Arte povera (sztuka biedna) i problem estetyki
Ważne daty
1967 – Wenus wśród szmat Pistoletta
1967 – użycie terminu arte povera przez Germano Celanta
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce.
2. Umiejętności. Uczeń:
4) łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
5) porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;
6) analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych.
1. Wiadomości. Uczeń:
1) wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
2) wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
2. Umiejętności. Uczeń:
2) określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych.
1. Wiadomości. Uczeń:
1) wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2) zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki.
2. Umiejętności. Uczeń:
1) łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;
określać działania artystyczne zwane sztuką ubogą;
omawiać przykłady działań artystycznych;
rozpoznawać autorów wskazanych działań artystycznych.
Arte povera – problem estetyki sztuki
Termin arte povera, czyli sztuka biedna został utworzony w roku 1967 przez włoskiego krytyka Germano Celanta dla ujęcia niektórych aspektów takich zjawisk sztuki lat sześćdziesiątych, jak: konceptualizmkonceptualizm, minimal‑artminimal‑art i performanceperformance.
Artysta ubogi jest alchemikiem. [...] Arte Povera oznacza równoczesne ukryte możliwości materiału i sposób życia poprzez sztukę.
Germano Celant, G. Lista, Arte Povera, 5 Continents, Mi lano 2006, s. 17. Źródło: http://dlibra.kul.pl/Content/34912/39818__Ozog--Kazimierz‑S–_0000.pdf (dostęp: 31.03.2018)
Wspólną ich cechą jest rezygnacja z obrazu i formy jako celu estetycznego. Poprzez używanie w procesie twórczym „bezwartościowych materiałów”, nieartystycznych i prymitywnych surowców (ziemia, cement, drewno, ołów) arte povera dąży do pozbawienia gotowego dzieła wartości przedmiotowych i komercyjnych, akcentując kreacyjną rolę procesu myślowego. Próbę teoretycznego ujęcia tematu stanowi praca Germano Celanta, Arte Povera conceptual actual or impossible art? z 1969 roku, w której zawiera podstawy dla zdefiniowania ruchu, zaczerpnięte z publikacji Susan Sonntag, Przeciw interpretacji 1966. Sztuka biedna redukuje sztukę do najmniejszych składników i poprzez zubożenie znaków sprowadza ją do archetypu. Rola krytyki zostaje zredukowana do minimum, pozostawiając przestrzeń dla artystów i ich bezpośredniego świadectwa.
Rzeźby twórców obszaru Arte Povera skupiały się na zagadnieniach płynących z wykorzystywanego materiału. Stał się on nadrzędny, co w kontekście jego zwyczajności, taniości i banalności, szokowało i szokować może nadal mimo półwiecza, które dzieli nas od pierwszych prób twórczych w tym obszarze. Zadaniem artysty staje się ponowne odkrycie pierwotnej rzeczywistości tak natury, jak i człowieka - twórcy kultury. Rodzi się nowa relacja między sztuką a życiem - zarówno życiem artysty, jak i oglądającego dzieło sztuki widza.
Źródło: http://dlibra.kul.pl/Content/34912/39818__Ozog--Kazimierz‑S–_0000.pdf (dostęp: 31.03.2018)
Szokujące działanie arte povera
W maju 1961 roku włoski artysta Piero Manzoni, zainspirowany twórczością dadaistycznego mistrza Marcela Duchampa, stworzył pracę, która wywołała szok – Gówno artysty (Merda d’artista). Z jednej strony pomysł Manzoniego odebrano jako kontrowersyjny i wzbudzający odrazę, z drugiej – okazał się trafną odpowiedzią na wcześniejsze działania dadaistów, został przyjęty z fascynacją i odczytany jako dialog ze sztuką. Seria stworzona przez artystę składała się z 90 ponumerowanych puszek, których zawartością były odchody artysty.
1. Gówno artysty Edycja 90. sygnowanych i numerowanych prac zawierała dokładnie 30 g odchodów wielkości 4.8 x 6.5 cm, które na etykiecie zostały opisane w czterech językach (włoski, angielski, niemiecki i francuski) jako freshly preserved, produced and tinned. Oczywiście praca ta stosunkowo szybko zyskała rozgłos, a wokół niej urosła zjawiskowa otoczka tajemnicy, którą próbowano rozszyfrować przez lata. Jak w przypadku zagadkowych dzieł bywa, ciekawość ludzka rodziła różne wątpliwości – w sposób szczególny związane z autentyczną zawartością puszek. Przez długi okres czasu więc jedynie spekulowano i kombinowano, w jaki sposób można odkryć prawdę o dziele. Pomimo licznych doniesień o eksplozjach i wyciekach – 45 puszek uległo bowiem zniszczeniu – gipsie zamiast fekaliów, nikt nie mógł jednoznacznie potwierdzić, co kryje się za metalową osłonką.
Istalacje organiczne
Od roku d 1967 artystą związanym z arte povera był Mario Merz. Tworzył on instalacjeinstalacje z różnych materiałów, np. worków z gliną, elementów metalowych i szklanych. Wkomponowywał do swoich prac nawet żywe rośliny. W 1968 roku rozpoczął konstruowanie igloo, tworząc coraz większe i często bardziej skomplikowane konstrukcyjnie prace. Wykonał dziesiątki różnych wersji, będących emanacją formy idealnej, mieszczącej w sobie zarówno świat, jak i dom, zawierających materiały tak różnorodne jak metal, szkło, łupki, tkaniny, ziemię, neony, drewno, kit, owoce, farby, wosk, a nawet głowę antylopy. W 1971 roku artysta określił igloo mianem „idealnej formy organicznej”, Igloo Merza to prymitywne formy schronienia i mieszkania. Artysta za ich pomocą szukał odpowiedzi na pytania: „czy przestrzeń jest prosta czy zakrzywiona? Czy domy się poruszają, czy poruszasz się po domach? Co oznacza budowanie domu? (cyt. w Marlis Grüterich, Mario Merz, Data, nr 21, maj)
Praca składa się z sześćdziesięciu pięciu płyt łupkowych ułożonych na półkolistej stalowej ramie, do której są mocowane za pomocą zacisków typu G i szpachli.
, 2.Stalowa konstrukcja podtrzymuje siedemdziesiąt cztery pionowe tafle tłuczonego szkła, zabezpieczone kitem.
, 3.Na końcu tej struktury znajduje się lampa ustawiona tak, by przez szklany tunel oświetlać obiekt.
, 4.Szkło ma nieregularne, ostre krawędzie i jest brudne, czasami pokryte taśmą maskującą i w kilku miejscach rozmazane szpachlą. Zgodnie z życzeniem artysty, szkła nie wolno czyścić.
W 1968 roku Mario Merz wykonał Lingotto. Artysta użył chrustu i wosku, sugerując nawiązanie do natury, zestawiając je jednocześnie z metalowa konstrukcją z drutu, sugerującą działanie ludzkie. Blok wosku pszczelego został utworzony przez wylanie go do drewnianej skrzyni, warstwa po warstwie, po zastygnięciu pudło zostało usunięte. Proces powstawania jest w poziomych liniach na zewnętrznej powierzchni bloku woskowego i pozostawionych śladów po słojach drewna. Włoskie słowo „lingotto” można przetłumaczyć jako „bryłka”, co sugeruje, że blok wosku pszczelego można odczytać jako sztabkę złota. Ta aluzje zarysowuje zestawienie codzienności i ubóstwa z luksusem, życia wiejskiego i miejskiego.
Dialog ze sztuką klasyczną
Odkąd w starożytnej rzeźbie greckiej okresu klasycznego (V‑IV w. p.n.e.) pojawiła się postać nagiej Afrodyty, bogini miłości i piękna, kobieta stała się inspiracją dla artystów. Od czasów rzymskich znana jako Wenus, święciła triumfy w kolejnych epokach, ucieleśniając obowiązujący w danym czasie ideał kobiecego piękna. Michelangelo Pistoletto (ur. 1933), jeden z głównych przedstawicieli arte povera, zainspirował się klasyczną rzeźbą, tworząc instalację Wenus wśród szmat w 1967 roku – zestawienie klasycznego posągu bogini z dużą stertą jaskrawo zabarwionych, wyrzuconych ubrań, ułożonych w stertę na podłodze. Już sam tytuł dzieła jest zaskakujący. Nadnaturalnej wielkości, klasyczny w formie posąg bogini stoi przed wielkim stosem jaskrawo kolorowych ubrań. Pistoletto w ironiczny sposób interpretuje klasyczny motyw z kanonu sztuki europejskiej, umieszczając go w zupełnie nowym, zaskakującym kontekście i tworząc dzieło pełne kontrastów: białe kontrastuje z wielobarwnym, twardy materiał z miękkim, kształtny posąg z nieforemnymi szmatami, drogocenne dzieło z tanim produktem, historyczne dzieło z działaniem współczesnym. Między rzeźbą a szmatami dochodzi do kontrastu sztuki z codziennością, a budowanie napięcia między tymi dwoma uderzająco różnymi obiektami skłania odbiorcę do kontemplowania tych sprzeczności.
Wenus stoi odwrócona tyłem do widza, wpatrzona jest w kopiec różnobarwnych szmat.
, 2.Posąg Wenus jest z jednej strony hołdem dla kultury starożytnej, z drugiej – kpiną z niej z powodu otoczenia, w jakim się znajduje.
Giulio Paolini jest artystą znanym zarówno z twórczości arte povera, jak ze sztuki konceptualnej. Z wykształcenia jest grafikiem, ale także... rzeźbi, maluje, fotografuje, a także tworzy w technice kolażukolażu. Jego wczesne prace były reakcją na postrzeganie piękna i skupiły się na materialnych i formalnych elementach malarstwa. Począwszy od lat 70. jego prace stały się bardziej konceptualne, skupione na systemach tworzenia i wystawiania sztuki. Dziełem wpisującym się w działanie arte povera są dwa gipsowe odlewy z popiersia Hermesa Praksytelesa.
Zadania
Przyporządkuj prace artystom.
Mario Merz, Michelangelo Pistoletto, Giulio Paolini, Piero Manzoni
| Wenus wśród szmat | |
| Druga postać | |
| Lingotto | |
| Gówno artysty |
Zaznacz prace, które można zaliczyć do organicznych.
- praca nr 1
- praca nr 2
- praca nr 3
- praca nr 4
Zaznacz artystę greckiego, którego rzeźba posłużyła Giuliowi Paoliniemu do stworzenia pracy Druga postać.
- Lizyp
- Myron
- Praksyteles
- Fidiasz
- Poliklet
Rozpoznaj autorów prac. Nazwiska wpisz w pola pod dziełami.
Do dzieł dobierz daty ich powstania.
1967, 1977, 1984
Igloo. Czy chodzimy po domach, czy domy kręcą się wokół nas? – ............
Druga postać – ............
Wenus wśród szmat – ............
Wskaż dzieła znajdujące się w Tate Modern w Londynie.
- ilustracja1
- ilustracja2
- ilustracja3
- ilustracja4
- ilustracja5
Do definicji wpisz właściwy termin. Odpowiedź zapisz z dużej litery.
Dzieła plastyczne składające się z wielu elementów (gotowych lub specjalnie wykonanych), tworzących razem całość, wyrażającą pewną treść, zbudowane przez artystę w przestrzeni.
Odpowiedź: ....................
Na podstawie kilku wybranych przykładów wskaż rolę, jaką artyści przypisywali działaniom arte povera. W pracy skorzystaj z informacji zawartych w dodatkowych źródłach: literaturze fachowej i materiałach wyszukanych w intrenecie. Pamiętaj o sporządzeniu wykazu źródeł.
Słownik pojęć
dzieła plastyczne składające się z wielu elementów (gotowych lub specjalnie wykonanych), tworzących razem całość, wyrażającą pewną treść, zbudowane przez artystę w przestrzeni.
fr. collage - naklejanie, oklejanie papierem, technika artystyczna i wykonane w tej technice dzieło, kompozycja plastyczna z różnych materiałów naklejanych na płótnie lub innym podłożu; papiers collés.
– łac. conceptus - myśl, pojęcie, wyobrażenie; międzynarodowy ruch artystyczny, zainicjowany w Stanach Zjednoczonych w latach 60. XX w.
– minimalizm, sztuka minimalna, nurt w sztuce XX w., rozwijający się od roku 1959, w latach 60 i 70‑tych, głównie w Stanach Zjednoczonych.
– termin używany od końca lat 60. XX w. na określenie efemerycznych działań artystycznych, przybierających formę wystąpień artysty (artystów) przed publicznością, która, w odróżnieniu od happeningu, jest bezpośrednim, lecz biernym obserwatorem, a nie uczestnikiem akcji.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
www.encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Ferrari S., Sztuka XX wieku, Arkady, Warszawa 2002
Ożóg K. S., Rzeźba współczesna w poszukiwaniu ubóstwa, „Ethos” 2011, nr 4 (96), s. 230‑242, https://www.academia.edu/2448652/Rze%C5%BAba_wsp%C3%B3%C5%82czesna_w_poszukiwaniu_ub%C3%B3stwa_2011
https://www.tate.org.uk/