55 p.n.e. – Marek Tulliusz Cyceron napisał traktat retoryczny Dē ōrātōre (o mówcy).
106 p.n.e.-43 p.n.e. – Lata życa Marka Tuliusza Cycerona
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
RwMbppb2REECW1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
4) następujące konstrukcje składniowe charakterystyczne dla łaciny: Accusativus cum infinitivo (ACI), Nominativus cum infinitivo (NCI), coniugatio periphrastica passiva (CPP), Ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast;
13) dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie zjawisk składniowych:
c) przy przekształcaniu zdań zawierających charakterystyczne dla łaciny zjawiska składniowe poprawnie posługuje się następującymi konstrukcjami składniowymi: Accusativus cum infinitivo (ACI), Nominativus cum infinitivo (NCI), coniugatio periphrastica passiva (CPP), Ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast;
16) poprawnie tłumaczy charakterystyczne dla łaciny:
b) następujące zjawiska składniowe Accusativus cum infinitivo (ACI), Nominativus cum infinitivo (NCI), coniugatio periphrastica passiva (CPP), Ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast,
Nauczysz się
konstruować zdania z zastosowaniem składni ACI i NCI;
tłumaczyć zdania zawierające konstrukcje ACI i NCI na język polski;
formułować odpowiedzi na pytania związane z danym tekstem;
budować krótkie wypowiedzi w języku łacińskim na bazie przeczytanego tekstu.
Aspekt czasu
R1csIH5idt6OH
Film animowany ACI, NCI cz.2 Film przedstawia tabelę zawierające odmianę czasowników. W trakcie lektor czyta następujące informacje: Wiecie doskonale, że łaciński bezokolicznik, czyli īnfīnītīvus stanowi niezbędny element składni accūsātīvus cum īnfīnītīvō (ACI) i nōminātīvus cum īnfīnītīvō (NCI). Pamiętacie również, że przekładając zdanie na język polski, konstrukcję ACI lub NCI tłumaczymy jak zdanie podrzędne, wprowadzone spójnikiem „że, iż, żeby, aby”. Accūsātīvus lub nōminātīvus stanowi wówczas podmiot tego zdania, a īnfīnītīvus jego orzeczenie. W tej sytuacji, īnfīnītīvus musi oczywiście zostać dostosowany w liczbie i rodzaju do podmiotu. W trakcie dzisiejszej lekcji formę łacińskiego bezokolicznika zobaczycie wielokrotnie i na pewno zauważycie, że w języku łacińskim īnfīnītīvus ma aspekt czasu. Oznacza to, że istnieje īnfīnītīvus dla: • teraźniejszości - īnfīnītīvus praesentis, • przeszłości - īnfīnītīvus perfectī, • i przyszłości – īnfīnītīvus futūrī. Każdy z nich może zostać wyrażony zarówno w stronie czynnej, jak i biernej, a zatem czasowniki w języku łacińskim mają aż sześć infinitiwów! Zestawmy teraz ze sobą wszystkie postaci łacińskiego bezokolicznika. Skorzystajmy z czasowników, które na pewno znacie lub napotkacie w trakcie dzisiejszej lekcji: • laudō, laudāre, laudāvī, laudātum - chwalić, pochwalać, wychwalać • videō, vidēre, vīdī, vīsum – widzieć, dostrzegać, zauważać • lēgō, legere, lēgī, lectum – czytać • pūniō, pūnīre, pūnīvī, pūnītum – karać • sum, esse, fuī – być, istnieć Īnfīnītīvus praesentis jest wam już doskonale znany. Uzupełnienie tabeli nie sprawi nam żadnej trudności. Īnfīnītīvus praesentis āctīvī od czasownika: • laudō to laudāre, czyli chwalić • videō to vidēre, czyli widzieć • lēgō to legere, czyli czytać • pūniō to pūnīre, czyli karać • sum to esse, czyli być Przypomnieliśmy jednak wcześniej, że konstrukcje accūsātīvus cum īnfīnītīvō i nōminātīvus cum īnfīnītīvō, tłumaczymy na język polski poprzez zdanie podrzędne, w którym accūsātīvus lub nōminātīvus stanowi podmiot tego zdania, a īnfīnītīvus jego orzeczenie. W języku łacińskim podmiotem jest zwykle rzeczownik, ale może być nim również inna część mowy. Zaimki osobowe stanowiące podmiot zazwyczaj można w łacinie opuścić, jako, że końcówki osobowe czasownika wystarczająco informują nas o kogo chodzi. Taka sama sytuacja zachodzi w języku polskim. Zdania: Ja chwalę. - Ego laudō. oraz Chwalę. - Laudō. są dla nas równie zrozumiałe. Natomiast w konstrukcji ACI użycie odpowiedniego zaimka w accusatiwie jest już potrzebne, inaczej zdanie byłoby niezrozumiałe. Spójrzcie: Magister dīcit mē pulchrē scrībere. - Nauczyciel mówi, że ja pięknie piszę. Magister dīcit tē pulchrē scrībere. - Nauczyciel mówi, że ty pięknie piszesz. Magister dīcit eum pulchrē scrībere. - Nauczyceiel mówi, że on pięknie pisze. W składni ACI, īnfīnītīvus będzie więc oznaczać kolejne formy osobowe, ale dopiero w połączeniu z zaimkiem osobowym wyrażonym w accusatiwie. Z kolei nominativus cum infinitivo jest konstrukcją, w której czasownik zgadza się z nominatiwem w liczbie i osobie. Zaimek osobowy stanowiący podmiot zdania można więc opuścić, bo łatwo jest on dla nas zrozumiały na podstawie końcówki czasownika. Spójrzcie: Ego pulchrē scrībere dicor. Pulchrē scrībere dicor. - Mówi się, że ja pięknie piszę. Tū pulchrē scrībere dīceris. Pulchrē scrībere dīceris. - Mówi się, że ty pięknie piszesz. Is pulchrē scrībere dīcitur. Pulchrē scrībere dīcitur. - Mówi się, że on pięknie pisze. Naszą tabelę będziemy uzupełniać również o formy osobowe czasownika, tłumacząc bezokolicznik tak, jakbyśmy to uczynili przy tłumaczeniu konstrukcji ACI lub NCI. Uwaga ta dotyczy wszystkich infinitiwów, które zostaną omówione w prezentacji. Īnfīnītīvus praesentis āctīvī będziemy zatem tłumaczyć w sposób następujący: • Laudāre – że chwalę, że chwalisz, że chwali itd. • Vidēre – że widzę itd. • Legere – że czytam, itd. • Pūnīre – że karzę, itd. • Esse – że jestem, itd. Uzupełnijmy teraz kolejną część tabeli. Īnfīnītīvus praesentis passīvī od czasownika: • laudō to laudārī, czyli: być chwalonym lub: że jestem chwalony, że jesteś chwalony itd. • videō to vidērī, czyli: być widzianym lub: że jestem widziany, itd. • lēgō to lēgī, czyli: być czytanym lub: że jestem czytany itd. • pūniō to pūnīrī, czyli być karanym lub: że jestem karany itd. Zapamiętajcie, że īnfīnītīvus praesentis wyraża czynność równoczesną z czynnością czasownika nadrzędnego! Sciō magistrum bonum discipulum laudāre. - Wiem, że nauczyciel chwali dobrego ucznia. Īnfīnītīvus perfectī āctīvī tworzymy przez dodanie do tematu perfecti końcówki -isse. Īnfīnītīvus perfectī āctīvī od czasownika: • laudō to laudāvisse, czyli: że pochwaliłem, że pochwaliłeś itd. • videō to vīdisse, czyli: że widziałem, itd. • lēgō to lēgisse, czyli: że przeczytałem, itd. • pūniō to pūnīvisse, czyli: że ukarałem, itd. • sum to fuisse, czyli: że byłem, itd. Īnfīnītīvus perfectī passīvī składa się z participium perfectī passīvī odmienianego czasownika i infinitiwu praesentis czasownika esse. Īnfīnītīvus perfectī passīvī od czasownika: • laudō to laudātus, laudāta, laudātum esse, czyli: że zostałem pochwalony/zostałam pochwalona/zostało pochwalone, itd. • videō to vīsus, vīsa, vīsum esse, czyli: że zostałem zobaczony, itd. • lēgō to lēctūs, lēcta, lectum esse, czyli: że zostałem odczytany itd. • pūniō to pūnītus, pūnīta, pūnītum esse, czyli: że zostałem ukarany Zapamiętajcie, że īnfīnītīvus perfectī wyraża czynność uprzednią, wcześniejszą w stosunku do czynności czasownika nadrzędnego! Sciō magistrum bonum discipulum laudāvisse. - Wiem, że nauczyciel pochwalił dobrego ucznia. Īnfīnītīvus futūrī āctīvī składa się z participium futūrī āctīvī odmienianego czasownika oraz infinitiwu praesentis słowa esse. Īnfīnītīvus futūrī āctīvī od czasownika: • laudō to laudātūrus, laudātūra, laudātūrum esse, czyli: że pochwalę, że będę chwalił/będę chwaliła itd. • videō to vīsūrus, vīsūra, vīsūrum esse, czyli: że zobaczę itd. • lēgō to lēctūrus, lēctūra, lēctūrum esse, czyli: że przeczytam itd. • pūniō to pūnītūrus, pūnītūra, pūnītūrum esse, czyli: że ukarzę, itd. • sum to futūrus, futūra, futūrum lub fore, czyli: że będę, itd. Īnfīnītīvus futūrī passīvī składa się z supinum odmienianego czasownika oraz nieodmiennej formy īrī, która w istocie stanowi īnfīnītīvus praesentis passīvī czasownika eō – idę. Īnfīnītīvus futūrī passīvī od czasownika: • laudō to laudātum īrī, czyli: że zostanę pochwalony/zostanę pochwalona/zostanie pochwalone, itd. • videō to vīsum īrī, czyli: że zostanę zobaczony itd. • lēgō to lectum īrī, czyli: że zostanę odczytany itd. • pūniō to pūnītum īrī, czyli: że zostanę ukarany, itd. Pamiętajcie, że Īnfīnītīvus futūrī passīvī jest nieodmienny. Supinum nie tworzy liczby mnogiej ani nie ma rodzajów gramatycznych. Dlatego też, nie ma potrzeby uzgadniania go z podmiotem z konstrukcji ACI bądź NCI. Zwróćcie więc uwagę na budowę poniższych zdań: Sciō bonum discipulum ā magistrō laudātum īrī. - Wiem, że dobry uczeń zostanie pochwalony przez nauczyciela. Sciō bonōs discipulōs ā magistrō laudātum īrī. - Wiem, że dobrzy uczniowie zostaną pochwaleni przez nauczyciela. Pamiętajcie, że īnfīnītīvus futūrī wyraża czynność późniejszą w stosunku do czynności czasownika nadrzędnego. Sciō magistrum bonum discipulum laudātūrum esse. - Wiem, że nauczyciel pochwali dobrego ucznia. Teraz, gdy łaciński bezokolicznik nie ma już dla Was tajemnic, możemy przejść do pozostałej części dzisiejszej lekcji. Powodzenia!
Film animowany ACI, NCI cz.2 Film przedstawia tabelę zawierające odmianę czasowników. W trakcie lektor czyta następujące informacje: Wiecie doskonale, że łaciński bezokolicznik, czyli īnfīnītīvus stanowi niezbędny element składni accūsātīvus cum īnfīnītīvō (ACI) i nōminātīvus cum īnfīnītīvō (NCI). Pamiętacie również, że przekładając zdanie na język polski, konstrukcję ACI lub NCI tłumaczymy jak zdanie podrzędne, wprowadzone spójnikiem „że, iż, żeby, aby”. Accūsātīvus lub nōminātīvus stanowi wówczas podmiot tego zdania, a īnfīnītīvus jego orzeczenie. W tej sytuacji, īnfīnītīvus musi oczywiście zostać dostosowany w liczbie i rodzaju do podmiotu. W trakcie dzisiejszej lekcji formę łacińskiego bezokolicznika zobaczycie wielokrotnie i na pewno zauważycie, że w języku łacińskim īnfīnītīvus ma aspekt czasu. Oznacza to, że istnieje īnfīnītīvus dla: • teraźniejszości - īnfīnītīvus praesentis, • przeszłości - īnfīnītīvus perfectī, • i przyszłości – īnfīnītīvus futūrī. Każdy z nich może zostać wyrażony zarówno w stronie czynnej, jak i biernej, a zatem czasowniki w języku łacińskim mają aż sześć infinitiwów! Zestawmy teraz ze sobą wszystkie postaci łacińskiego bezokolicznika. Skorzystajmy z czasowników, które na pewno znacie lub napotkacie w trakcie dzisiejszej lekcji: • laudō, laudāre, laudāvī, laudātum - chwalić, pochwalać, wychwalać • videō, vidēre, vīdī, vīsum – widzieć, dostrzegać, zauważać • lēgō, legere, lēgī, lectum – czytać • pūniō, pūnīre, pūnīvī, pūnītum – karać • sum, esse, fuī – być, istnieć Īnfīnītīvus praesentis jest wam już doskonale znany. Uzupełnienie tabeli nie sprawi nam żadnej trudności. Īnfīnītīvus praesentis āctīvī od czasownika: • laudō to laudāre, czyli chwalić • videō to vidēre, czyli widzieć • lēgō to legere, czyli czytać • pūniō to pūnīre, czyli karać • sum to esse, czyli być Przypomnieliśmy jednak wcześniej, że konstrukcje accūsātīvus cum īnfīnītīvō i nōminātīvus cum īnfīnītīvō, tłumaczymy na język polski poprzez zdanie podrzędne, w którym accūsātīvus lub nōminātīvus stanowi podmiot tego zdania, a īnfīnītīvus jego orzeczenie. W języku łacińskim podmiotem jest zwykle rzeczownik, ale może być nim również inna część mowy. Zaimki osobowe stanowiące podmiot zazwyczaj można w łacinie opuścić, jako, że końcówki osobowe czasownika wystarczająco informują nas o kogo chodzi. Taka sama sytuacja zachodzi w języku polskim. Zdania: Ja chwalę. - Ego laudō. oraz Chwalę. - Laudō. są dla nas równie zrozumiałe. Natomiast w konstrukcji ACI użycie odpowiedniego zaimka w accusatiwie jest już potrzebne, inaczej zdanie byłoby niezrozumiałe. Spójrzcie: Magister dīcit mē pulchrē scrībere. - Nauczyciel mówi, że ja pięknie piszę. Magister dīcit tē pulchrē scrībere. - Nauczyciel mówi, że ty pięknie piszesz. Magister dīcit eum pulchrē scrībere. - Nauczyceiel mówi, że on pięknie pisze. W składni ACI, īnfīnītīvus będzie więc oznaczać kolejne formy osobowe, ale dopiero w połączeniu z zaimkiem osobowym wyrażonym w accusatiwie. Z kolei nominativus cum infinitivo jest konstrukcją, w której czasownik zgadza się z nominatiwem w liczbie i osobie. Zaimek osobowy stanowiący podmiot zdania można więc opuścić, bo łatwo jest on dla nas zrozumiały na podstawie końcówki czasownika. Spójrzcie: Ego pulchrē scrībere dicor. Pulchrē scrībere dicor. - Mówi się, że ja pięknie piszę. Tū pulchrē scrībere dīceris. Pulchrē scrībere dīceris. - Mówi się, że ty pięknie piszesz. Is pulchrē scrībere dīcitur. Pulchrē scrībere dīcitur. - Mówi się, że on pięknie pisze. Naszą tabelę będziemy uzupełniać również o formy osobowe czasownika, tłumacząc bezokolicznik tak, jakbyśmy to uczynili przy tłumaczeniu konstrukcji ACI lub NCI. Uwaga ta dotyczy wszystkich infinitiwów, które zostaną omówione w prezentacji. Īnfīnītīvus praesentis āctīvī będziemy zatem tłumaczyć w sposób następujący: • Laudāre – że chwalę, że chwalisz, że chwali itd. • Vidēre – że widzę itd. • Legere – że czytam, itd. • Pūnīre – że karzę, itd. • Esse – że jestem, itd. Uzupełnijmy teraz kolejną część tabeli. Īnfīnītīvus praesentis passīvī od czasownika: • laudō to laudārī, czyli: być chwalonym lub: że jestem chwalony, że jesteś chwalony itd. • videō to vidērī, czyli: być widzianym lub: że jestem widziany, itd. • lēgō to lēgī, czyli: być czytanym lub: że jestem czytany itd. • pūniō to pūnīrī, czyli być karanym lub: że jestem karany itd. Zapamiętajcie, że īnfīnītīvus praesentis wyraża czynność równoczesną z czynnością czasownika nadrzędnego! Sciō magistrum bonum discipulum laudāre. - Wiem, że nauczyciel chwali dobrego ucznia. Īnfīnītīvus perfectī āctīvī tworzymy przez dodanie do tematu perfecti końcówki -isse. Īnfīnītīvus perfectī āctīvī od czasownika: • laudō to laudāvisse, czyli: że pochwaliłem, że pochwaliłeś itd. • videō to vīdisse, czyli: że widziałem, itd. • lēgō to lēgisse, czyli: że przeczytałem, itd. • pūniō to pūnīvisse, czyli: że ukarałem, itd. • sum to fuisse, czyli: że byłem, itd. Īnfīnītīvus perfectī passīvī składa się z participium perfectī passīvī odmienianego czasownika i infinitiwu praesentis czasownika esse. Īnfīnītīvus perfectī passīvī od czasownika: • laudō to laudātus, laudāta, laudātum esse, czyli: że zostałem pochwalony/zostałam pochwalona/zostało pochwalone, itd. • videō to vīsus, vīsa, vīsum esse, czyli: że zostałem zobaczony, itd. • lēgō to lēctūs, lēcta, lectum esse, czyli: że zostałem odczytany itd. • pūniō to pūnītus, pūnīta, pūnītum esse, czyli: że zostałem ukarany Zapamiętajcie, że īnfīnītīvus perfectī wyraża czynność uprzednią, wcześniejszą w stosunku do czynności czasownika nadrzędnego! Sciō magistrum bonum discipulum laudāvisse. - Wiem, że nauczyciel pochwalił dobrego ucznia. Īnfīnītīvus futūrī āctīvī składa się z participium futūrī āctīvī odmienianego czasownika oraz infinitiwu praesentis słowa esse. Īnfīnītīvus futūrī āctīvī od czasownika: • laudō to laudātūrus, laudātūra, laudātūrum esse, czyli: że pochwalę, że będę chwalił/będę chwaliła itd. • videō to vīsūrus, vīsūra, vīsūrum esse, czyli: że zobaczę itd. • lēgō to lēctūrus, lēctūra, lēctūrum esse, czyli: że przeczytam itd. • pūniō to pūnītūrus, pūnītūra, pūnītūrum esse, czyli: że ukarzę, itd. • sum to futūrus, futūra, futūrum lub fore, czyli: że będę, itd. Īnfīnītīvus futūrī passīvī składa się z supinum odmienianego czasownika oraz nieodmiennej formy īrī, która w istocie stanowi īnfīnītīvus praesentis passīvī czasownika eō – idę. Īnfīnītīvus futūrī passīvī od czasownika: • laudō to laudātum īrī, czyli: że zostanę pochwalony/zostanę pochwalona/zostanie pochwalone, itd. • videō to vīsum īrī, czyli: że zostanę zobaczony itd. • lēgō to lectum īrī, czyli: że zostanę odczytany itd. • pūniō to pūnītum īrī, czyli: że zostanę ukarany, itd. Pamiętajcie, że Īnfīnītīvus futūrī passīvī jest nieodmienny. Supinum nie tworzy liczby mnogiej ani nie ma rodzajów gramatycznych. Dlatego też, nie ma potrzeby uzgadniania go z podmiotem z konstrukcji ACI bądź NCI. Zwróćcie więc uwagę na budowę poniższych zdań: Sciō bonum discipulum ā magistrō laudātum īrī. - Wiem, że dobry uczeń zostanie pochwalony przez nauczyciela. Sciō bonōs discipulōs ā magistrō laudātum īrī. - Wiem, że dobrzy uczniowie zostaną pochwaleni przez nauczyciela. Pamiętajcie, że īnfīnītīvus futūrī wyraża czynność późniejszą w stosunku do czynności czasownika nadrzędnego. Sciō magistrum bonum discipulum laudātūrum esse. - Wiem, że nauczyciel pochwali dobrego ucznia. Teraz, gdy łaciński bezokolicznik nie ma już dla Was tajemnic, możemy przejść do pozostałej części dzisiejszej lekcji. Powodzenia!
Film animowany ACI, NCI cz.2 Film przedstawia tabelę zawierające odmianę czasowników. W trakcie lektor czyta następujące informacje: Wiecie doskonale, że łaciński bezokolicznik, czyli īnfīnītīvus stanowi niezbędny element składni accūsātīvus cum īnfīnītīvō (ACI) i nōminātīvus cum īnfīnītīvō (NCI). Pamiętacie również, że przekładając zdanie na język polski, konstrukcję ACI lub NCI tłumaczymy jak zdanie podrzędne, wprowadzone spójnikiem „że, iż, żeby, aby”. Accūsātīvus lub nōminātīvus stanowi wówczas podmiot tego zdania, a īnfīnītīvus jego orzeczenie. W tej sytuacji, īnfīnītīvus musi oczywiście zostać dostosowany w liczbie i rodzaju do podmiotu. W trakcie dzisiejszej lekcji formę łacińskiego bezokolicznika zobaczycie wielokrotnie i na pewno zauważycie, że w języku łacińskim īnfīnītīvus ma aspekt czasu. Oznacza to, że istnieje īnfīnītīvus dla: • teraźniejszości - īnfīnītīvus praesentis, • przeszłości - īnfīnītīvus perfectī, • i przyszłości – īnfīnītīvus futūrī. Każdy z nich może zostać wyrażony zarówno w stronie czynnej, jak i biernej, a zatem czasowniki w języku łacińskim mają aż sześć infinitiwów! Zestawmy teraz ze sobą wszystkie postaci łacińskiego bezokolicznika. Skorzystajmy z czasowników, które na pewno znacie lub napotkacie w trakcie dzisiejszej lekcji: • laudō, laudāre, laudāvī, laudātum - chwalić, pochwalać, wychwalać • videō, vidēre, vīdī, vīsum – widzieć, dostrzegać, zauważać • lēgō, legere, lēgī, lectum – czytać • pūniō, pūnīre, pūnīvī, pūnītum – karać • sum, esse, fuī – być, istnieć Īnfīnītīvus praesentis jest wam już doskonale znany. Uzupełnienie tabeli nie sprawi nam żadnej trudności. Īnfīnītīvus praesentis āctīvī od czasownika: • laudō to laudāre, czyli chwalić • videō to vidēre, czyli widzieć • lēgō to legere, czyli czytać • pūniō to pūnīre, czyli karać • sum to esse, czyli być Przypomnieliśmy jednak wcześniej, że konstrukcje accūsātīvus cum īnfīnītīvō i nōminātīvus cum īnfīnītīvō, tłumaczymy na język polski poprzez zdanie podrzędne, w którym accūsātīvus lub nōminātīvus stanowi podmiot tego zdania, a īnfīnītīvus jego orzeczenie. W języku łacińskim podmiotem jest zwykle rzeczownik, ale może być nim również inna część mowy. Zaimki osobowe stanowiące podmiot zazwyczaj można w łacinie opuścić, jako, że końcówki osobowe czasownika wystarczająco informują nas o kogo chodzi. Taka sama sytuacja zachodzi w języku polskim. Zdania: Ja chwalę. - Ego laudō. oraz Chwalę. - Laudō. są dla nas równie zrozumiałe. Natomiast w konstrukcji ACI użycie odpowiedniego zaimka w accusatiwie jest już potrzebne, inaczej zdanie byłoby niezrozumiałe. Spójrzcie: Magister dīcit mē pulchrē scrībere. - Nauczyciel mówi, że ja pięknie piszę. Magister dīcit tē pulchrē scrībere. - Nauczyciel mówi, że ty pięknie piszesz. Magister dīcit eum pulchrē scrībere. - Nauczyceiel mówi, że on pięknie pisze. W składni ACI, īnfīnītīvus będzie więc oznaczać kolejne formy osobowe, ale dopiero w połączeniu z zaimkiem osobowym wyrażonym w accusatiwie. Z kolei nominativus cum infinitivo jest konstrukcją, w której czasownik zgadza się z nominatiwem w liczbie i osobie. Zaimek osobowy stanowiący podmiot zdania można więc opuścić, bo łatwo jest on dla nas zrozumiały na podstawie końcówki czasownika. Spójrzcie: Ego pulchrē scrībere dicor. Pulchrē scrībere dicor. - Mówi się, że ja pięknie piszę. Tū pulchrē scrībere dīceris. Pulchrē scrībere dīceris. - Mówi się, że ty pięknie piszesz. Is pulchrē scrībere dīcitur. Pulchrē scrībere dīcitur. - Mówi się, że on pięknie pisze. Naszą tabelę będziemy uzupełniać również o formy osobowe czasownika, tłumacząc bezokolicznik tak, jakbyśmy to uczynili przy tłumaczeniu konstrukcji ACI lub NCI. Uwaga ta dotyczy wszystkich infinitiwów, które zostaną omówione w prezentacji. Īnfīnītīvus praesentis āctīvī będziemy zatem tłumaczyć w sposób następujący: • Laudāre – że chwalę, że chwalisz, że chwali itd. • Vidēre – że widzę itd. • Legere – że czytam, itd. • Pūnīre – że karzę, itd. • Esse – że jestem, itd. Uzupełnijmy teraz kolejną część tabeli. Īnfīnītīvus praesentis passīvī od czasownika: • laudō to laudārī, czyli: być chwalonym lub: że jestem chwalony, że jesteś chwalony itd. • videō to vidērī, czyli: być widzianym lub: że jestem widziany, itd. • lēgō to lēgī, czyli: być czytanym lub: że jestem czytany itd. • pūniō to pūnīrī, czyli być karanym lub: że jestem karany itd. Zapamiętajcie, że īnfīnītīvus praesentis wyraża czynność równoczesną z czynnością czasownika nadrzędnego! Sciō magistrum bonum discipulum laudāre. - Wiem, że nauczyciel chwali dobrego ucznia. Īnfīnītīvus perfectī āctīvī tworzymy przez dodanie do tematu perfecti końcówki -isse. Īnfīnītīvus perfectī āctīvī od czasownika: • laudō to laudāvisse, czyli: że pochwaliłem, że pochwaliłeś itd. • videō to vīdisse, czyli: że widziałem, itd. • lēgō to lēgisse, czyli: że przeczytałem, itd. • pūniō to pūnīvisse, czyli: że ukarałem, itd. • sum to fuisse, czyli: że byłem, itd. Īnfīnītīvus perfectī passīvī składa się z participium perfectī passīvī odmienianego czasownika i infinitiwu praesentis czasownika esse. Īnfīnītīvus perfectī passīvī od czasownika: • laudō to laudātus, laudāta, laudātum esse, czyli: że zostałem pochwalony/zostałam pochwalona/zostało pochwalone, itd. • videō to vīsus, vīsa, vīsum esse, czyli: że zostałem zobaczony, itd. • lēgō to lēctūs, lēcta, lectum esse, czyli: że zostałem odczytany itd. • pūniō to pūnītus, pūnīta, pūnītum esse, czyli: że zostałem ukarany Zapamiętajcie, że īnfīnītīvus perfectī wyraża czynność uprzednią, wcześniejszą w stosunku do czynności czasownika nadrzędnego! Sciō magistrum bonum discipulum laudāvisse. - Wiem, że nauczyciel pochwalił dobrego ucznia. Īnfīnītīvus futūrī āctīvī składa się z participium futūrī āctīvī odmienianego czasownika oraz infinitiwu praesentis słowa esse. Īnfīnītīvus futūrī āctīvī od czasownika: • laudō to laudātūrus, laudātūra, laudātūrum esse, czyli: że pochwalę, że będę chwalił/będę chwaliła itd. • videō to vīsūrus, vīsūra, vīsūrum esse, czyli: że zobaczę itd. • lēgō to lēctūrus, lēctūra, lēctūrum esse, czyli: że przeczytam itd. • pūniō to pūnītūrus, pūnītūra, pūnītūrum esse, czyli: że ukarzę, itd. • sum to futūrus, futūra, futūrum lub fore, czyli: że będę, itd. Īnfīnītīvus futūrī passīvī składa się z supinum odmienianego czasownika oraz nieodmiennej formy īrī, która w istocie stanowi īnfīnītīvus praesentis passīvī czasownika eō – idę. Īnfīnītīvus futūrī passīvī od czasownika: • laudō to laudātum īrī, czyli: że zostanę pochwalony/zostanę pochwalona/zostanie pochwalone, itd. • videō to vīsum īrī, czyli: że zostanę zobaczony itd. • lēgō to lectum īrī, czyli: że zostanę odczytany itd. • pūniō to pūnītum īrī, czyli: że zostanę ukarany, itd. Pamiętajcie, że Īnfīnītīvus futūrī passīvī jest nieodmienny. Supinum nie tworzy liczby mnogiej ani nie ma rodzajów gramatycznych. Dlatego też, nie ma potrzeby uzgadniania go z podmiotem z konstrukcji ACI bądź NCI. Zwróćcie więc uwagę na budowę poniższych zdań: Sciō bonum discipulum ā magistrō laudātum īrī. - Wiem, że dobry uczeń zostanie pochwalony przez nauczyciela. Sciō bonōs discipulōs ā magistrō laudātum īrī. - Wiem, że dobrzy uczniowie zostaną pochwaleni przez nauczyciela. Pamiętajcie, że īnfīnītīvus futūrī wyraża czynność późniejszą w stosunku do czynności czasownika nadrzędnego. Sciō magistrum bonum discipulum laudātūrum esse. - Wiem, że nauczyciel pochwali dobrego ucznia. Teraz, gdy łaciński bezokolicznik nie ma już dla Was tajemnic, możemy przejść do pozostałej części dzisiejszej lekcji. Powodzenia!
m9007f5040cc88954_0000000000003
m9007f5040cc88954_0000000000003
Wiecie doskonale, że łaciński bezokolicznik, czyli īnfīnītīvus stanowi niezbędny element składni accūsātīvus cum īnfīnītīvō (ACI) i nōminātīvus cum īnfīnītīvō (NCI). Pamiętacie również, że przekładając zdanie na język polski, konstrukcję ACI lub NCI tłumaczymy jak zdanie podrzędne, wprowadzone spójnikiem „że, iż, żeby, aby”. Accūsātīvus lub nōminātīvus stanowi wówczas podmiot tego zdania, a īnfīnītīvus jego orzeczenie. W tej sytuacji, īnfīnītīvus musi oczywiście zostać dostosowany w liczbie i rodzaju do podmiotu. W trakcie dzisiejszej lekcji formę łacińskiego bezokolicznika zobaczycie wielokrotnie i na pewno zauważycie, że w języku łacińskim īnfīnītīvus ma aspekt czasu. Oznacza to, że istnieje īnfīnītīvus dla: teraźniejszości - īnfīnītīvus praesentis, przeszłości - īnfīnītīvus perfectī, i przyszłości – īnfīnītīvus futūrī. Każdy z nich może zostać wyrażony zarówno w stronie czynnej, jak i biernej, a zatem czasowniki w języku łacińskim mają aż sześć infinitiwów! Zestawmy teraz ze sobą wszystkie postaci łacińskiego bezokolicznika. Skorzystajmy z czasowników, które na pewno znacie lub napotkacie w trakcie dzisiejszej lekcji: laudō, laudāre, laudāvī, laudātum - chwalić, pochwalać, wychwalać videō, vidēre, vīdī, vīsum – widzieć, dostrzegać, zauważać lēgō, legere, lēgī, lectum – czytać pūniō, pūnīre, pūnīvī, pūnītum – karać sum, esse, fuī – być, istnieć Īnfīnītīvus praesentis jest wam już doskonale znany. Uzupełnienie tabeli nie sprawi nam żadnej trudności. Īnfīnītīvus praesentis āctīvī od czasownika: laudō to laudāre, czyli chwalić videō to vidēre, czyli widzieć lēgō to legere, czyli czytać pūniō to pūnīre, czyli karać sum to esse, czyli być Przypomnieliśmy jednak wcześniej, że konstrukcje accūsātīvus cum īnfīnītīvō i nōminātīvus cum īnfīnītīvō, tłumaczymy na język polski poprzez zdanie podrzędne, w którym accūsātīvus lub nōminātīvus stanowi podmiot tego zdania, a īnfīnītīvus jego orzeczenie. W języku łacińskim podmiotem jest zwykle rzeczownik, ale może być nim również inna część mowy. Zaimki osobowe stanowiące podmiot zazwyczaj można w łacinie opuścić, jako, że końcówki osobowe czasownika wystarczająco informują nas o kogo chodzi. Taka sama sytuacja zachodzi w języku polskim. Zdania: Ja chwalę. - Ego laudō. oraz Chwalę. - Laudō. są dla nas równie zrozumiałe. Natomiast w konstrukcji ACI użycie odpowiedniego zaimka w accusatiwie jest już potrzebne, inaczej zdanie byłoby niezrozumiałe. Spójrzcie: Magister dīcit mē pulchrē scrībere. - Nauczyciel mówi, że ja pięknie piszę. Magister dīcit tē pulchrē scrībere. - Nauczyciel mówi, że ty pięknie piszesz. Magister dīcit eum pulchrē scrībere. - Nauczyceiel mówi, że on pięknie pisze. W składni ACI, īnfīnītīvus będzie więc oznaczać kolejne formy osobowe, ale dopiero w połączeniu z zaimkiem osobowym wyrażonym w accusatiwie. Z kolei nominativus cum infinitivo jest konstrukcją, w której czasownik zgadza się z nominatiwem w liczbie i osobie. Zaimek osobowy stanowiący podmiot zdania można więc opuścić, bo łatwo jest on dla nas zrozumiały na podstawie końcówki czasownika. Spójrzcie: Ego pulchrē scrībere dicor. Pulchrē scrībere dicor. - Mówi się, że ja pięknie piszę. Tū pulchrē scrībere dīceris. Pulchrē scrībere dīceris. - Mówi się, że ty pięknie piszesz. Is pulchrē scrībere dīcitur. Pulchrē scrībere dīcitur. - Mówi się, że on pięknie pisze. Naszą tabelę będziemy uzupełniać również o formy osobowe czasownika, tłumacząc bezokolicznik tak, jakbyśmy to uczynili przy tłumaczeniu konstrukcji ACI lub NCI. Uwaga ta dotyczy wszystkich infinitiwów, które zostaną omówione w prezentacji. Īnfīnītīvus praesentis āctīvī będziemy zatem tłumaczyć w sposób następujący: Laudāre – że chwalę, że chwalisz, że chwali itd. Vidēre – że widzę itd. Legere – że czytam, itd. Pūnīre – że karzę, itd. Esse – że jestem, itd. Uzupełnijmy teraz kolejną część tabeli. Īnfīnītīvus praesentis passīvī od czasownika: laudō to laudārī, czyli: być chwalonym lub: że jestem chwalony, że jesteś chwalony itd. videō to vidērī, czyli: być widzianym lub: że jestem widziany, itd. lēgō to lēgī, czyli: być czytanym lub: że jestem czytany itd. pūniō to pūnīrī, czyli być karanym lub: że jestem karany itd. Zapamiętajcie, że īnfīnītīvus praesentis wyraża czynność równoczesną z czynnością czasownika nadrzędnego! Sciō magistrum bonum discipulum laudāre. - Wiem, że nauczyciel chwali dobrego ucznia. Īnfīnītīvus perfectī āctīvī tworzymy przez dodanie do tematu perfecti końcówki -isse. Īnfīnītīvus perfectī āctīvī od czasownika: laudō to laudāvisse, czyli: że pochwaliłem, że pochwaliłeś itd. videō to vīdisse, czyli: że widziałem, itd. lēgō to lēgisse, czyli: że przeczytałem, itd. pūniō to pūnīvisse, czyli: że ukarałem, itd. sum to fuisse, czyli: że byłem, itd. Īnfīnītīvus perfectī passīvī składa się z participium perfectī passīvī odmienianego czasownika i infinitiwu praesentis czasownika esse. Īnfīnītīvus perfectī passīvī od czasownika: laudō to laudātus, laudāta, laudātum esse, czyli: że zostałem pochwalony/zostałam pochwalona/zostało pochwalone, itd. videō to vīsus, vīsa, vīsum esse, czyli: że zostałem zobaczony, itd. lēgō to lēctūs, lēcta, lectum esse, czyli: że zostałem odczytany itd. pūniō to pūnītus, pūnīta, pūnītum esse, czyli: że zostałem ukarany Zapamiętajcie, że īnfīnītīvus perfectī wyraża czynność uprzednią, wcześniejszą w stosunku do czynności czasownika nadrzędnego! Sciō magistrum bonum discipulum laudāvisse. - Wiem, że nauczyciel pochwalił dobrego ucznia. Īnfīnītīvus futūrī āctīvī składa się z participium futūrī āctīvī odmienianego czasownika oraz infinitiwu praesentis słowa esse. Īnfīnītīvus futūrī āctīvī od czasownika: laudō to laudātūrus, laudātūra, laudātūrum esse, czyli: że pochwalę, że będę chwalił/będę chwaliła itd. videō to vīsūrus, vīsūra, vīsūrum esse, czyli: że zobaczę itd. lēgō to lēctūrus, lēctūra, lēctūrum esse, czyli: że przeczytam itd. pūniō to pūnītūrus, pūnītūra, pūnītūrum esse, czyli: że ukarzę, itd. sum to futūrus, futūra, futūrum lub fore, czyli: że będę, itd. Īnfīnītīvus futūrī passīvī składa się z supinum odmienianego czasownika oraz nieodmiennej formy īrī, która w istocie stanowi īnfīnītīvus praesentis passīvī czasownika eō – idę. Īnfīnītīvus futūrī passīvī od czasownika: laudō to laudātum īrī, czyli: że zostanę pochwalony/zostanę pochwalona/zostanie pochwalone, itd. videō to vīsum īrī, czyli: że zostanę zobaczony itd. lēgō to lectum īrī, czyli: że zostanę odczytany itd. pūniō to pūnītum īrī, czyli: że zostanę ukarany, itd. Pamiętajcie, że Īnfīnītīvus futūrī passīvī jest nieodmienny. Supinum nie tworzy liczby mnogiej ani nie ma rodzajów gramatycznych. Dlatego też, nie ma potrzeby uzgadniania go z podmiotem z konstrukcji ACI bądź NCI. Zwróćcie więc uwagę na budowę poniższych zdań: Sciō bonum discipulum ā magistrō laudātum īrī. - Wiem, że dobry uczeń zostanie pochwalony przez nauczyciela.Sciō bonōs discipulōs ā magistrō laudātum īrī. - Wiem, że dobrzy uczniowie zostaną pochwaleni przez nauczyciela. Pamiętajcie, że īnfīnītīvus futūrī wyraża czynność późniejszą w stosunku do czynności czasownika nadrzędnego. Sciō magistrum bonum discipulum laudātūrum esse. - Wiem, że nauczyciel pochwali dobrego ucznia. eraz, gdy łaciński bezokolicznik nie ma już dla Was tajemnic, możemy przejść do pozostałej części dzisiejszej lekcji. Powodzenia!
Drāmatis persōnae: Symmachus - medicus Diodōrus - magister Sextus - discipulus
Symmachus: Ostende mihi tabulam tuam! Magister iam dīxit tē esse discipulum optimum.
Sextus tabulam ostendit, in quā litterae scrīptae sunt.
Diodōrus: Quid ais?m9007f5040cc88954_0000000000006Quid ais?Nōnne pulchrae tibi videntur litterae Sextī? Ego illās litterās laudāvī! Dīxī Sextum et pulchrē et rēctē scrīpsisse.
Symmachus: Tūne hās litterās foedās laudāvistī? Neque sōlum foedē, sed etiam prāvē scrīpsit discipulus tuus optimus!
Diodōrus: Dā mihi tabulam! Diodōrus tabulam in manūs sūmpsitm9007f5040cc88954_0000000000007sūmpsit et dīcit: Quid hoc est? Tūne hās litterās scrīpsistī?
Sextus: Quārē id mē interrogās, magister? Certē ego litterās scrīpsī, atque tū eās laudāvistī! Dīxistī mē pulcherrimē et rēctissimē scrīpsisse.
Diodōrus: Hae litterae foedissimae ā tē scrīptae nōn sunt. Nōn tua, sed Mārcī est haec tabulā. Cūr tū tabulam Mārcī tēcum fers? Vōsne tabulās mūtāvistism9007f5040cc88954_0000000000008mūtāvistis?
Sextus: Nesciēbam mē tabulam aliēnam ferre. Sed iam intellegō Mārcum tabulās mūtāvisse. Eum putō meam tabellam sūmpsisse.
Bohaterowie: Symmachus – lekarz Diodor – nauczyciel Sekstus - uczeń
Symmachus: Pokaż mi swoją tabliczkę! Nauczyciel już powiedział, że jesteś najlepszym uczniem.
Sekstus pokazuje tabliczkę, na której są zapisane literki.
Symmachus próbuje odczytać literki i mówi: Ledwo mogę przeczytać tak brzydkie pismo.
Diodor: O czym mówisz? Czy pismo Sekstusa nie wydaje ci się piękne? Ja sam pochwaliłem to pismo! Powiedziałem, że Sekstus napisał to pięknie i poprawnie.
Symmachus: Czy ty pochwaliłeś to brzydkie pismo? Twój najlepszy uczeń napisał to nie tylko brzydko, ale jeszcze niepoprawnie!
Diodor: Daj mi tabliczkę! Diodor bierze tabliczkę do ręki i mówi: Co to ma być? Czy to ty napisałeś te literki?
Sekstus: Nauczycielu, dlaczego mnie o to pytasz? Oczywiście, że ja to napisałem, a ty to pochwaliłeś! Powiedziałeś, że napisałem to bardzo pięknie i bardzo dobrze!
Diodor: Te bardzo brzydkie literki nie zostały zapisane przez ciebie. To nie jest twoja tabliczka, lecz Marka. Czemu nosisz ze sobą tabliczkę Marka? Czy wymieniliście się tabliczkami?
Sekstus: Nie wiedziałem, że mam ze sobą inną tabliczkę. Teraz jednak rozumiem, że Marek wymienił tabliczki. Myślę, że wziął on moją tabliczkę.
Symmachus: Po co Marek je zamienił?
Diodor: Zadajesz głupie pytania, lekarzu. Marek pokaże tabliczkę Sekstusa swojemu ojcu i powie, że sam zapisał tak piękne literki.
Znasz już pierwszą część opowieści. Wskaż, które zdania są prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Mārcus pessimus discipulus esse putātur. 2. Symmachus putābat Sextum pulchrē scrībere nescīre. 3. Diodōrus Sextō crēdere nōn vidētur.
Znasz już pierwszą część opowieści. Wskaż, które zdania są prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Mārcus pessimus discipulus esse putātur. 2. Symmachus putābat Sextum pulchrē scrībere nescīre. 3. Diodōrus Sextō crēdere nōn vidētur.
Znasz już pierwszą część opowieści. Zaznacz, które zdania są prawdziwe.
Uzupełnij brakujące czasowniki i poznaj dalszą część historii. Mārcus malus discipulus Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est, et foedē Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est.
Puer, quamquam improbus Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est, dīcit patrī suō sē bonum puerum Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est et ā magistrō 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est.
Discipulus dīcit magistrum litterās suās Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est.
Deinde Mārcus patrī nōn suam, sed aliēnam tabellam Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est, et dīcit: Magister Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est, mē pulcherrimē et rēctissimē Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est.
Sed Iūlius, quī Mārcum pessimum discipulum Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est, scit,
Mārcō Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est, nōn Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est.
Uzupełnij brakujące czasowniki i poznaj dalszą część historii. Mārcus malus discipulus Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est, et foedē Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est.
Puer, quamquam improbus Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est, dīcit patrī suō sē bonum puerum Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est et ā magistrō 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est.
Discipulus dīcit magistrum litterās suās Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est.
Deinde Mārcus patrī nōn suam, sed aliēnam tabellam Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est, et dīcit: Magister Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est, mē pulcherrimē et rēctissimē Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est.
Sed Iūlius, quī Mārcum pessimum discipulum Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est, scit,
Mārcō Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est, nōn Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scrībit, 2. ostendit, 3. crēdere, 4. fuisse, 5. scrīpsisse, 6. vidētur, 7. dīxit, 8. laudāvisse, 9. esse, 10. fuit, 11. laudātum esse, 12. est.
Uzupełnij brakujące czasowniki i poznaj dalszą część historii.
scrībit, fuisse, dīxit, vidētur, laudāvisse, ostendit, scrīpsisse, laudātum esse, fuit, esse, crēdere, est
Mārcus malus discipulus ............................ et foedē .............................
Puer, quamquam improbus ............................, dīcit patrī suō sē bonum puerum ............................ et ā magistrō .............................
Discipulus dīcit magistrum litterās suās .............................
Deinde Mārcus patrī nōn suam, sed aliēnam tabellam ............................ et
dīcit: Magister ............................ mē pulcherrimē et rēctissimē .............................
Sed Iūlius, quī Mārcum pessimum discipulum ............................ scit,
Mārcō ............................ nōn .............................
Ilustracja przedstawia mężczyznę i kobietę odkładających książkę na półce w księgarni.
Vir librum sūmpsit.
m9007f5040cc88954_0000000000008
mūtō, mūtāre, mūtāvī, mūtātum
ReeQJ0BFchmvK1
Ilustracja przedstawia złotą rybkę przeskakującą z jednego akwarium do drugiego.
Piscis sēdēs mūtat.
m9007f5040cc88954_0000000000009
Fragment podręcznika Hansa H. Ørberga „Lingua latina per se illustrata. Colloquia personarum”, Domus Latina, Grenaa 2005.
Tłumaczenie: Autor opracowania
m9007f5040cc88954_0000000000010
m9007f5040cc88954_0000000000010
Uzupełnij brakujące czasowniki i poznaj dalszą część historii.
Pytania: Mārcus malus discipulus ................ et foedē ................ . Puer, quamquam improbus ................ , dīcit patrī suō sē bonum puerum ................ et ā magistrō ................ . Discipulus dīcit magistrum litterās suās ................ . Deinde Mārcus patrī nōn suam, sed aliēnam tabellam ................ et dīcit: Magister ................ mē pulcherrimē et rēctissimē ................ . Sed Iūlius, quī Mārcum pessimum discipulum ................ scit, Mārcō ................ nōn ................ …
Odpowiedzi: A - fuisse B - est C - dīxit D - scrīpsisse E - ostendit F - scrībit G - crēdere H - laudāvisse I - vidētur J - fuit K - esse L - laudātum esse
Przypomnijmy sobie raz jeszcze jak tworzony jest Īnfīnītīvus futūrī.
Īnfīnītīvus futūrī āctīvī składa się z participium futūrī āctīvī odmienianego czasownika oraz infinitiwu praesentis słowa esse.
Natomiast Īnfīnītīvus futūrī passīvī składa się z supinum odmienianego czasownika oraz nieodmiennej formy īrī, która w istocie stanowi īnfīnītīvus praesentis passīvī czasownika eō – idę.
Īnfīnītīvus futūrī passīvī jest nieodmienny. Supinum nie tworzy liczby mnogiej ani nie ma rodzajów gramatycznych. Dlatego też, nie ma potrzeby uzgadniania go z podmiotem z konstrukcji ACI bądź NCI.
Przed lekturą następnego tekstu, przeanalizujcie jeszcze raz znaną Wam tabelkę.
Iūlius: Aspice hanc tabulam. Vidēsne nōmen Sextī litterīs plānīsm9007f5040cc88954_0000000000011plānīs in parte superiōre inscrīptum? Tūne solēs nōmina aliēna īnscrībere in tabulā tuā? Haec nōn tua, sed Sextī tabulā est.
Mārcus: Rēctē dīcis, pater. Tabula Sextī est. Tabulās mūtāvī... Certē malus puer fuī, sed posthāc bonus puer futūrus sum: semper vōbīs paritūrusm9007f5040cc88954_0000000000012paritūrus sum, numquam in lūdō dormītūrus sum. Hoc vōbīs prōmittō, pater et māter! Mihi crēdite!
Mārcus sē malum puerum fuisse fatēturm9007f5040cc88954_0000000000013fatētur ac simulm9007f5040cc88954_0000000000014simul prōmittit sē posthācm9007f5040cc88954_0000000000015posthāc bonum puerum futūrum esse, semper sē parentibus paritūrum esse et numquam in lūdum dormītūrum esse.
Iūlius: Prīmum fac quod prōmīsistī, tum tibi crēdēmus!
Iūlius nōn crēdit Mārcum prōmissum factūrum esse.
Mārcus: Omnia quae prōmīsī factūrus sum. Nōlī mē verberārem9007f5040cc88954_0000000000016verberāre!
Iūlius: Abīm9007f5040cc88954_0000000000017Abī hinc ab oculīs meīs! Dūc eum in cubiculum ēius, Dāve! Posteā fer mihi clāvem cubiculī.
Mārcō in cubiculum ductō atque inclūsōm9007f5040cc88954_0000000000018inclūsō, Dāvus redit et inquit: Mārcus inclūsus est. Ecce clāvis cubiculī.
Iūlius clāvem sūmit ac surgit. Aemilia, quae putat eum ad Mārcum īre inquit: Quō īs, Iūlī? Mārcumne verberātum īs?
Aemilia Mārcum ā patre verberātum īrī putat.
Aemilia: Nōlī eum verberāre! Nōn putō eum posthāc in lūdō dormītūrum esse.
Iūlius: Putāsne iam mūtātum esse istum puerum? Ego eum nec mūtātum esse nec posthāc mūtātum īrī crēdō!
Bohaterowie: Juliusz – ojciec Emilia – matka Marek – syn Dawus – niewolnik
Juliusz: Spójrz na tę tabliczkę. Czy widzisz imię Sekstusa zapisane na górze wyraźnymi literami? Czy masz w zwyczaju podpisywać się obcymi imionami na swojej tabliczce? To nie jest twoja tabliczka, tylko Sekstusa.
Marek: Masz rację, ojcze. To jest tabliczka Sekstusa. Wymieniłem tabliczki… z pewnością byłem złym chłopcem, ale odtąd stanę się dobry: będę wam zawsze posłuszny i nigdy nie będę spał w szkole. Obiecuję to wam, ojcze i matko! Uwierzcie mi!
Marek przyznaje się, że był złym chłopcem i jednocześnie obiecuje, że odtąd stanie się dobry, będzie się zawsze słuchał rodziców i nigdy nie będzie spał w szkole.
Juliusz: Najpierw zrób to, co obiecałeś, wtedy ci uwierzymy!
Juliusz nie wierzy, że Marek spełni obietnicę.
Marek: Zrobię wszystko, co obiecałem. Nie karz mnie!
Juliusz: Precz z moich oczu! Dawusie, zaprowadź go do jego pokoju. Potem przynieś mi klucz do pokoju.
Po zaprowadzeniu Marka do pokoju i zamknięciu go tam, Dawus powraca i mówi: Marek został zamknięty. Oto klucz do pokoju.
Juliusz bierze klucz i wstaje. Emilia, myśląc, że idzie do Marka, odzywa się: Gdzie idziesz, Juliuszu? Czy idziesz ukarać chłopca?
Emilia myśli, że Marek zostanie ukarany przez ojca.
Emilia: Nie karz go! Nie sądzę, by odtąd miał spać w szkole.
Juliusz: Sądzisz, że ten chłopak już się zmienił? Ja nie wierzę, że on się zmienił, ani że zmieni się w przyszłości!
Dē ōrātōre (O mówcy) napisany w 55 r. p.n.e. to traktat, ujęty w formę dialogu, który do dzisiaj zajmuje wyjątkowe miejsce wśród pism retorycznychRetorretorycznych starożytności. Jego autorem był Marek Tulliusz Cyceron (106‑43 p.n.e.), który już w swoich czasach uważany był za najwybitniejszego mówcę sądowego.
Korzeni retorykiRetorykaretoryki, czyli sztuki wymowy należy szukać w Starożytnej Grecji. W Rzymie wymowa miała szczególnie pomyślne warunki rozwoju śród walki stanów i stronnictw politycznych. Od II wieku p.n.e. praktyka zaczęła więc uzupełniać teorię głoszoną przez retorów greckich. W I wieku n.e. w dawnym sporze między filozofią i retoryką o prymat w wychowaniu obywatela zaczyna zwyciężać retoryka, jednak szczyt swojego rozwoju osiągnęła rzymska wymowa i proza już w twórczości Cycerona.
Począwszy od Arystotelesa wymowę dzielono na 3 rodzaje:
polityczną,
sądową,
i okolicznościową.
Głoszony przez siebie ideał doskonałego mówcy, łączącego talent i gruntowne opanowanie sztuki z szerokim wykształceniem ogólnym, Cyceron zrealizował w swojej twórczości. Na wieloletnich studiach i własnej praktyce Cyceron oparł oba swoje dojrzałe działa retoryczne: Dē ōrātōre oraz Ōrātor (Mówca).
Polecenie 2
Zapamiętajcie!
Rhētor to grecki termin, oznaczający mówcę, któremu odpowiada łaciński termin ōrātor!
Łaciński termin rhētor miał tylko znaczenie: nauczyciel, teoretyk wymowy.
m9007f5040cc88954_0000000000020
1. Hominēs id, quod volunt, crēdunt. 2. Tempora mūtantur et nōs mūtāmur in illīs. 3. In maximō reī pūblicae mōtū cōnsul dormit. 4. Cicerō ōrātor celeber fuit. 5. Scrīpsī trēs librōs dē ōrātōre.
RRxodfelKdJ111
Ilustracja przedstawia obraz Caesare Maccari „Cyceron oskarża Katyllinę". Pokazuje on przemawiającego na stojąco Cycerona i siedzącego samotnie Katylina. Oskarżycielskiej mowie Cycerona przysłuchują się pozostali senatorowie.
Wysłuchaj nagrania abstraktu, ułóż do niego pytania i zadaj je koledze.
Wysłuchaj nagrania abstraktu, ułóż do niego pytania i zadaj je koledze.
Przypomnij sobie jak wyglądają formy bezokolicznika w języku łacińskim, wstawiając podane czasowniki w odpowiednie miejsce w tabeli.
Praesentis, Activi, Passivi
Infinitivus
Activi
Passivi
Praesentis
Rxt5DWSyzXAKr
Ćwiczenie 6
Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem abstraktu.
Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem abstraktu.
Przyporządkuj czasowniki w odpowiednie miejsce.
Perfecti, Activi, Passivi
Infinitivus
Activi
Passivi
Perfecti
RF5IxEwzwph4b
Ćwiczenie 7
Wysłuchaj nagrań słówek w słowniczku i naucz się ich prawidłowej wymowy.
Wysłuchaj nagrań słówek w słowniczku i naucz się ich prawidłowej wymowy.
Przyporządkuj czasowniki w odpowiednie miejsce.
Futuri, Activi, Passivi
Infinitivus
Activi
Passivi
Futuri
Polecenie 3
Wiesz już, jak na zachowanie syna zareagowali rodzice Marka. Przeczytaj poniższe zdania i dowiedz się, co wydarzyło się w domu Sekstusa, a następnie zamień je na zwroty w ACI i NCI. Pamiętaj, by stosować obie składnie.
Sextus bonus puer est et semper parentibus suīs pāret. In lūdō litterae Sextī laudātae sunt ā magistrō nam Sextus pulchrē et rēctē scrībere scit. Sed Sextus patrī suō tabellam suam ostendere nōn potest quia Mārcus tabellam Sextī habet. Sextō ignōrante tabellae ā Mārcō mūtātae sunt. Sextus tabellam Mārcī domum feret et parentibus eam ostendet. Tabellā Mārcī ā patrō Sextī sūmpta erit. Tum Sextus dīcet Mārcum tabellās mūtāvisse. Parentēs Sextī crēdent fīliō suō et Sextus ā parentibus laudābitur.
RTtxIOQ0D1SCD
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Polecenie 4
Spójrz na poniższą ilustrację. Jak myślisz, co mogło się wydarzyć i co stanie się później? Opisz wymyśloną przez siebie historię, stosując zwroty w składni ACI i NCI.
R1PfzIO9QC7sJ1
Ilustracja przedstawia nauczycielkę chcącą dać klapsa uczennicy. Dziewczynka ma przestraszoną minę, a kobieta trzyma dłoń przygotowaną do wymierzenia kary.
RK9uafhau9Pwe
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Inna wersja zadania
Opisz wymyśloną przez siebie historię, stosując zwroty w składni ACI i NCI.
Słowniki
Słownik pojęć
Retor
Retor
termin grecki, któremu odpowiada łaciński ōrātor, oznaczał mówcę, częśćiej – teoretyka wymowy; łacińskie rhētor ma tylko znaczenie: nauczyciel, teoretyk wymowy.
Retoryka
Retoryka
sztuka wymowy, teoria wymowy i prozy w ogóle, obejmująca również stylistykę i krytykę literacką. Za pierwszych nauczycieli wymowy uchodzą Sycylijczycy Koraks i Tejzjasz (V w. p.n.e.). W Rzymie wymowa miała szczególnie pomyślne warunki rozwoju śród walki stanów i stronnictw politycznych. Od II wieku p.n.e. praktyka zaczęła więc uzupełniać teorię głoszoną przez retorów greckich. W I wieku n.e. w dawnym sporze między filozofią i retoryką o prymat w wychowaniu obywatela zaczyna zwyciężać retoryka, jednak szczyt swojego rozwoju osiągnęła rzymska wymowa i proza już w twórczości Cycerona.
Ilustracja przedstawia obraz Caesare Maccari „Cyceron oskarża Katyllinę". Pokazuje on przemawiającego na stojąco Cycerona i siedzącego samotnie Katylina. Oskarżycielskiej mowie Cycerona przysłuchują się pozostali senatorowie.
