ok. 1407‑1477 – lata życia Grzegorza z SanokaGrzegorz z Sanoka Grzegorza z Sanoka
1437‑1496 – lata życia Filipa KallimachaFilip KallimachFilipa Kallimacha
1446‑1496 – lata życia Wojciecha z BrudzewaWojciech z BrudzewaWojciecha z Brudzewa
1473‑1543 – lata życia Mikołaja KopernikaMikołaj KopernikMikołaja Kopernika
1459‑1508 – lata życia Konrada CeltisaKonrad CeltisKonrada Celtisa
1543 – data wydania O obrotach ciał niebieskich Mikołaja Kopernika
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
R1VLDlRdj4Rg21
II.W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
7. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:
b) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej, polskiej i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych.
14. potrafi rozpoznać i poddać interpretacji w kontekście kultury greckiej i rzymskiej oraz kultur późniejszych następujące kluczowe zjawiska z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:
b) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej polskiej i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych.
Nauczysz się
przedstawiać podstawowe fakty dotyczące rozwoju języka łacińskiego i jego obecności w kulturze polskiego renesansu;
wykorzystywać wiedzę o antyku do odczytywania sensu tekstów oryginalnych i w przekładzie dotyczących mitów antycznych, sztuki oraz architektury;
tłumaczyć związki kultury europejskiej, zwłaszcza polskiej, z kulturą antyczną – odniesienia do antyku zawarte w najwybitniejszych dziełach literatury, sztuki i architektury europejskiej, twórczość wybranych poetów;
wskazywać związek ponadczasowych wartości antyku z kulturą polską w dziełach sztuki nowożytnej.
Renesans w Europie
Renesans, jako epoka w dziejach kultury europejskiej, przypada zasadniczo na XV i XVI wiek. Jego kolebką jest Italia, za najważniejszych przedstawicieli uznajemy więc twórców włoskich – zarówno pisarzy, jak i malarzy, architektów i naukowców. Trudno wskazać datę rozpoczęcia „odrodzenia” we włoskiej i europejskiej kulturze. Często zwraca się uwagę na powiązanie rozwoju kultury z przełomowymi zmianami społecznymi i gospodarczymi owych czasów – m.in. upadkiem Konstantynopola, wynalezieniem druku, czy dopłynięciem Krzysztofa Kolumba do wybrzeży Nowego Świata. W tym czasie wśród wykształconych elit zaczyna dominować również światopogląd humanistyczny. Przyjęcie drugiej połowy XV w. za początek renesansu jest jednak jedynie umowną periodyzacją. Przełomowi włoscy pisarze, tacy jak Dante Alighieri (autor Boskiej komedii) oraz autor sonetów Francesco Petrarka, tworzyli przecież dużo wcześniej. Już w ich twórczości dostrzec można było ślady przemian.
R8xzFXYccO4ym1
RVMkZtsgz1fHy1
R1a56eu7WUiYa1
Nazwiska, które najczęściej kojarzymy z włoskim odrodzeniem, należą przede wszystkim do włoskich twórców XV w. Często są to postaci niezwykłe, bardzo wszechstronnie uzdolnione i wyróżniające się wiedzą w wielu dziedzinach. Również dziś takie osoby nazywamy „ludźmi renesansu” lub „polihistorami”.
Leonardo da Vinci (1452‑1519) – malarz, rzeźbiarz, wynalazca i pisarz. To on namalował jedne z najbardziej rozpoznawalnych obrazów wszechczasów: Mona Lisę, Damę z gronostajem, Ostatnią Wieczerzę i wiele innych.
R13jWxvCEljdO1
Michał Anioł Buonarroti (1475‑1564) - będący zarówno malarzem, rzeźbiarzem, architektem i poetą. Sławny zarówno przez wzgląd na freski z Kaplicy Sykstyńskiej, jak i wspaniałe rzeźby – przede wszystkim Pietę i Dawida.
RLQy9Ppq6f2gp1
Rafael Santi (1483‑1520) - malarz i architekt, twórca m.in. malowidła Szkoła Ateńska.
R18D7xuFGqOa31
Oto oczywiste i najbardziej rozpoznawalne nazwiska tej słynnej epoki. Warto jednak pamiętać również o innych ośrodkach kulturalnego odrodzenia - choćby Niderlandach, gdzie działał wybitny uczony Erazm z Rotterdamu (1467‑1536). W Anglii z kolei żył i tworzył w owym czasie Tomasz More (Morus) (1478‑1536), autor dzieła „Utopia”, późniejszy święty Kościoła Katolickiego. To właśnie Morusowi Erazm zadedykował jedno ze swoich najważniejszych dzieł – „Pochwałę głupoty”. Gdy obserwujemy ogniska odrodzenia, pojawiające się w kolejnych miejscach Europy, nie dziwi nas, że humanistyczne poglądy musiały przedostać się również do państwa Jagiellonów – jednej z najpotężniejszych monarchii tamtych czasów.
Początki polskiego odrodzenia
Potęga państwa Jagiellonów, które skutecznie broniło swych granic, dochodziło swych racji w sporze z państwem krzyżackim i nawiązywało coraz to korzystniejsze stosunki dyplomatyczne i handlowe, spowodowała z czasem również napływ nośnych idei humanizmu.
Za pierwszy ośrodek renesansu na ziemiach polskich zwykło się uznawać Dunajów, posiadłość arcybiskupów lwowskich. Stanowił on siedzibę arcybiskupa Grzegorza z SanokaGrzegorz z Sanoka Grzegorza z Sanoka (ok. 1407‑1477), który sam był humanistą i poetą. Zasłynął między innymi komentowaniem poezji Wergiliusza. Swoje wykształcenie zawdzięczał studiom na Akademii Krakowskiej, następnie wyjechał do Rzymu, gdzie kontynuował naukę. W kraju był m.in. wychowawcą dzieci króla Kazimierza Jagiellończyka.
RoTYeIz7PokwK1
W Dunajowie schronienie znalazł włoski humanista Filippo Buonaccorsi, znany jako Filip KallimachFilip KallimachFilip Kallimach (1437‑1496). Musiał on uciekać z Rzymu, zamieszany w spisek przeciwko papieżowi Pawłowi II. Przybywszy do posiadłości Grzegorza z Sanoka, przebywał w Dunajowie aż do śmierci papieża. Następnie udał się do Krakowa, gdzie również pełnił funkcję wychowawcy, a następnie doradcy króla Jana Olbrachta. Kallimach pisał po łacinie przepiękne wiersze miłosne, przejmując od starożytnych antyczne miary wierszowe – m.in. strofę saficką i alcejską. Jego utwory były pisane w duchu tzw. imitatio antiquorum – naśladowania starożytnych. Wzorem dla Kallimacha była starożytna liryka miłosna, m.in. utwory Owidiusza. Był on również autorem żywotów Zbigniewa Oleśnickiego i Grzegorza z Sanoka. Brał udział w misjach dyplomatycznych, pisał również dzieła wychwalające czyny Władysława Warneńczyka.
RDbvslapoJsmn1
Sodalitas litteraria vistulana
Za namową Kallimacha powstało w Krakowie Nadwiślańskie Towarzystwo Literackie (Sodālitās Litterāria Vistulāna). Był to rodzaj akademii, utworzonej na styl włoski. Towarzystwo założone zostało przez Konrada CeltisaKonrad CeltisKonrada Celtisa (1459‑1508), który był wszechstronnie wykształconym niemieckim humanistą. Jeździł on z wykładami po całej Europie, komentował dzieła Platona i Cycerona, zajmował się również reżyserowaniem spektakli, podczas których odgrywano komedie Plauta i Terencjusza. W Krakowie spędził trzy lata, głównie po to by słuchać Wojciecha z Brudzewa (1446‑1496) - wybitnego astronoma i matematyka z Akademii Krakowskiej. Do Sodālitās Litterāria Vistulāna należeli więc najwybitniejsi humaniści, przebywający w owym czasie na ziemiach polskich – m.in. Celtis, Kallimach, Wojciech z Brudzewa i Wawrzyniec Korwin.
R1AmJnRPRLc1f1
RqGn3eKRr8ctg1
Uczniem Wojciecha z Brudzewa był z kolei najwybitniejszy polski astronom – Mikołaj Kopernik (1473‑1543), autor dzieła O obrotach sfer niebieskich (Dē revolūtiōnibus orbium coelestium). Fakt ten jednoznacznie potwierdza, jak ważnym ośrodkiem kultury i nauki był w tamtych czasach Kraków. Dla samej stolicy najwspanialszy okres miał jednak dopiero nadejść. Wielu wybitnych twórców polskiego humanizmu renesansowego również miało się dopiero pojawić.
RNinucIws8pLB1
Podsumowanie
Wzorem dla pierwszych twórców polskiego renesansu byli pisarze starożytni - zarówno greccy jak i łacińscy. Powracający ze studiów we Włoszech Grzegorz z Sanoka oddawał się lekturze i komentowaniu Wergiliusza. Kallimach zastosował normy starożytnej poezji, tworząc utwory traktujące o Polsce i czynach wybitnych Polaków. Wszechstronny Konrad Celtis komentował prozę Platona i Cycerona, żywo interesując się również poezją i teatrem Plauta oraz Terencjusza. Nawet krakowskie środowisko astronomiczne z Wojciechem Brudzewskim na czele, w swojej krytyce geocentryzmu nadal odwoływało się do antycznych koncepcji Ptolemeusza. Kolejni twórcy również mieli nawiązywać do antyku - początkowo w duchu imitātīō (naśladowania), następnie aemulātiō (współzawodniczenia ze starożytnym pierwowzorem).
Zadania
R1FsQIH8qTqYw
Ćwiczenie 1
Przypomnij sobie, kto był autorem poniższych dzieł europejskiego renesansu. Do każdego z twórców dopasuj odpowiedni tytuł dzieła. Dante Alighieri Możliwe odpowiedzi: 1. Sonety do Laury, 2. Pochwała głupoty, 3. Boska komedia, 4. Utopia Erazm z Rotterdamu Możliwe odpowiedzi: 1. Sonety do Laury, 2. Pochwała głupoty, 3. Boska komedia, 4. Utopia św. Tomasz Morus Możliwe odpowiedzi: 1. Sonety do Laury, 2. Pochwała głupoty, 3. Boska komedia, 4. Utopia Francesco Petrarka Możliwe odpowiedzi: 1. Sonety do Laury, 2. Pochwała głupoty, 3. Boska komedia, 4. Utopia
Przypomnij sobie, kto był autorem poniższych dzieł europejskiego renesansu. Do każdego z twórców dopasuj odpowiedni tytuł dzieła. Dante Alighieri Możliwe odpowiedzi: 1. Sonety do Laury, 2. Pochwała głupoty, 3. Boska komedia, 4. Utopia Erazm z Rotterdamu Możliwe odpowiedzi: 1. Sonety do Laury, 2. Pochwała głupoty, 3. Boska komedia, 4. Utopia św. Tomasz Morus Możliwe odpowiedzi: 1. Sonety do Laury, 2. Pochwała głupoty, 3. Boska komedia, 4. Utopia Francesco Petrarka Możliwe odpowiedzi: 1. Sonety do Laury, 2. Pochwała głupoty, 3. Boska komedia, 4. Utopia
Przypomnij sobie, kto był autorem poniższych dzieł europejskiego renesansu. Do każdego z twórców dopasuj odpowiedni tytuł dzieła.
<i>Utopia, <i>Pochwała głupoty, <i>Sonety do Laury</i></i></i></i>, <i>Boska komedia
Dante Alighieri
Erazm z Rotterdamu
św. Tomasz Morus
Francesco Petrarka
RPLtPtds2arbM
Ćwiczenie 2
R3QEKgLPLl2Ay
Ćwiczenie 3
Do poniższych nazwisk dodaj odpowiednie opisy: Grzegorz z Sanoka Możliwe odpowiedzi: 1. matematyk i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej, 2. arcybiskup lwowski i humanista, 3. niemiecki humanista, założyciel Nadwiślańskiego Towarzystwa Literackiego, 4. włoski humanista na dworze Jana Olbrachta Filip Kallimach Możliwe odpowiedzi: 1. matematyk i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej, 2. arcybiskup lwowski i humanista, 3. niemiecki humanista, założyciel Nadwiślańskiego Towarzystwa Literackiego, 4. włoski humanista na dworze Jana Olbrachta Konrad Celtis Możliwe odpowiedzi: 1. matematyk i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej, 2. arcybiskup lwowski i humanista, 3. niemiecki humanista, założyciel Nadwiślańskiego Towarzystwa Literackiego, 4. włoski humanista na dworze Jana Olbrachta Wojciech z Brudzewa Możliwe odpowiedzi: 1. matematyk i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej, 2. arcybiskup lwowski i humanista, 3. niemiecki humanista, założyciel Nadwiślańskiego Towarzystwa Literackiego, 4. włoski humanista na dworze Jana Olbrachta
Do poniższych nazwisk dodaj odpowiednie opisy: Grzegorz z Sanoka Możliwe odpowiedzi: 1. matematyk i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej, 2. arcybiskup lwowski i humanista, 3. niemiecki humanista, założyciel Nadwiślańskiego Towarzystwa Literackiego, 4. włoski humanista na dworze Jana Olbrachta Filip Kallimach Możliwe odpowiedzi: 1. matematyk i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej, 2. arcybiskup lwowski i humanista, 3. niemiecki humanista, założyciel Nadwiślańskiego Towarzystwa Literackiego, 4. włoski humanista na dworze Jana Olbrachta Konrad Celtis Możliwe odpowiedzi: 1. matematyk i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej, 2. arcybiskup lwowski i humanista, 3. niemiecki humanista, założyciel Nadwiślańskiego Towarzystwa Literackiego, 4. włoski humanista na dworze Jana Olbrachta Wojciech z Brudzewa Możliwe odpowiedzi: 1. matematyk i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej, 2. arcybiskup lwowski i humanista, 3. niemiecki humanista, założyciel Nadwiślańskiego Towarzystwa Literackiego, 4. włoski humanista na dworze Jana Olbrachta
Do poniższych nazwisk dodaj odpowiednie opisy:
matematyk i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej, arcybiskup lwowski i humanista, niemiecki humanista, założyciel Nadwiślańskiego Towarzystwa Literackiego, włoski humanista na dworze Jana Olbrachta
Grzegorz z Sanoka
Filip Kallimach
Konrad Celtis
Wojciech z Brudzewa
RDVg1D0DrP1Hx
Ćwiczenie 4
RTz6HwIT513ic
Ćwiczenie 5
RYctKcwWZjZyi
Ćwiczenie 6
R1DE48XT9YPlz
Ćwiczenie 7
Słowniki
Słownik pojęć
Filip Kallimach
Filip Kallimach
właściwie Filippo Buonaccorsi, włoski humanista, przebywający w otoczeniu polskich władców Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta. Poeta i prozaik, piszący w języku łacińskim, autor żywotów biskupa Zbigniewa Oleśnickiego, Grzegorza z Sanoka i Władysława Warneńczyka.
Grzegorz z Sanoka
Grzegorz z Sanoka
arcybiskup lwowski, jeden z pierwszych przedstawicieli polskiego renesansu, humanista, krytycznie odnoszący się do nauczania scholastycznego. Wykładowca Akademii Krakowskiej, autor elegii, epitafiów i pieśni.
Konrad Celtis
Konrad Celtis
niemiecki humanista, pisarz i wydawca. Uczeń Wojciecha z Brudzewa, założyciel Nadwiślańskiego Towarzystwa Literackiego.
Mikołaj Kopernik
Mikołaj Kopernik
matematyk, lekarz i astronom, uczeń Wojciecha z Brudzewa, zwolennik teorii heliocentrycznej i autor przełomowego dzieła „O obrocie ciał niebieskich”.
Wojciech z Brudzewa
Wojciech z Brudzewa
matematyk i astronom, pedagog i wykładowca Akademii Krakowskiej, nauczyciel Mikołaja Kopernika, członek Nadwiślańskiego Towarzystwa Literackiego.
Słownik łacińsko‑polski
R1CXUjFITHZqv1
Galeria dzieł sztuki
R8xzFXYccO4ym1
RVMkZtsgz1fHy1
R1a56eu7WUiYa1
R7RvwSLI87k5K1
R5aZbW4kXWMKf1
R1RzrageEYjl51
RDbvslapoJsmn1
RNinucIws8pLB1
Bibliografia
A.W. Mikołajczak, Łacina w kulturze polskiej, Wrocław 1999.