Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Człowiek wykorzystuje zasoby środowiska dla zaspokojenia podstawowych potrzeb oraz poprawy warunków życia. Obszary zamieszkane przez ludzi ulegają więc znacznemu przekształceniu. Czasami zmiany te są dla środowiska skrajnie niekorzystne. Dlatego ludzie podejmują różne działania mające na celu zachowanie przyrody w dobrym stanie i zmniejszenie naszego niekorzystnego wpływu na otoczenie.

i3z2XkDADp_d5e299

1. Jak ludzie zagrażają przyrodzie?

Główne źródła zanieczyszczenia środowiska spowodowane działalnością człowieka to:

  • przemysł,

  • komunikacja,

  • środki chemiczne stosowane w rolnictwie,

  • odpady,

  • awarie, np. elektrowni, wycieki ropy naftowej z tankowców.

Zanieczyszczenia atmosfery mogą przyczynić się do powstania kwaśnych deszczów – opadów atmosferycznych zawierających związki siarki. Kwaśne deszcze są szkodliwe dla roślin, mogą też niszczyć budynki i inne wytwory człowieka.

R1A9rRYAGQ7SX1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
i3z2XkDADp_d5e353

2. Czy szkody można naprawić?

Działania mające na celu naprawienie szkód wyrządzonych w środowisku i przywrócenie go do stanu wyjściowego to rekultywacja. Oprócz niej ogromnie ważne są zachowania mające na celu ograniczenie wpływu ludzi na otoczenie.

Przykłady rekultywacji:

  • obsadzanie hałd roślinami,

  • sadzenie młodych drzew w miejsce wyciętych,

  • tworzenie stawów w zagłębieniach, w których wydobywano surowce.

Przykłady działań ograniczających wpływ człowieka na otoczenie:

  • zakładanie urządzeń oczyszczających powietrze,

  • oczyszczanie ścieków,

  • bezpieczne składowanie odpadów, segregacja i powtórne wykorzystanie materiałów,

  • wykorzystywanie wody, Słońca, wiatru jako źródła energii,

  • oszczędzanie energii elektrycznej i wody,

  • ograniczanie ilości środków chemicznych stosowanych w rolnictwie,

  • zakładanie parków narodowych, rezerwatów, parków krajobrazowych,

  • ochrona gatunkowa organizmów.

i3z2XkDADp_d5e426

3. Jak przyroda wpływa na ludzi?

Zależność człowieka od przyrody objawia się m.in. przez:

  • konieczność zakładania ubrań odpowiednich do pogody,

  • picie większej ilości wody latem w celu uniknięcia udaru słonecznego,

  • stosowanie latem kremów z filtrem i okularów przeciwsłonecznych,

  • konieczność budowania mostów lub tuneli oraz odpowiednich domów.

Przykłady klęsk żywiołowych niekorzystnie wpływających na gospodarkę człowieka:

  • susze powodujące wysychanie roślin uprawnych,

  • gwałtowne opady deszczu przyczyniające się do gnicia upraw.

i3z2XkDADp_d5e485

4. Ekologiczny prąd

W Polsce energia elektryczna jest wytwarzana przede wszystkim w elektrowniach węglowych. Powstaje podczas spalania węgla kamiennego lub brunatnego. Taki sposób wytwarzania energii skutkuje jednak zanieczyszczeniem atmosfery popiołami i sadzą. Wytwarzane są także gazy cieplarniane oraz szkodliwe związki, które przyczyniają się do powstawania kwaśnych deszczów. Węgiel jest nieodnawialnym źródłem energii.

Odnawialne źródła energii to takie, które nie ulegają wyczerpaniu. Korzystając z nich, buduje się:

  • elektrownie wiatrowe – zamieniające energię wiatru na elektryczną,

  • elektrownie słoneczne – zamieniające energię światła słonecznego na elektryczną,

  • elektrownie wodne – wytwarzające energię elektryczną dzięki energii płynącej wody,

  • elektrownie geotermalne – zamieniające ciepło z głębin Ziemi w energię używaną do ogrzewania.

i3z2XkDADp_d5e548

5. Jak oszczędzać energię?

Powody, dla których należy oszczędzać energię elektryczną, to:

  • wyczerpywanie się źródeł paliw kopalnych,

  • ochrona środowiska,

  • rosnąca cena energii elektrycznej.

Sposoby oszczędzania energii elektrycznej:

  • gaszenie światła w pustych pomieszczeniach,

  • wyłączanie nieużywanych urządzeń elektrycznych,

  • wyłączanie urządzeń zamiast stosowania trybu uśpienia,

  • korzystanie w ciągu dnia z naturalnego światła,

  • unikanie wkładania do lodówki ciepłych potraw,

  • zapełnianie pralki i zmywarki do naczyń przed uruchomieniem.

RMmpwSnasXxkM1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
i3z2XkDADp_d5e615

6. Zmiany klimatu

Klimat to całość zjawisk pogodowych (temperatura, opady, wiatr) występujących na danym obszarze przez długi czas.
Człowiek może wpływać na klimat za sprawą na przykład wycinania lasów oraz rozwoju przemysłu i motoryzacji. Gazy i pyły, które trafiają do atmosfery, mogą mieć wpływ na średnią temperaturę powietrza, gdyż zwiększają efekt cieplarniany.

Globalne skutki wpływu człowieka na klimat:

  • dziura ozonowa – powstaje na skutek zmniejszenia się ilości ozonu (gazu ograniczającego ilość szkodliwego promieniowania ze Słońca);

  • globalne ocieplenie - zjawisko polegające na podniesieniu się średniej temperatury powietrza na całej Ziemi związane z gromadzeniem się gazów cieplarnianych w atmosferze.

R1Ff3B1XOwuJz1
Animacja przedstawia powierzchnię Ziemi i Słońce. Widać atmosferę Ziemi, a w niej zaznaczoną innym kolorem warstwę podpisaną - gazy cieplarniane. Ze Słońca w stronę Ziemi biegną promienie, które docierają do jej powierzchni. Od powierzchni Ziemi w stronę atmosfery odchodzą promienie nieco cieńsze od poprzednich i docierają do warstwy gazów cieplarnianych. Większość promieni ze sceny 3 odbija się od warstwy gazów cieplarnianych i wraca do powierzchni Ziemi, jedna-dwie ulatują w kosmos
i3z2XkDADp_d5e665

7. Formy ochrony przyrody

Obszar chroniony to takie miejsce, w którym nie jest dozwolona działalność gospodarcza mogąca zagrozić środowisku lub wprowadzić w nim zmiany.

Obszary chronione to m.in.:

  • parki narodowe – obszary o powierzchni co najmniej 1 tys. km2 o szczególnych walorachprzyrodniczych; w parku narodowym ochronie podlega cała przyroda;

  • rezerwaty – obszary o powierzchni mniejszej niż 1 tys. km2, na których ochronie podlega cała przyroda lub jej składniki (np. rzadkie gatunki zwierząt i roślin lub skały o oryginalnym kształcie);

  • parki krajobrazowe – obszary cenne ze względu na krajobraz i przyrodę, na których dopuszcza się działalność człowieka, ale tylko wówczas, gdy nie powoduje ona zmian w wyglądzie otoczenia;

  • obszary chronionego krajobrazu – rozległe obszary obejmujące środowisko naturalne o szczególnych walorach krajobrazowych, np. doliny rzeczne, lasy, wzgórza, torfowiska.

Pojedyncze drzewa lub ich zespoły oraz unikatowe twory przyrody nieożywionej (głazy, jaskinie) obejmuje się ochroną jako pomniki przyrody.

Rzadkie i narażone na wyginięcie gatunki roślin i zwierząt podlegają ochronie ścisłej lub częściowej. Ochrona ścisła polega na zakazie zrywania, wykopywania, sprzedaży, kupowania, wywożenia za granicę oraz niszczenia miejsc, w których one występują. Przy ochronie częściowej chroniony organizm można w określonych warunkach pozyskiwać na przykład na celów medycznych. Można również polować na zwierzęta poza okresem ochronnym.

i3z2XkDADp_d5e719

8. Parki narodowe Polski

Parki narodowe tworzy się głównie w celu zachowania roślin, zwierząt i przyrody nieożywionej w postaci niezmienionej przez człowieka. Większość powierzchni parku narodowego objęta jest ochroną ścisłą. Organizmy mają więc zapewniony spokój i nie są niepokojone przez ludzi. W Polsce występują 23 parki narodowe: 2 leżą w pasie pobrzeży, 5 w pasie pojezierzy, kolejne 5 w pasie nizin, 3 na wyżynach i 8 w górach.
Na terenie parków narodowych można poruszać się wyłącznie po wyznaczonych szlakach turystycznych. Nie wolno zrywać roślin, płoszyć ani zabijać zwierząt. Należy zachowywać się cicho, nie wolno biwakować ani rozpalać ognisk.

R19IfXBCpnLJj1
Interaktywna mapa polski z zaznaczonymi emblematami parków narodowych.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., Jerzy Opioła (http://commons.wikimedia.org), Ludwig Schneider (http://commons.wikimedia.org), Przykuta (http://commons.wikimedia.org), User:M_k (http://commons.wikimedia.org), Hubert Bartkowiak (http://commons.wikimedia.org), Pleple2000 (http://commons.wikimedia.org), Wojsyl (http://commons.wikimedia.org), Semper_lupus (http://commons.wikimedia.org), Krzysztof Dudzik (http://commons.wikimedia.org), Janmad (http://commons.wikimedia.org), Von.grzanka (http://commons.wikimedia.org), Hans Pama (https://www.flickr.com), Joanna Karnat (http://commons.wikimedia.org), Jakub Hałun (http://commons.wikimedia.org), Indrik myneur (https://www.flickr.com), Jan Jerszyński (http://commons.wikimedia.org), Przemysław Malkowski (http://commons.wikimedia.org), Lilly M (http://commons.wikimedia.org), Pit1233 (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 2.5.
i3z2XkDADp_d5e761

9. Przyroda w naszym domu

Zwierzęta domowe to takie, które trzyma się w domach nie dla wymiernych korzyści, lecz dla przyjemności. Do najpopularniejszych zwierząt domowych należą psy i koty, różne gatunki gryzoni (szczury i chomiki), ptaki oraz ryby akwariowe. Posiadanie zwierzęcia wiąże się z odpowiedzialnością za nie. Zwierzęciu należy zapewnić odpowiednie warunki oraz dbać o jego zdrowie.
Zwierzęta hodowlane to takie, które hoduje się dla korzyści, np. mleka, skór czy mięsa. Do zwierząt hodowlanych należą: krowy, świnie, owce, kozy i kury.

i3z2XkDADp_d5e802

10. Domowy ogródek

Człowiek hoduje niektóre rośliny:

  • jako źródło pożywienia (warzywa, owoce, zboża),

  • dla oleju wyrabianego z tłuszczu w nich zawartego (słonecznik),

  • dla włókien do wyrobu tkanin (len).

Niektóre rośliny uprawia się w ogródkach działkowych lub przydomowych. Dzięki temu uzyskuje się samodzielnie wyhodowane warzywa i owoce. Ogródki są też miejscem wypoczynku, pełnią poza tym ważną funkcję jako miejsce schronienia i zdobywania pokarmu dla wielu zwierząt.
Niektóre rośliny można trzymać w domach jako doniczkowe. Należy je postawić w miejscu, gdzie będą miały odpowiednią ilość światła, regularnie podlewać, a w razie potrzeby – przesadzać.

i3z2XkDADp_d5e854

Zadania

Ćwiczenie 1
R1ShGj5grGZpA1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1HNfYyjsXryo1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RU1YLk16Pykrq1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RBeHbHYpVQWsG1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RwqPeFDkTrrEp1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RK6P9yiCWdj6O1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
R19h9UfqEJr1g1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
R1PUhAIGsI2Bs1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9
RWOyhNd4cbUcq1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 10
R1TaDska5cDRY1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 11
R1AaKnkCjzUnE1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 12
RJ2r2lDwfs8Qs1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 13
R1EtoNc2ha5Nm1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 14
RtIKFdiIuYCEo1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 15
R6jP5Qk5BDqN31
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 16
R1UHNDEkHnjk31
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 17
R1XttyjVb48Wm1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 18
R1IeebsBWQ9bl1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 19
R1Rc35ree8CPi1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 20
RkUytJQTNTJjC1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
i3z2XkDADp_d5e972

Test

RUFjRi41qZCpW1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.