Razem, młodzi przyjaciele!
Romantycy, świadomi swojej odmienności pokoleniowej, chętnie zakładali grupy i związki, tworzone szczególnie przez ludzi młodych: uczniów, studentów, młodych wojskowych. W 1817 roku studenci Uniwersytetu Wileńskiego założyli Towarzystwo Filomatów, czyli miłośników nauki. Do grupy należeli m.in. Tomasz Zan, Franciszek Malewski, Onufry Pietraszkiewicz i Adam Mickiewicz. Celem grupy przyjaciół, zgodnie ze sformułowanym przez nich statutem, było samokształcenie, wzajemna pomoc w nauce oraz ćwiczenie się w sztuce pisania. Wokół Towarzystwa Filomatów powstały także inne związki, m.in. Związek Filaretów i Związek Promienistych. Członków grup łączyły wspólne idee i zainteresowania.
Filomaci jasno określili postawę światopoglądową, z którą się identyfikowali. Cenili solidaryzm i ideę współpracy, zwłaszcza na rzecz społeczeństwa. Ważnymi wartościami były dla nich patriotyzm i zaangażowanie obywatelskie. Mieli misję podtrzymywania narodowej tradycji i kultury. Jedną z nadrzędnych idei była dla nich także przyjaźń, rozumiana jako spoiwo i podstawa współpracy oraz szczęśliwego, aktywnego społeczeństwa.
Członków Towarzystwa Filomatycznego łączyły bardzo bliskie, zażyłe relacje. Wymieniali myśli, poglądy, prowadzili ożywioną korespondencję. Kiedy w grudniu 1820 roku Adam Mickiewicz napisał Odę do młodości, wysłał od razu tekst wileńskim przyjaciołom. Utwór wyrósł z atmosfery wileńskiego życia studenckiego, ale okazał się na tyle rewolucyjny i nowatorski, że nawet filomaccy towarzysze poety początkowo byli zaskoczeni odmiennością języka i stylu. Franciszek Malewski szybko jednak dostrzegł wagę literackiej nowości – stwierdził, że utwór to „uniesienie”, a żaden Polak tak nigdy wcześniej nie pisał.
Badacz literatury, Czesław Zgorzelski, wyjaśnia nowatorstwo utworu, zestawiając Odę z wcześniejszym utworem Mickiewicza, powstałym w 1818 roku wierszem Już się z pogodnych niebios oćma zdarła smutna, traktowanym jako programowe filomackie przemówienie. Zgorzelski pisze: „Wszakże między obu [...] jakaż przepastna różnica! Tam przemówienie utrzymane w karbach retoryki i klasycystycznej miary trzynastozgłoskowca; tu – lotna konstrukcja składniowa, rwana natężeniem woli, wzmaganiem się uczucia, wzrastającym napięciem przeciwstawień i szerokiego gestu obrazowania. Tam spokojny rozwój wątku kierowany logiką rozważnego mówcy, który umie biegowi swej myśli narzucić celowe granice uzgodnionych zdań i wierszy; tu swoboda metrycznych układów, poddana wzlotom emocji, zburzenie spoideł logicznych, jakby gorączkowe nagromadzenie obrazów, haseł i wezwań. Tam króluje ład, rozsądek, powaga etycznych nakazów i rozważna argumentacja z powołaniem się na przykłady ze świata kultury antycznej; tu rządzi entuzjazm, zapał, wola heroicznego czynu, choćby szaleńczego, ale godnego sławy, jeśli wiedzie ku szczęśliwości innych, a wynika z intuicji, z przyjaźni i z „zapału młodości”. [...] Jakby między obu utworami padła granica przełomu romantycznego. I tak też współcześni odczuwali rewelacyjną nowość Ody. Nawet najbliżsi przyjaciele poety, bracia filomaci, początkowo nie umieli jej pojąć, tak odmiennym napisana była językiem”.
Bardzo szybko jednak członkowie towarzystwa zachwycili się Odą i okrzyknęli ją swoim hymnem. Choć cenzura zakazała publikacji tekstu, utwór Mickiewicza krążył wśród czytelników w odpisach i kopiach. Przyczynili się do tego sami filomaci, którzy tekst Ody, nazywanej przez nich Hymnem do młodości, przekazywali innym w listach i na spotkaniach. Utwór miał ogromną siłę oddziaływania, stając się ważnym głosem na temat roli młodości. Ukazanie młodych ludzi nie jako niedojrzałych czy niedoświadczonych, ale jako pełnych zapału, odwagi i gotowości do bezinteresownego poświęcenia było szczególnie bliskie pokoleniu Mickiewicza. Oda stała się manifestem ich generacji, podkreślając ogromną rolę przyjaźni, wspólnoty i zbiorowego zaangażowania. Wezwanie do wspólnego skierowania świata na nowe tory okazało się jednym z pierwszych wyrażeń nowego, romantycznego sposobu myślenia.