego) do wypowiedzi w języku polskim.

Trzeba też pamiętać, że wiele zapożyczeń, popularnych w okresie zaborów, pochodzi z języka rosyjskiego i języka niemieckiego. W XX i XXI wieku najwięcej wyrazów zapożyczonych wywodzi się z języka angielskiego.

W stosunku do zapożyczeń można przejawiać dwie skrajne postawy: puryzm lub liberalizm. Zwolennicy pierwszej z nich są przeciwni wprowadzaniu do polszczyzny jakichkolwiek obcych elementów. W tym wypadku pojawia się jednak problem, ponieważ wiele słów – traktowanych przez Polaków jako rodzime – zostało przyswojonych przez polszczyznę w różnych momentach jej rozwoju. Inaczej mówiąc, trudno zredagować jakąkolwiek wypowiedź, nie posługując się zapożyczeniami. Jeżeli jednak w języku rodzimym istnieje odpowiednik wyrazu obcego, nie ma powodu, by nim się nie posłużyć. Osoby, które są przeciwne temu poglądowi, czyli tolerują wszelkie elementy obce, cechuje postawa liberalizmu językowego.

Kiedy ludzie nie akceptują wyrazów zapożyczonych, starają się je zastąpić słowami utworzonymi z elementów wywodzących się z języka polskiego. Nie zawsze jednak takie wyrazy są w swojej formie satysfakcjonujące. Tuż po II wojnie światowej próbowano zastąpić wyraz „szlafrok”, który pochodzi z języka niemieckiego, polskim odpowiednikiem. Na konkurs ogłoszony przez tygodnik „Przekrój” nadesłano dwa tysiące propozycji. Wśród nich pojawiły się m.in. takie słowa, jak: „uroczyk”, „dyskretnik”, „fantazyjnik”, „niezbędnik”, „okazyjnik”, „praktycznik”, „powierzchownik”, „skromnik”, „zacisznik”, „przytulnik”, „pokojownik”, „chwilownik”, „domownik”, „leniwiec”, „wygodniak”, „wcześniak”, „intymna”, „przyzwoitka”, „okrojnik”, „strojnik”, „łokietnik”, „pokutnik”, „przymilnik”, „zatulnik”, „narzutnik”, „okrywacz”, „okryj ciałko”, „osłaniacz”, „otulacz”, „otulak”, „zarzucik”, „otoczek”, „pośpieszka”, „alkownik”, „alkierzanka”, „poizbuszek”, „wierzchnia”, „okryjwdzięcznik”, „tulipani”, „podomkaj0000007UVB1v50_000tp002podomka”.

Okazało się jednak, że choć żaden z tych wyrazów nie przyjął się w znaczeniu „ubiór domowy” przypominający luźny płaszcz lub rozpinaną sukienkę, nakładany zwykle na nocną bieliznęj0000007UVB1v50_000tp003bieliznę, to do polszczyzny weszło słowo „podomka”, ale w nieco innym znaczeniu, a mianowicie jako „luźna rozpinana sukienka noszona przez kobiety w domuj0000007UVB1v50_000tp004domu”.

j0000007UVB1v50_000tp002
j0000007UVB1v50_000tp003
j0000007UVB1v50_000tp004
j0000007UVB1v50_0000001A

Zadaniowo

Ćwiczenie 1

Wyrazy „komputer”, „show”, „weekend” są zapożyczeniami z języka angielskiego. Zaproponuj, pracując razem z koleżankami i kolegami z klasy, jak najwięcej rodzimych wyrazów będących odpowiednikami każdego z wymienionych słów.

Ćwiczenie 2

Porozmawiaj z koleżanką/kolegą z ławki na temat zapożyczeń. Zastanówcie się, którą z postaw każde z was reprezentuje: puryzm czy liberalizm językowy. A może nie akceptujecie w pełni żadnej z nich? Uzasadnijcie swoje wypowiedzi.

Ćwiczenie 3

Ułóż zdanie, w którym użyjesz wyłącznie wyrazów rodzimych. Sprawdź w wybranym słowniku etymologicznym, czy poprawnie wykonałaś/wykonałeś polecenie.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 4
ROnK5e3Mbxe3j1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1bnTWFeOpAY21
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

ragoût (fr.; czyt.: ragu) – potrawa złożona z regularnych kawałków różnych składników (np. warzyw, drobiu, dziczyzny, ryb), które dusi się w wywarze (rybnym, warzywnym lub mięsnym). Czasem ragoût zagęszcza się zasmażką, przyprawioną zazwyczaj ziołami lub korzeniami.

quiche (fr.; czyt.: kisz) – rodzaj tarty; jej kruchy spód przykrywa się nadzieniem (np. warzywnym), który polewa się mieszaniną jajek i gęstej śmietany.

fondue (fr.; czyt.: fądi) – potrawa szwajcarska; starty ser topi się w specjalnym garnku i zanurza w nim kawałeczki chleba. Do tego celu używa się specjalnych długich widelczyków. Przepisów na fondue jest bardzo wiele i nie musi być ono serowe.

risotto (wł.; czyt.: rizotto) – potrawa wywodząca się z północnej części Włoch; podsmażany ryż z dodatkiem cebuli i czosnku. Można dodać także wina, szafranu, soli. Ryż można wymieszać z parmezanem, śmietaną lub jogurtem.

ravioli (wł.; czyt.: rawioli) – potrawa włoska; małe nadziewane – najczęściej szpinakiem (ale też mięsem, innymi warzywami) – pierogi.

Ćwiczenie 6

Zastanów się, pracując w grupie z koleżankami i kolegami z klasy, jakimi działaniami można uczcić najbliższy Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. Zaproponujcie konkretne działania, przygotujcie je, a następnie zrealizujcie.

Ćwiczenie 7
RXjbeUfsBUPTw1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8

Wymień wszystkie litery, które w języku polskim są tworzone za pomocą znaków diakrytycznychj0000007UVB1v50_000tp005znaków diakrytycznych.

uzupełnij treść
RuHIgonnFalte1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000007UVB1v50_000tp005