310 p.n.e. – Pompeje są po raz pierwszy wspomniane w historii, podczas Drugiej Wojny Samnickiej , kiedy to rzymska flota zawinęła do portu pompejańskiego, by stamtąd przeprowadzić atak na pobliską Nucerię.
89 p.n.e. – rozpoczyna się przymusowa romanizacja Pompejów, jako kara za przystąpienie do rebelii przeciwko Rzymowi. Odtąd język oskijski zostaje wyparty przez łacinę.
1
Scenariusz dla nauczyciela
R1IhxwBMzuNet1
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
4) następujące konstrukcje składniowe charakterystyczne dla łaciny: Accusativus cum infinitivo (ACI), Nominativus cum infinitivo (NCI), coniugatio periphrastica passiva (CPP), Ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast,
13) dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie zjawisk składniowych:
c) przy przekształcaniu zdań zawierających charakterystyczne dla łaciny zjawiska składniowe poprawnie posługuje się następującymi konstrukcjami składniowymi: Accusativus cum infinitivo (ACI), Nominativus cum infinitivo (NCI), coniugatio periphrastica passiva (CPP), Ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast;
16) poprawnie tłumaczy charakterystyczne dla łaciny:
b) następujące zjawiska składniowe Accusativus cum infinitivo (ACI), Nominativus cum infinitivo (NCI), coniugatio periphrastica passiva (CPP), Ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast,
Nauczysz się
rozwijać umiejętność czytania ze zrozumieniem tekstów w języku łacińskim oraz w języku polskim;
wykonywać zadania związane z tłumaczeniem zdań zawierających składnię ablativus absolutus;
rozwijać kompetencje językowe poszerzając zasób słownictwa w języku łacińskim.
Formy ablativus absolutus
Ablativus absolutus to składnia charakterystyczna dla języka łacińskiego, której nie można dosłownie przetłumaczyć na język polski.
Jak ją rozpoznać? Wyróżniamy dwa rodzaje tejże składni:
rzeczownik (lub zaimek) + participium praesentis activi, przy czym obie formy postawione są w ablatiwie, np. sōlē oriente
rzeczownik (lub zaimek) + participium perfectī passīvī, i tu także obie formy w ablatiwie, np. Troiā victā
A oto przykłady zastosowania składni ablativus absolutus:
RgFhd3QdsE38p1
RDtaoFL14BtZm1
R1SrsNdvzJMIH1
Rp1QpxbSYzsEU1
R1aQwTWBYeuV01
RgQPu0JGaJ6h71
RVPEV9cuCVj541
RHEBymDFVp4eF
Ćwiczenie 1
Podziel przykłady składni ablativus absolutus z zaprezentowanych w materiale zdań na dwie kategorie w zależności od rodzaju użytego imiesłowu (participium). Z participium praesentis activi Możliwe odpowiedzi: 1. Omnibus dormientibus, 2. Pānibus ēmptīs, 3. Alexandrō rēgnante, 4. Fōrmā mūtātā, 5. Marī spūmante, 6. Nucerīnīs victīs, 7. Serpentibus appropinquantibus Z participium perfectī passīvī Możliwe odpowiedzi: 1. Omnibus dormientibus, 2. Pānibus ēmptīs, 3. Alexandrō rēgnante, 4. Fōrmā mūtātā, 5. Marī spūmante, 6. Nucerīnīs victīs, 7. Serpentibus appropinquantibus
Podziel przykłady składni ablativus absolutus z zaprezentowanych w materiale zdań na dwie kategorie w zależności od rodzaju użytego imiesłowu (participium). Z participium praesentis activi Możliwe odpowiedzi: 1. Omnibus dormientibus, 2. Pānibus ēmptīs, 3. Alexandrō rēgnante, 4. Fōrmā mūtātā, 5. Marī spūmante, 6. Nucerīnīs victīs, 7. Serpentibus appropinquantibus Z participium perfectī passīvī Możliwe odpowiedzi: 1. Omnibus dormientibus, 2. Pānibus ēmptīs, 3. Alexandrō rēgnante, 4. Fōrmā mūtātā, 5. Marī spūmante, 6. Nucerīnīs victīs, 7. Serpentibus appropinquantibus
Podziel przykłady składni ablativus absolutus z zaprezentowanych w materiale zdań na dwie kategorie w zależności od rodzaju użytego imiesłowu (participium).
Wiemy już, że składnia ablativus absolutus złożona jest z rzeczownika (lub zaimka) oraz imiesłowuImiesłów przysłówkowy uprzedniimiesłowu postawionych w ablatiwie i że nie można jej dosłownie przetłumaczyć na język polski.
Język łaciński okazuje się tutaj bardzo zwięzły, ponieważ dwa słowa mogą zastąpić zdanie podrzędne. Ablativus absolutus jest tłumaczony na język polski jako zdanie:
Czasowe (rozpoczynające się od spójnika gdy, kiedy)
Przyczynowe (rozpoczynające się od spójnika ponieważ)
Przyzwalające (rozpoczynające się od spójnika chociaż)
Warunkowe (rozpoczynające się od spójnika jeśli, jeżeli)
Nasuwa się zatem pytanie, jakie znaczenie ma wspomniana wcześniej różnica w tłumaczeniu w zależności od rodzaju użytego Imiesłów przysłówkowy uprzedniImiesłów przysłówkowy uprzedniimiesłowuImiesłów przysłówkowy uprzedniimiesłowu (participium).
Jeśli w skład wyrażenia ablativus absolutus wchodzi participium praesentis activi, zwrot ten wyraża czynność równoczesną z czynnością zdania nadrzędnego.
A zatem zdanie: Alexandrō rēgnante mīlitēs Macedonum multa bella gessērunt. może być przetłumaczone na język polski jako:
Gdy Aleksander był królem, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen.
Ponieważ Aleksander był królem, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen.
Chociaż Aleksander był królem, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. – to zdanie nie zgadza się z prawdą historyczną i naturą Aleksandra Wielkiego.
Jeżeli Aleksander był królem, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. – to zdanie z kolei wydaje się niezręczne stylistycznie w języku polskim.
Jeśli w skład wyrażenia ablativus absolutus wchodzi participium perfectī passīvī, zwrot ten wyraża czynność wcześniejszą od czynności zdania nadrzędnego.
A zatem zdanie: Pānibus ēmptīs Pompēiānī domum rediērunt. może być przetłumaczone na język polski jako:
Gdy chleb został kupiony, Pompejanie wrócili do domu.
Ponieważ chleb został kupiony, Pompejanie wrócili do domu.
Chociaż chleb został kupiony, Pompejanie wrócili do domu – to zdanie nie do końca jest dla nas logiczne
Jeżeli chleb został kupiony, Pompejanie wrócili do domu – to zdanie z kolei wydaje się niezręczne stylistycznie w języku polskim.
Inne sposoby tłumaczenia ablativus absolutus
Oprócz tłumaczenia składni ablativus absolutus na język polski za pomocą zdań podrzędnych (CPPW) możemy zastosować inne sposoby przełożenia jej na język ojczysty:
Rzeczownik + przyimek, np. Alexandrō rēgnante – za rządów Aleksandra, za panowania Aleksandra, Pānibus ēmptīs – po zakupie chlebów, po kupieniu chlebów
Participium perfectī passīvī - jako imiesłów przysłówkowy uprzedniImiesłów przysłówkowy uprzedniimiesłów przysłówkowy uprzedni (zakończony na –wszy, -łszy), ale tylko wtedy, gdy podmiot zdania nadrzędnego to jednocześnie osoba działająca w ablativus absolutus, np. Pānibus ēmptīs – kupiwszy chleby
Zdanie niezależne połączone ze zdaniem nadrzędnym spójnikiem „i” lub „a”, np. Alexandrō rēgnante mīlitēs Macedonum multa bella gessērunt. – Aleksander był królem, a żołnierze macedońscy prowadzili wiele wojen.; Pānibus ēmptīs Pompēiānī domum rediērunt. - Pompejanie kupili chleby i poszli do domu.
Zadania
RAMJr2XhkCjC5
Ćwiczenie 2
R6oAGyKttvT7c
Ćwiczenie 3
Rb5EdR4bSkRB0
Ćwiczenie 4
RwKv8vb1q7gs9
Ćwiczenie 5
R1YXyd25CaLER
Ćwiczenie 6
R12ZSbT6UaWX2
Ćwiczenie 7
Dobierz polskie tłumaczenia do poniższych zdań łacińskich: Alexandrō rēgnante mīlitēs Macedonum multa bella gessērunt. Możliwe odpowiedzi: 1. W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus. 2. Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę. 3. Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu. 4. Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz. 5. Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie. 6. Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. 7. Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy. Pānibus ēmptīs Pompēiānī domum rediērunt. Możliwe odpowiedzi: 1. W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus. 2. Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę. 3. Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu. 4. Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz. 5. Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie. 6. Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. 7. Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy. Omnibus dormientibus Menander cōmoediās scrībēbat. Możliwe odpowiedzi: 1. W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus. 2. Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę. 3. Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu. 4. Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz. 5. Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie. 6. Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. 7. Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy. Fōrmā mūtātā Actaeōn ā canibus suīs lacerātus est. Możliwe odpowiedzi: 1. W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus. 2. Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę. 3. Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu. 4. Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz. 5. Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie. 6. Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. 7. Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy. Marī spūmante Venus nāta est. Możliwe odpowiedzi: 1. W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus. 2. Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę. 3. Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu. 4. Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz. 5. Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie. 6. Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. 7. Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy. Nucerīnīs victīs Pompēiānī ab imperātōre pūnītī sunt. Możliwe odpowiedzi: 1. W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus. 2. Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę. 3. Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu. 4. Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz. 5. Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie. 6. Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. 7. Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy. Serpentibus appropinquantibus Bacchus ex monte Vesuviō dēscendēbat. Możliwe odpowiedzi: 1. W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus. 2. Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę. 3. Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu. 4. Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz. 5. Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie. 6. Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. 7. Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy.
Dobierz polskie tłumaczenia do poniższych zdań łacińskich: Alexandrō rēgnante mīlitēs Macedonum multa bella gessērunt. Możliwe odpowiedzi: 1. W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus. 2. Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę. 3. Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu. 4. Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz. 5. Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie. 6. Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. 7. Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy. Pānibus ēmptīs Pompēiānī domum rediērunt. Możliwe odpowiedzi: 1. W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus. 2. Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę. 3. Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu. 4. Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz. 5. Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie. 6. Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. 7. Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy. Omnibus dormientibus Menander cōmoediās scrībēbat. Możliwe odpowiedzi: 1. W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus. 2. Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę. 3. Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu. 4. Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz. 5. Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie. 6. Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. 7. Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy. Fōrmā mūtātā Actaeōn ā canibus suīs lacerātus est. Możliwe odpowiedzi: 1. W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus. 2. Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę. 3. Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu. 4. Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz. 5. Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie. 6. Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. 7. Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy. Marī spūmante Venus nāta est. Możliwe odpowiedzi: 1. W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus. 2. Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę. 3. Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu. 4. Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz. 5. Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie. 6. Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. 7. Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy. Nucerīnīs victīs Pompēiānī ab imperātōre pūnītī sunt. Możliwe odpowiedzi: 1. W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus. 2. Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę. 3. Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu. 4. Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz. 5. Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie. 6. Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. 7. Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy. Serpentibus appropinquantibus Bacchus ex monte Vesuviō dēscendēbat. Możliwe odpowiedzi: 1. W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus. 2. Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę. 3. Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu. 4. Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz. 5. Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie. 6. Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen. 7. Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy.
Dobierz polskie tłumaczenia do poniższych zdań łacińskich:
Kiedy wszyscy spali Menander pisał komedie., Zmieniwszy postać Akteon został rozszarpany przez psy., W momencie, gdy morze się speniło, narodziła się Wenus., Kupiwszy chleb Pompejanie wrócili do domu., Gdy zbliżały się węże, Bachus schodził z góry Wezuwiusz., Za panowania Aleksandra, żołnierze macedońscy przeprowadzili wiele wojen., Chociaż Pompejanie pokonali Nucerian, zostali ukarani przez władcę.
Alexandrō rēgnante mīlitēs Macedonum multa bella gessērunt.
Pānibus ēmptīs Pompēiānī domum rediērunt.
Omnibus dormientibus Menander cōmoediās scrībēbat.
Fōrmā mūtātā Actaeōn ā canibus suīs lacerātus est.
Marī spūmante Venus nāta est.
Nucerīnīs victīs Pompēiānī ab imperātōre pūnītī sunt.
Serpentibus appropinquantibus Bacchus ex monte Vesuviō dēscendēbat.
Słowniki
Słownik pojęć
Imiesłów przysłówkowy uprzedni
Imiesłów przysłówkowy uprzedni
imiesłów oznaczający czynność wcześniejszą w stosunku do tej, którą wyraża orzeczenie zdania, np. przeczytawszy, zjadłszy
Składnia logiczna
Składnia logiczna
syntaksa, dział logiki zajmujący się klasyfikacją różnych kategorii logicznych wyrażeń językowych, badaniem ich wzajemnych związków oraz warunków poprawnego budowania wyrażeń złożonych
Słownik łacińsko‑polski
RXAgamL6vPkai1
m2ce8b8e7550a7ce6_0000000000183
Galeria dzieł sztuki
ROg6PETxByi6M1
RPD50hSecQJVo1
RxfP4IrpjAgpx1
RA8JnhB0v8Clk1
RW32nEsx0tsL51
RMSfpq4aKEBR91
R1INlwb8eP4A91
m2ce8b8e7550a7ce6_0000000000189
Bibliografia
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa 1998.
Jan Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 1978.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.
Lidia Winniczuk, Lingua Latina; Łacina bez pomocy Orbiliusza, Warszawa 1975.