ACI, NCI cz. 1
Ważne daty
46 r. p.n.e. – Juliusz Cezar urządził pierwszą naumachię;
52 r. n.e. – Cesarz Klaudiusz urządził najsłynniejszą naumachię na Jeziorze Fucyńskim (lacus Fucinus). W widowisku tym wzięło udział 100 okrętów i 19 000 ludzi.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
4) następujące konstrukcje składniowe charakterystyczne dla łaciny: Accusativus cum infinitivo (ACI), Nominativus cum infinitivo (NCI), coniugatio periphrastica passiva (CPP), Ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast;
13) dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie zjawisk składniowych:
c) przy przekształcaniu zdań zawierających charakterystyczne dla łaciny zjawiska składniowe poprawnie posługuje się następującymi konstrukcjami składniowymi: Accusativus cum infinitivo (ACI), Nominativus cum infinitivo (NCI), coniugatio periphrastica passiva (CPP), Ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast;
16) poprawnie tłumaczy charakterystyczne dla łaciny:
b) następujące zjawiska składniowe Accusativus cum infinitivo (ACI), Nominativus cum infinitivo (NCI), coniugatio periphrastica passiva (CPP), Ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast.
tworzyć zdania z zastosowaniem składni ACI i NCI;
konstruować krótkie wypowiedzi w języku łacińskim na bazie przeczytanego tekstu;
rozwijać kompetencje językowe poszerzając zasób słownictwa w języku łacińskim.
ACI, NCI cz. 1
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film animowany ACI, NCI cz. 1. Film przedstawia lekcje w szkole, podczas której wywiązuje się dyskusja pomiędzy nauczycielem a śpiącym uczniem. W trakcie animacji lektor wypowiada następujące słowa: Lektor: Discipulī in lūdō sunt. Vidēmus discipulōs in aulā sedēre et aliquem expectāre. Quem discipulī expectant? Discipulī magistrum expectāre videntur. Magister in aulam intrat et ā discipulīs salūtātur. Magister: Salvēte discipulī! Discipulī: Salvē magister! Lektor: Magister in cathedrā sedet et discipulōs observat. Discipulī magistrum timent, quia magister sevērus esse dīcitur. Discipulī magistrum sevērum esse dīcunt. Magister enim numquam discipulōs laudat. Magister discipulōs observāre vidētur et dicit: Magister: Iūlia, recitā, quaesō, prīmam sententiam dē bellō Gallicō Cāiī Iūliī Caesaris. Lektor: Puella surgit. Discipulī Iūliam surgere vident. Iūlia recitāre incipit. Sed id quod ā Iūliā recitātur, discipulī nōn audiunt. Iūlia murmurat et sententiam parvā vōce recitat. Discipulī puellam recitāre vident, sed nōn audiunt. Magister: Iūlia, cūr parvā vōce recitās? Recitāre vīderīs sed nōn audīris. Recitā māiōre vōce. Iūlia: Galia est omnis dīvīsa in partēs trēs, quārum ūnam incolunt Belgae... Lektor: Iūlia magnā vōce recitāre audītur. Nunc omnēs discipulī puellam recitāre audiunt et discere videntur. Sed Paulus discere nōn vidētur... Quid facit Paulus? Paulus dormīre vidētur. Magister: Paulē, tē in lūdō dormīre doleō. Putō tē nihil scīre dē bellō Gallicō Cāiī Iūliī Caesaris. Paulus: Magister, putō mē omnium scīre dē bellō Gallicō. Magister: Bene. Dīc mihi, quaesō, quod est dīvīsum in partēs trēs? Paulus: Rōma in partēs trēs dīvīsa esse trāditur. Lektor: Discipulī rīdēre audiuntur. Magister: Aliī discipulī putant tē nihil scīre. Paule. Et iī rēctē putāre videntur. Cōnsīde. Lektor: Paulus trīstis esse vidētur. Vidēmus Paulum cōnsīdere. Paulus cum Mārcō sedet. Mārcus amīcus Paulī esse putātur. Mārcus: Trīstis esse vidēris. Paulus: Trīstis sum quia nihil scīre dicor. Mārcus: Putō mē etiam saepe errāre. Paulus: Sed tū bonus discipulus esse dīceris. Magister tē semper laudat. Mārcus: Magister semper gaudet discipulōs libenter discere et dolet nōs in lūdō dormīre. Paulus: Quid faciam? Lūdus nōn placet mihi. Sed lūdī... ooo est alia rēs.
Po obejrzeniu filmu uzupełnij poniższe zdania o odpowiednie formy czasownika.
videntur, Putō, discere, scīre, putāris, audītur, dolet
Tū bonus discipulus esse .................
Puer scit sē nihil .................
................ mē errāre.
Discipulī audīre .................
Gaudeō vōs libenter .................
Magister ................ mē in lūdō dormīre.
Puella magnā vōce recitāre .................
Tworzenie i tłumaczenie składni ACI i NCI
Składnia accusativus cum infinitivo jest konstrukcją, która nie stanowi samodzielnego zdania, ale jego część. Tłumacząc zdanie na język polski najpierw tłumaczymy czasownik rządzący (verbum regens). Następnie rzeczownik w akuzatiwie (bierniku) stawiamy w pierwszym przypadku, czyli nominatiwie (mianowniku), a czasownik w bezokoliczniku dostosowujemy w liczbie i rodzaju do podmiotu. Czasownik rządzący (verbum regens) łączymy ze zdaniem za pomocą spójnika że, iż, aby, żeby.
Audīmus | puerum | recitāre. |
verbum regens | accusativus | infinitivus. |
Słyszymy, że | chłopiec | recytuje. |
Nie zapomnij o zaimku osobowym w składni ACI, który również musi być wyrażony w akuzatiwie.
(Ego) lego → Vides me legere.
Składnia nominativus cum infinitivo występuje po tych samych czasownikach, po których accusativus cum infinitvo, ale użytych w stronie biernej. Tłumacząc na język polski wyrażamy ten czasownik nieosobowo (mówi się; słyszy się etc.), natomiast samą konstrukcję rozwijamy przez zdanie dopełnieniowe zaczynające się od spójnika że.
Puer | recitāre | audītur |
nominativus | infinitivus | infinitivus |
Słyszy się, że chłopiec recytuje. |
Które z poniższych zdań zostały skontruowane w składni ACI, a które w NCI? Przyporządkuj zdania do właściwej grupy.
Puella recitāre audītur., Puerī discere videntur., Audiō puellam recitāre., Magister sevērus esse dīcitur., Nihil scīre dicor., Putō Mārcum amīcum meum esse., Dīcitis mē nihil scīre., Gaudēsne puerōs discere?, Sciō magistrum sevērum esse., Mārcus amīcus meus esse putātur.
| Accusativus cum infinitivo | |
|---|---|
| Nominativus cum infinitivo |
Igrzyska
Nauczyciel prosi, by uczniowie spróbowali przetłumaczyć ostatnie zdanie wypowiedziane przez Pawła (Lūdus nōn placet mihi. Sed lūdī... ooo est alia rēs.) i zwrócili uwagę na zawartą w nim grę słów. Nauczyciel pyta uczniów, co wiedzą na temat igrzyskigrzyskw starożytnym Rzymie i ewentualnie uzupełnia ich wiedzę, przedstawiając uczniom podstawowe informacje o igrzyskach.
Jedną z ukochanych przez Rzymian rozrywek były igrzyska (z łac. lūdī). Upodobanie to przejęli od Greków. Igrzyska były masową rozrywką dla ludu. Organizatorzy prześcigali się, by widowiska wypadły jak najwspanialej, by występowała w nich jak największa liczba uczestników, w tym gladiatorów i zwierząt. Wstęp na igrzyska był bezpłatny. Dzieliły się one na:
cyrkowe (lūdī circēnsēs)
sceniczne (lūdī scaenicī)
amfiteatralne (lūdī gladiātōriī)
Cyrkowe
Igrzyska cyrkoweIgrzyska cyrkowe polegały głównie na wyścigach wozów zaprzężonych w dwa lub w cztery konie. W wyścigach najczęściej brały udział cztery wozy, zależnie jednak od wielkości cyrku i liczby szranków mogło ich być więcej. Współzawodnicy wykonywali 7 okrążeń. Zwycięzcy byli sowicie nagradzani złotem, zdobywali popularność i nawet znaczenie polityczne. W cyrku odbywały się także walki zapaśnicze i walki na pięści, w których występowali zawodowi atleci. Dość często odbywały się popisy wojskowe piechoty i jazdy.
Gladiatorzy
Iūlia murmuratmurmurat: Fēminae rārōrārō lūdōslūdōs spectant. Imprīmīs virī lūdōs spectāre videntur. Virī lūdīs gaudent.
Mārcus: Quid dīcis, Iūlia?
Iūlia: Dīcō virōs lūdōs spectāre. Quis amphitheātrum expletexplet? Quis magnā vōcemagnā vōce clāmat? Fēminae? Virī! Cūr lūdōs amātis?
Mārcus: Lūdī hominum animōs ā cotīdiānīscotīdiānīs contentiōnibuscontentiōnibus relaxant.
Iūlia: Tū rē vērā exīstimās lūdōs hominum animōs relaxāre? Quid laxāmentīlaxāmentī ā contentiōnibus hūmānus cruorcruor hominī dare potest?
Mārcus: Cruor? Ignōrās tantum habilitātemhabilitātem magnam gladiātōrum valēre?
Iūlia: Cūr itaque populus clāmat: “Occīde! Verberā! Ūre!”“Occīde! Verberā! Ūre!”? Negābis populum exitiumexitium miserōrum exspectāre?
Mārcus: Miserōrum? Nōnnūllī eōrum latrōnēslatrōnēs sunt!
Iūlia: Quid ergō?
Mārcus: HomicīdaeHomicīdae sunt!
Iūlia: Sī homicīdae sunt, homicīdiō crucemcrucem iūstē merent – explicat Iūlia – Tū autem quō spectāculum homicīdiī merēs?
Źródło:Źródło:
TłumaczenieTłumaczenie
Fragment tekstu Żywotów cezarów Swetoniusza
Gajusz Swetoniusz Trankwillus, Żywoty cezarów, I 39, przeł. Janina Niemirska‑Pliszczyńska, Wrocław 1987.
Wyprawił igrzyska różnego rodzaju: zapasy gladiatorów, występy sceniczne we wszystkich dzielnicach miasta, i to w zespołach aktorskich, mówiących wszystkimi językami świata, również widowiska cyrkowe, występy atletów i naumachię. W liczbie zapaśników potykających się na forum wystąpił Furiusz Leptinus z rodu pretorskiego i Kwintus Kalpenus, senator niegdyś i adwokat. Taniec pyrrychijski wykonali synowie książąt Azji i Bitynii. Podczas przedstawień scenicznych Decymus Laberiusz, rycerz rzymski, wystąpił w mimie własnego układu i został obdarzony sumą pięciuset tysięcy sestercjów oraz złotym pierścieniem, potem prosto ze sceny przez orchestrę przeszedł do krzesła wśród czternastu rzędów. Na czas igrzysk arenę cyrku powiększono w obydwu wymiarach i otoczono jeszcze rowem w kształcie koła. Tam odbyły się zawody najznakomitszych młodzieńców na kwadrygach, bigach i na koniach, z ewolucjami cyrkowymi. Wojnę trojańską odtwarzały dwa oddziały konne chłopców starszych i młodszych. Walki z dzikimi zwierzętami wydawał przez pięć dni. Wreszcie urządzono bitwę, w której wzięły udział dwa oddziały zbrojne, liczące z tej i tamtej strony po pięciuset pieszych, po dwadzieścia słoni i po trzystu konnych. Chcąc więcej miejsca dać do walki, usunięto mety i na ich miejsce ustawiono naprzeciwko dwa obozy. Atleci walczyli przez trzy dni na stadionie tymczasowo wzniesionym w okolicy Pola Marsowego. W czasie naumachii, którą urządzono na stawie wykopanym na polu zw. Kodeta Mniejsza, starły się dwie floty: tyryjska i egipska, na statkach dwu-, trój- i czterorzędowych, z mnóstwem walczących. Na te wszystkie widowiska tylu zewsząd napłynęło ludzi, że wielu przyjezdnych obozowało po ulicach albo po gościńcach, pod namiotami; niejednokrotnie z powodu wielkiego tłoku moc osób pognieciono i poduszono, między tymi dwu senatorów.
Nauczyciel pokazuje uczniom poniższą reprodukcję i pyta: Quid in hāc picturā vidētur?. Uczniowie odpowiadają zdaniami ułożonymi w składni ACI lub NCI, w taki sposób, że:
1) pierwszy uczeń wypowiada zdanie w wybranej przez siebie składni (ACI lub NCI),
2) kolejny uczeń zamienia usłyszane zdanie na drugą składnię (tj. ACI na NCI lub NCI na ACI),
3) następny uczeń tworzy zdanie w innej składni niż jego poprzednik,
4) kolejny uczeń zamienia usłyszane zdanie na drugą składnię (tj. ACI na NCI lub NCI na ACI) itd.
Przypomnienie tworzenia infinitiwu praesentis passivi.
laudari | doceri | audiri | legi |
Które z poniższych bezokoliczników zostały wyrażone w stronie czynnej? A które w stronie biernej? Uzupełnij tabelę.
spectārī, murmurāre, relaxārī, esse, vidērī, exīstimārī, merēre, merērī, gaudērī, explēre, explēre, valēre, exspectāre
| activi | |
|---|---|
| passivi |
Marcus powiedział: Lūdī hominum animōs ā cotīdiānīs contentiōnibus relaxant.Które z poniższych zdań wyrażają podobną myśl w składni NCI?
- Animī hominum ā cotīdiānīs contentiōnibus lūdīs relaxārī videntur.
- Lūdī hominum animōs relaxāre dīcuntur.
- Lūdōs hominum animōs ā cotīdiānīs contentiōnibus relaxāre putō.
Uzupełnij poniższe zdanie. Puer dīcit _____ lūdum nōn amāre.
- -
- sē
- is
Nauczyciel dzieli klasę na 7 grup. Każda z grup dostaje jedno zdanie wyrażone w stronie czynnej. Ćwiczenie przedstawia się jak następuje:
1) grupa, która otrzymała zdanie wyrażone w stronie czynnej zamienia je na stronę bierną;
2) następna grupa sprawdza poprawność zamiany;
3) kolejna grupa wyraża myśl w składni NCI;
4) następna grupa sprawdza poprawność zamiany;
5) kolejna grupa wyraża myśl w składni ACI;
6) następna grupa sprawdza poprawność zamiany;
7) ostatnia grupa odczytuje na głos wszystkie zdania.
Proponowane zdania:
1. Fēminae rārō lūdōs spectant.
2. Virī amphitheātrum explent.
3. Homicīdiō crucem iūstē merent.
4. Hūmānus cruor laxāmentum ā contentiōnibus hominī dat.
5. Populus exitium miserōrum expectat.
6. Habilitās gladiātōrum valet.
7. Gladiātōrēs latrōnēs occīdunt.
Uzupełnij poniższe zdanie. Sententiae ā magistrō _______ audiuntur.
- explānāre
- explānantur
- explānārī
Lūdī gladiātōriī to igrzyska:
- cyrkowe
- sceniczne
- amfiteatralne
Zapoznaj się z ilustracją poniżej i odpowiedz na pytanie.
Quid vidētur in haec pictūra? Scrībe īnfrā!
Przetłumacz następujące zdania:
Fēminae rārō lūdōs spectant.
Virī amphitheātrum explent.
Homicīdiō crucem iūstē merent.
Hūmānus cruor laxāmentum ā contentiōnibus hominī dat.
Populus exitium miserōrum expectat.
Habilitās gladiātōrum valet.
Gladiātōrēs latrōnēs occīdunt.
Słowniki
Słownik pojęć
najlepiej znany cyrk rzymski, to jest budowla przeznaczona przede wszystkim do wyścigów wozów, składająca się z widowni i areny. Circus Maximus znajdował się w dolinie pomiędzy Palatynem a Awetynem. Założony w IV w. p.n.e., został powiększony i przebudowany przez Cezara, a potem był powiększany i upiększany przez wielu cesarzy. W ostatecznej postaci miał około 600 metrów długości i 150 metrów szerokości. Według przekazów literackich mieściło się w nim 150 000 widzów.
(lūdī gladiātōriī) igrzyska amfiteatralne składały się z walk gladiatorów, z walk ludzi z dzikimi zwierzętami oraz z walk na okrętach. Początkowo uświetniano nimi uroczystości religijne, triumfy i pogrzeby, później urządzano je w czasie różnych świąt, a nawet i poza świętami jako zabawę dla ludu. Urządzano także walki na okrętach (zob. naumachia).
(lūdī circēnsēs) igrzyska cyrkowe obejmowały głównie wyścigi na wozach zaprzężonych w dwa lub w cztery konie. W wyścigach najczęściej brały udział cztery wozy, zależnie jednak od wielkości cyrku i liczby szranków mogło ich być więcej. Współzawodnicy wykonywali 7 okrążeń (długość toru w Circus Maximus w Rzymie wynosiła 600 metrów). Zwycięzcy byli suto nagradzani złotem, zdobywali popularność i nawet znaczenie polityczne. W cyrku odbywały się także walki zapaśnicze i walki na pięści, w których występowali zawodowi atleci. Dość często odbywały się popisy wojskowe piechoty i jazdy.
(lūdī scaenicī) igrzyska sceniczne obejmowały przedstawienia teatralne tragedii i komedii. Wstęp do teatru mieli wszyscy obywatele: mężczyźni, kobiety i dzieci. Niewolnicy nie mogli być widzami w teatrze.
widowisko przedstawiające bitwę morską. Do walk używano jeńców wojennych i skazańców kryminalnych. Walczących dzielono na dwie partie i ubierano w kostiumy narodowe, np. Ateńczyków i Persów. Podobnie jak w walkach gladiatorów, walczono aż do wymordowania jednej z grup, chyba że cesarz okazał łaskę. Miejscem widowisk mógł być naturalny zbiornik wodny lub też – specjalnie wybudowany, zaopatrzony w urządzenia amfiteatralne.
pokonany w zapasach gladiator mógł błagać o litość przez podniesienie do góry wskazującego palca. Na znak łaski widzowie wyciągali ręce podnosząc kciuk do góry; gdy kierowali palec w dół verso pollice, było to oznaką wyroku śmierci dla pokonanego.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej PWN A‑Z, pod red. Z. Piszczka, Warszawa 1966.
Jan Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2013.
Hubert Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Księgarnia Akademicka, Kraków 2012.
Gajusz Swetoniusz Trankwillus, Żywoty cezarów, przeł. Janina Niemirska‑Pliszczyńska, Wrocław 1987.