Architektura romańska w Europie
Ważne daty
962 – koronacja Ottona I Wielkiego w Rzymie
965 – intronizacja wielkiego opata Majola z Cluny
ok. 1050 – data zakończenia okresu przedromańskiego w Europie
ok. 1140 – sklepienie w kościele św. Dionizego w Saint‑Denis, początek gotyku we Francji
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
c) średniowiecza (sztuki bizantyńskiej, karolińskiej, ottońskiej, romańskiej, gotyckiej, protorenesansowej),
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);
4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;
9. nazywa oznaczone na ilustracji elementy architektoniczne, właściwe dla poszczególnych stylów i tendencji, w tym:
e) romańskich,
charakteryzować cechy architektury romańskiej i reprezentacyjne jej przykłady w Europie;
omawiać detale architektoniczne, plany oraz bryły budowli, rozpoznawać słynne świątynie i przyporządkowywać je do miejsc, w których się znajdują;
dokonać analizy porównawczej budowli, reprezentujących różne style, stosując właściwą terminologię.
Kształtowanie się stylu romańskiego
Na kształtowanie się stylu romańskiego miała wpływ sztuka wczesnego średniowiecza, zwłaszcza LongobardówLongobardów w Italii, WizygotówWizygotów w Hiszpanii i MerowingówMerowingów we Francji, wytworzona w wiekach VI‑VIII po wędrówce ludów oraz sztuka karolińskakarolińska z przełomu VIII i IX w. Romanizm w Europie przypada w zasadzie na XI i XII wiek, ale zaczął się krystalizować tuż po koronacji Ottona I Wielkiego w Rzymie w roku 962 i intronizacji wielkiego opata Majola z Cluny w roku 965. Wprowadzone pod koniec X wieku innowacje dotyczące planów budowli oraz organizowania ich przestrzeni w kościołach francuskich plan promienistyplan promienisty i układ schodkowy), związane były ze zwiększeniem liczb kaplickaplic, co stało się konieczne ze względu na wzrastający kult świętych i zwyczaj codziennego odprawiania mszy przez każdego duchownego. Sztuka romańska zawdzięczała więc swój rozwój przede wszystkim Kościołowi, który odgrywał znaczącą rolę w życiu kulturalnym i cywilizacyjnym. Charakter sakralny sztuki wynikał przede wszystkim z działalności skupionej wokół klasztorów, zwłaszcza Benedyktynów i Cystersów.
Styl romański wykształcił się w oparciu o sztukę karolińsko‑ottońską, często określaną jako preromański i obejmującą okres do 1050 roku. Nazwa jednak nie wskazuje na rzymskie pochodzenie, wyraża raczej określenie czasu, w którym tworzyła się nowa kultura narodów, będących pod wpływem kultury rzymskiej.
Za pierwszą, wczesną fazę rozwoju romanizmu uznaje się wiek XI, obejmujący lata 900‑1050, natomiast wiek XII jako czas rozkwitu. Jednak podział ten jest sporny, uzależniony od rozwoju stylu w poszczególnych krajach. Gdy we Francji w XII wieku (ok. 1140 – sklepienie w kościele Saint‑Denis) rozwinął się gotyk, na innych terenach trwał jeszcze w XIII wieku styl romański.
Konstrukcja i forma architektury romańskiej
Architekturę romańską cechowała surowość i masywność formy, monumentalizm. Podstawowym budulcem był kamień wapienny, piaskowiec lub granit. Na terenach uboższych w kamień pod koniec XII w. zaczęto stosować cegłę. Często dla ograniczenia kosztów tylko lico grubych murów wykonane było z kamiennych ciosów, niekiedy starannie obrobiony kamień wypełniał naroża a środek muru wypełniano kamieniem łupanym zalanym wapienną zaprawą.
Kościoły najczęściej zakładano na rzucie krzyża łacińskiego (tradycja wczesnochrześcijańska). Nawy boczneNawy boczne świątyni były o połowę węższe od nawy głównejnawy głównej, przeciętej transeptemtranseptem z kruchtąkruchtą. PrezbiteriumPrezbiterium było zakończone absydąabsydą z ambitemambitem i kaplicamikaplicami. Od strony zachodniej znajdował się narteksnarteks (przedsionek) z zespolonymi z korpusem budowli wieżamiwieżami o kwadratowym przekroju (rzadziej pojawiał się przekrój okrągły). Najczęściej budowano kościoły bazylikowebazylikowe, halowehalowe, jednonawowe podłużne oraz centralne - na planie koła, kwadratu lub krzyża greckiego.
Jednym z głównych elementów konstrukcyjnych było sklepieniesklepienie. Pod koniec XI wieku zaczęto stosować rozwiązania kolebkowekolebkowe (beczkowe) i krzyżowe. W pierwszych dla wzmocnienia wprowadzono słownik łęki jarzmowe (gurty)łęki jarzmowe (gurty), wykonane z kamienia lub cegły. Sklepienie krzyżowe powstało w wyniku przecięcia dwóch słownik sklepień kolebkowych i zastosowanie kwadratowego założenia.
Przesklepione krzyżowo wnętrze dzielono na kwadratowe przęsłaprzęsła, stosując system wiązanysystem wiązany, polegający na przyporządkowaniu każdemu sklepieniu nawy głównejnawy głównej dwu sklepień naw bocznych.naw bocznych. Wymagało to wzmocnienia emporempor za pomocą filarów.filarów.
Budowle romańskie różniły się od bazylikowych układem okien i portaliportali. Były one małe i wąskie, zakończone łukiem, osadzone w ukośnych ościeżach. W przypadku większych dzielono je kolumienką z głowicągłowicą i baząbazą na tzw. biforiabiforia i triforiatriforia.
Romańskie kolumnykolumny miały tradycyjną konstrukcję trzyczęściową – zawierały bazębazę, trzontrzon i kapitelkapitel. Bazę z plintąplintą łączyły dekoracyjne listki, tzw. szpony (żabki)szpony (żabki) trzontrzon miał różną formę – był gładki, lub dekorowany motywami geometrycznymi, roślinnymi, figuralnymi. Najbardziej zróżnicowany kształt posiadały kapitele – pojawiały się zarówno proste formy kostkowe i kielichowe, jak i dekorowane ornamentami geometrycznymi, roślinnymi, figuralnymi.
Na zewnątrz budowla romańska była zespołem brył geometrycznych o uskokowym charakterze, z poziomymi akcentami w postaci cokołówcokołów, fryzów arkadkowychfryzów arkadkowych, gzymsówgzymsów i ślepych galeryjekgaleryjek.
W miejscach działania siły naporu sklepieńsklepień, ściany wzmacniano lizenamilizenami, które od stosowanych w architekturze starożytnego Rzymu pilastrówpilastrów różniły się tym, że nie posiadały bazybazy i głowicygłowicy. Inną formą wzmacniania murów były przyporyprzypory (skarpy)(skarpy).
Najbardziej bogatą dekorację posiadał jednak portalportal (zwłaszcza wejściowy), którego skrzydła drzwiowe zostały głęboko osadzone i otoczone archiwoltamiarchiwoltami, przechodzącymi w ościeżach w półkolumienki. Nad wejściem znajdował się tympanontympanon, wypełniony płaskorzeźbami o treściach religijnych.
Przykłady architektury we Francji
We Francji najbardziej rozwinęła się romańska sztuka sakralna. Największy wpływ na przemiany w architekturze miała, niezachowana do dziś, bazylikabazylika opactwa benedyktyńskiego w Cluny, które było centrum reformy kościelnej, tzw. Kongregacji KluniackiejKluniackiej. Kościół był dostosowany do wymogów liturgii benedyktyńskiej – posiadał pięć nawnaw, jedenaście przęsełprzęseł, podwójny transepttransept z absydamiabsydami, ambitambit z wieńcemwieńcem promienistych kaplic. Budowlę dekorowało osiem wież. Po raz pierwszy zastosowano trójkondygnacyjny podział nawynawy głównej z wysokimi ostrołukowymi arkadami międzynawowymi, ślepymi triforiamitriforiami.
Do największych istniejących świątyń romańskich we Francji należy kościół pielgrzymkowy Świętego Saturnina (S. Sernin) w Tuluzie. Ta halowahalowa, aż jedenastoprzęsłowa i pięcionawowa budowla z trzynawowym transeptemtranseptem, czteroma absydamiabsydami oraz wieńcem kaplicwieńcem kaplic, została założona na planie krzyża łacińskiego. Nawę główną kryje sklepienie beczkowesklepienie beczkowe, zaś nawy boczne – krzyżowe.
Przykłady architektury w Hiszpanii
Na świątyni Świętego Saturnina w Tuluzie wzorowana została katedra w Santiago de Compostela - najważniejszy zabytek romańskiej Hiszpanii. Ta dwupoziomowa, trójnawowa bazylikabazylika transeptemtranseptem, ambitemambitem i wieńcem kaplicwieńcem kaplic jest typowym przykładem syntezy dekoracji i architektury.
Architektura romańska w Niemczech przybrała monumentalną formę. Kościoły często były rozczłonkowane, złożone z masywnych brył geometrycznych, posiadały wiele wieżwież oraz dekorację z fryzówfryzów i galeryjekgaleryjek oraz dwa transeptytransepty. Najlepszym tego przykładem jest kościół klasztorny w Maria Laach. Ta trójnawowa, dwuchórowa bazylikabazylika posiada pięcioprzęsłowy korpus z systemem wiązanymsystemem wiązanym, a chórychóry zamykają absydyabsydy. Monumentalna, lecz surowa bryła budowli ma ściany korpusu dekorowane jedynie fryzem arkadowymfryzem arkadowym. Równie oszczędne w dekoracjach jest wnętrze z zaakcentowanymi podziałami architektonicznymi oraz nawaminawami ze sklepieniem kolebkowym na gurtachgurtach. Podziały te podkreślone zostały przez obecność filarów międzynawowychfilarów międzynawowych.
Ciekawym przykładem architektury romańskiej w Niemczech jest położona na wysokim wzgórzu monumentalna romańska katedra Świętego Piotra (1110 -1200) w Wormacji. Do jej budowy użyto czerwonego piaskowca. Ta dwuchórowa bazylikabazylika z transeptemtranseptem, usytuowanym od zachodniej strony, posiada przejrzysty system wiązanysystem wiązany i bryłę wzbogaconą sześcioma wieżamiwieżami. Od zewnątrz silnym akcentem są chórychóry oraz skromne dekoracje w postaci fryzówfryzów i galerii arkadkowychgalerii arkadkowych.
Architektura romańska we Włoszech
W architekturze romańskiej Włoch powielano wzory wczesnochrześcijańskie, budowle pozbawione były masywności. Często zakładano całe zespoły architektoniczne. Takim przykładem jest katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (Santa Maria Assunta) w Pizie wraz z baptysteriumbaptysterium i wieżąwieżą dzwonniczą (kampanilą) z przełomu XI i XII w. Bazylika została założona na planie krzyża łacińskiego z transeptemtranseptem. Wewnątrz zastosowano sklepieniesklepienie z kasetonami. Dekoracja pięcionawowej (trzy kondygnacje w korpusie nawowym) fasadyfasady w postaci ażurowych arkadarkad (w czterech górnych kondygnacjach) została powtórzona w wieżywieży oraz baptysteriumbaptysterium, tworząc spójny architektonicznie zespół.
Architektura romańska w Anglii
Kościoły w Anglii wzorowane były na francuskiej szkole z Normandii, jednak w okresie późniejszym uległy gotyckim przebudowom. Założone były na planie krzyża łacińskiego z wyeksponowanym transeptemtranseptem i długim korpusie nawowym oraz potężnymi wieżamiwieżami. W stylu romańskim została wybudowana katedra p.w. Chrystusa, Błogosławionej Marii Panny i Świętego Kutberta w Durham (1093–1133). Plan kościoła różni się od budowli romańskich w innych krajach – posiada zamknięte prostokątnie (niezachowane) prezbiteriumprezbiterium. Korpus świątyni jest wydłużony, wewnątrz zastosowano sklepienia krzyżowo‑żebrowe, które były najwcześniejszymi tego typu rozwiązaniami. Tym sposobem wnętrze zyskało na lekkości.
Zadania
Przyporządkuj właściwym kolorom odpowiednie określenia elementów bazyliki romańskiej.
kapliczki, ambit, nawa główna, narteks, transept, wieża, prezbiterium, absyda, nawa boczna, kruchta
Rozpoznaj sklepienia.
Przyporządkuj plany odpowiednim budowlom.
Wymień kilka nazw kościołów, miast i państw, w których się znajdują.
W jakich miastach znajdują się kościoły? Przyporządkuj właściwe spośród podanych.
Tuluza, Wormacja, Piza
Na podstawie poniższej ilustracji uzupełnij tekst.
Ilustracja przedstawia plan i widok kościoła opactwa benedyktyńskiego w .............
Budowla posiada pięć ............ i dwa ...................
Składa się z jedenastu ...................
Na zewnątrz ściany wzmocnione są .....................
Co wiesz na temat kościoła benedyktyńskiego w Cluny?
Rozpoznaj budowle i porównaj ich bryły.
Przypomnij sobie cechy bazyliki wczesnochrześcijańskiej. Odpowiedz na pytanie: jakie jej elementy znalazły się także w kościołach romańskich.
Słownik pojęć
w architekturze (gł. sakralnej) pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy, trójliścia, podkowy, trapezu lub wieloboku, zamykające prezbiterium lub nawę (niekiedy nawy boczne i ramiona transeptu), o równej lub mniejszej od nich wysokości i szerokości.
w kościołach przejście obiegające prezbiterium, zwykle na przedłużeniu naw bocznych, oddzielone murem lub arkadami; obejście było charakterystycznym elementem kościołów rom. (zwłaszcza pielgrzymkowych) i gotyckich; do obejścia przylegały zwykle kaplice promieniste (tzw. wieniec kaplic).
część portalu, element dekoracyjny w kształcie łuku, umieszczony nad drzwiami lub oknami, stanowiący część składową arkady
element architektoniczny składający się z dwóch podpór (filarów, kolumn) zamkniętych górą łukiem.
1. centralne pomieszczenie w starożytnych domach rzymskich, oświetlane przez otwór w dachu, pod którym był basen na wodę deszczową; 2. dziedziniec w bazylikach starochrześcijańskich, otoczony ze wszystkich stron kolumnadą, poprzedzający właściwy kościół, pełnił rolę narteksu
budowla wznoszona przez chrześcijan, przeznaczona do ceremonii chrztu, zazwyczaj usytuowana w pobliżu kościoła
dolna część, podstawa kolumny , pilastra lub filaru stosowana w porządkach architektonicznych. Zazwyczaj baza leżała na niewielkiej kamiennej płycie - plincie
w architekturze chrześcijańskiej, kościół wielonawowy, o nawie środkowej wyższej od bocznych (przeciwieństwo kościoła halowego). W zależności od przekroju poprzecznego rozróżnia się:
• bazylikę właściwą, o nawach krytych odrębnie i nawie środkowej oświetlonej najczęściej przez okna ponad dachami naw bocznych;
• pseudobazylikę, o nawach krytych wspólnym dachem dwuspadowym i nawie środkowej oświetlonej pośrednio poprzez nawy boczne.
dwudzielne arkadowe okno lub przezrocze, typowe dla architektury romańskiej i gotyckiej
przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa, zazwyczaj wydzielona od nawy
masywna podstawa kolumny, filara, posągu itd., bądź naśladująca jego formy wyodrębniona podbudowa ściany, również i pilastra
galeria wsparta na kolumnach lub filarach, otwarta do wnętrza kościoła; umieszczona nad nawami bocznymi - tworząca osobne pomieszczenie dla np. kobiet, zakonników; umieszczona nad kruchtą lub pomiędzy nawą a prezbiterium - przeznaczona na ogół dla śpiewaków i instrumentów muzycznych
frontowa ściana lub elewacja budynku
w architekturze pionowa podpora, najczęściej wolno stojąca, o funkcji podobnej jak kolumna (może mieć również bazę, głowicę, nasadnik), o przekroju wielobocznym (najczęściej czworobocznym, czasem ośmiobocznym), z kamienia, cegły, betonu itp. Filar to także pionowa podpora konstrukcji o przekroju wielobocznym
1. w architekturze: środkowa część belkowania; 2. ornament w postaci poziomego pasa, zdobiący np. ściany, naczynia;
fryz w postaci arkady
podłużne pomieszczenie w formie empory, ganku, loggii lub przejścia, biegnące wzdłuż ścian w górnych kondygnacjach budynku, wewnątrz lub zewnątrz, bądź łączące ze sobą dwie części jednej budowli albo dwie osobne budowle na parterze lub w wyższej kondygnacji
– galeria mająca formę arkady
– patrz: galeria
górna, wieńcząca część kolumny, pilastra, filara, ukształtowana plastycznie; pełni funkcję konstrukcyjną jako człon pośredniczący między podporą i elementami podpieranymi.
element architektoniczny, konstrukcyjny lub dekoracyjny, zwykle zakrzywiony i podparty.
architektoniczny element w formie poziomego (zwykle profilowanego) występującego przed lico muru pasa pojedynczego lub złożonego, o krawędziach przebiegających w płaszczyźnie równoległej do ściany
– patrz: Głowica (kapitel)
mała kultowa budowla wolno stojąca lub połączona z większym kompleksem architektonicznym, bądź też wyodrębnione wnętrze dla niewielkiej liczby wiernych.(…) W liturgii chrześcijańskiej - niewielka budowla wolno stojąca lub połączona z kościołem, a także wydzielone pomieszczenie z ołtarzem stanowiące część większej budowli, a pełniące wszystkie liturgiczne funkcje kościelne lub ich część.
– kaplice otaczające wieńcem prezbiterium, przylegające do niego
pionowa podpora architektoniczna o przekroju kolistym lub wielokątnym, pełniąca również funkcje dekoracyjną; składa się z trzech części: głowicy, trzonu i bazy, lub przynajmniej z dwóch pierwszych
budowla sakralna, w której wszystkie nawy mają jednakową wysokość, a nawa gł., pozbawiona okien, oświetlona jest za pośrednictwem naw bocznych.
przedsionek kościoła, poprzedzający wejście główne, czasem także boczne do naw lub zakrystii; pomieszczenie wyodrębnione wewnątrz kościoła, najczęściej pod chórem muzycznym lub w dolnej kondygnacji wieży sytuowanej na osi fasady; niekiedy osobna przybudówka, zwykle jednokondygnacyjna.
płaski, pionowy pas muru lekko występujący z jego lica; w odróżnieniu od pilastra bez głowicy i na ogół bez bazy
– patrz: gurt (łęk jarzmowy)
kryty przedsionek w bazylikach wczesnochrześcijańskich, bizantyjskich i wczesnośredniowiecznych, w formie prostokątnej lub owalnej przybudówki, poprzedzającej wejście do nawy; w średniowiecznej architekturze narteks przekształcił się w kruchtę
część kościoła między prezbiterium a kruchtą, przeznaczona dla wiernych. W zależności od liczby naw rozróżnia się kościoły jedno-, dwu-, trzy-, pięcio- i siedmionawowe. W założeniach wielonawowych rozróżnia się nawą główną, sytuowaną na osi budynku, zazwyczaj szerszą od naw bocznych, oddzielonych od niej najczęściej rzędem podpór (kolumny, filary), oraz nawę poprzeczną (transept), która przecina nawę główną pod kątem prostym, tworząc po jej obu stronach dwa ramiona. W najprostszym układzie nawa poprzeczna krzyżuje się z nawą główną tuż przy prezbiterium (tzw. rzut krzyża łacińskiego).
piaski filar przyścienny, pełniący funkcje podpory i dekorujący rozczłonkowania ścian; występuje także jako część obramienia otworów okiennych, drzwiowych, bramnych itp.
patrz: kaplice promieniste
płaska, najczęściej kwadratowa płyta umieszczana pod bazą kolumny
ozdobne obramienie otworu wejściowego, na które składają się elementy architektoniczne i rzeźbiarskie.
– patrz: chór
1) we wnętrzu budowli przestrzeń między parą podpór dźwigających odrębną konstrukcyjnie część sklepienia; 2) wyodrębniona rytmicznie powtarzanymi elementami podziału pionowego część płaszczyzny elewacji (p. ścienne).
– patrz: skarpa
system konstrukcyjny charakterystyczny dla sakralnej architektury gotyckiej, umożliwiający przesklepianie dużych przestrzeni na znacznej wysokości
pionowy element konstrukcyjny w formie prostego lub uskokowego filara przyściennego o ściętej pochyło górnej części. Przypora wzmacnia ściany budynku lub wolno stojącego muru oraz przenosi część ciężaru sklepień na fundament; podstawowy element konstrukcji filarowo‑skarpowej (przyporowy system).
konstrukcja budowlana wykonana z kamienia naturalnego, sztucznego lub cegły, o przekroju krzywoliniowym, służąca do przekrycia określonej przestrzeni budynku.
– sklepienie w kształcie połowy leżącego walca przeciętego wzdłuż płaszczyzny poziomej.
system kompozycji przestrzennej wnętrz kościelnych, związany z zastosowaniem sklepień krzyżowych, w której jednemu kwadratowemu przęsłu nawy głównej odpowiadają w nawach bocznych po dwa również kwadratowe przęsła, każde o polu stanowiącym 1 /4 powierzchni przęsła głównego.
średniowieczna ozdoba architektoniczna w kształcie zwiniętych liści lub pączków; w sztuce romańskiej służyła głównie do ozdobienia baz kolumn
– określenie równoznaczne z terminem nawa poprzeczna.
1. w kościołach romańskich i gotyckich rząd trójdzielnych ślepych arkadek lub galeria mieszcząca się w grubości muru i otwierająca się do wnętrza rzędem przeprutych arkadek; 2. trójdzielne arkadowe okno lub przezrocze.
– trzon kolumny; najważniejsza część kolumny ustawiana na bazie albo bezpośrednio na stylobacie
– 1. wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą; 2. półokrągłe lub ostrołukowe pole umieszczone w górnej części portalu nad nadprożem
– sposób ułożenia kaplic, otaczających obejście kościoła
budowla lub wyodrębniona część innej budowli na planie koła, owalu, wieloboku lub prostokąta, której wysokość jest wyraźnie zaakcentowana w stosunku do szerokości podstawy;
patrz: szpon
Źródło
Słownik języka polskiego PWN
Autor opracowania
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Ks. A. Liedtke, Historia sztuki kościelnej w zarysie, Pallotinum, Poznań 1961
N. Pevsner, Historia architektury europejskiej, WAiF, Warszawa 1976
E. Charytonow, Historia architektury i formy architektoniczne, PWSZ, Warszawa 1963
W. Bogusz, Zarys historii architektury, WSiP, Warszawa 1996