Wisława Szymborska Mała dziewczynka ściąga obrus

Od ponad roku jest się na tym świecie,
a na tym świecie nie wszystko zbadane
i wzięte pod kontrolę.

Teraz w próbach są rzeczy,
które same nie mogą się ruszać.

Trzeba im w tym pomagać,
przesuwać, popychać,
brać z miejsca i przenosić.

Nie każde tego chcą, na przykład szafa,
kredens, nieustępliwe ściany, stół.

Ale już obrus na upartym stole
‒ jeżeli dobrze chwycony za brzegi ‒
objawia chęć do jazdy.

A na obrusie szklanki, talerzyki,
dzbanuszek z mlekiem, łyżeczki, miseczka
aż trzęsą się z ochoty.

Bardzo ciekawe, jaki ruch wybiorą,
kiedy się już zachwieją na krawędzi:
wędrówkę po suficie?
lot dokoła lampy?
skok na parapet okna, a stamtąd na drzewo?

Pan NewtonNewtonNewton nie ma jeszcze nic do tego.
Niech sobie patrzy z nieba i wymachuje rękami.

Ta próba dokonana być musi.
I będzie.

mała Źródło: Wisława Szymborska, Mała dziewczynka ściąga obrus, [w:] Wisława Szymborska, Wybór poezji, oprac. Wojciech Ligęza.

Wojciech Ligęza Wstęp

[…] Czesław Miłosz, uważnie i wielostronnie czytając wiersz Mała dziewczynka ściąga obrus, wydobywa analogie z dociekaniami Lwa Szestowa o konieczności oraz wolności, o wyłamywaniu się myśli spod ustanawianych przez systemy filozoficzne powszechnych prawd. Dostrzeżemy tu przede wszystkim wątek newtonowski, mała bohaterka bowiem, zmuszając do lotu szklanki, talerzyki i dzbanuszki, odkrywa prawa ruchu we wszechświecie i w pokoju, dowiadując się też o prawie spadania. Jeśli już jesteśmy przy Szestowie, to dopowiedzmy, iż powinności filozofii wykładane przez tego myśliciela i przesłania poezji u Szymborskiej stają się zadziwiająco zbieżne. Człowieka należy nauczyć „żyć w niewiedzy”, a „zadaniem filozofii nie jest uspokojenie człowieka, lecz budzenie w nim niepokoju”.
Wątki filozoficzne – ujmując rzecz w największym skrócie – dają się u Szymborskiej prześledzić w domenie metafizyki (przeświadczeń na temat bytu), epistemologii (teorii poznania i praktyki poznawania w poezji), aksjologii (nauki o wartościach), etyki (w zakresie wyborów i powinności). Skala zagadnień filozoficznych jest szeroka, ale żadna szkoła czy styl uprawiania refleksji nie określa poetki bez reszty. Jednoznaczne recepty rozwiązywania problematów zostają odrzucone, nawet narzędzia wątpienia są tutaj zróżnicowane. Raz jeszcze powtórzmy: poetka odrzuca kopiowanie pomysłów i dyskursów filozofii, podąża własną drogą – z wyznaczonymi przystankami filozoficznymi. Dociekania filozofów przekształcają się u Szymborskiej we fragmenty opowieści o naszym konkretnym życiu.
Według prezentowanych w wierszach nastawień człowiek nie ogarnia świata, lecz i świat nie wystarcza człowiekowi. Wielość napotykanych rzeczy przerasta możliwości poznawcze mówiącego „ja”, ale również wyobraźnia buntuje się przeciwko zastanym porządkom. Przy tym niejasne znaki, zatarte drogowskazy, nieczytelne wskazania, które wyłaniają się w postaci dziwnych przypadków z magmy wielości, poetka – specjalistka od ironii, negacji i wątpienia – opisuje z niezwykłą precyzją.
Obce i tajemnicze obszary istnienia nieustająco poddawane są tu próbie oswojenia. Naturalnie poezja nie jest od tego, by tworzyć systemy metafizyczne. Dodawanie cząstkowych spostrzeżeń i cierpliwe gromadzenie przykładów – od małego kosmosu listka, źdźbła trawy, kropli wody, ziarnka piasku po gwiezdne fenomeny – charakteryzują styl poetyckiego myślenia Szymborskiej. Każda rewelacja sprawdzona zostaje w sferze konkretu. W efekcie mamy więc do czynienia z dwojaką postawą literackiego podmiotu: pragnie on wytworzyć własne prawidła rozumienia świata, ale również poddać próbie zdrowego rozsądku istniejące instrumentarium poznawcze, krytycznie się przyjrzeć myśli filozoficznej, wyjaśnieniom nauki, wreszcie – mądrości praktykowanej na co dzień.

wstęp Źródło: Wojciech Ligęza, Wstęp, [w:] Wisława Szymborska, Wybór poezji, oprac. Wojciech Ligęza, Wrocław 2016.