Marta Landau Słoń trojański

W filmie Troja Agamemnon jest na naszych oczach zasztyletowany przez kapłankę Bryzeidę. Reżyser Wolfgang Petersen zdjął w ten sposób kłopot z głowy Klitajmestrze, żonie Agamemnona, która zabiła męża w jego własnym pałacu już po powrocie z wyprawy, synowi wodza Orestesowi, który musiał pomścić ojca, oraz oszczędził w ten sposób pracy Ajschylosowi i pokoleniom dramatopisarzy, którzy opisali tę tragedię w dramatach. Jednak swoboda, z jaką twórcy filmu potraktowali Homera, jest dziecinną igraszką w porównaniu z ich rekonstrukcją starożytnego świata. A raczej próbą rekonstrukcji – ich zabiegi przypominają harce słonia w składzie antycznej porcelany. Namioty achajskie z 1200 r. p.n.e. oświetlają rzymskie lampki oliwne z przełomu er. Agamemnon, planując swe podboje, rozpościera wcale udaną kopię słynnej mapy Tabula Peutingeriana z I wieku n.e. Krużganki pałacu króla Troi Priama zdobią kolumny przeniesione żywcem z Knossos na Krecie, a w sali tronowej pod ścianami stoją posągi, które pojawiły się w Grecji ponad 500 lat później. Za to, prawdopodobnie by nie urazić oczu młodej widowni, męskie posągi kurosów ubrane są w przepaski biodrowe, podczas gdy w oryginale eksponowały nagie genitalia. Mała świątynia Apolla na wybrzeżu – abstrahując od faktu, że nigdy nie istniała – udekorowana jest posągami, które bardzo przypominają siedzące postacie faraonów egipskich. Poza tym naprawdę nie było w Troi alei obstawionej posągami sfinksów z głowami baranów. Taka aleja istnieje, tyle że w Karnaku w Egipcie. Chyba najbardziej drastycznym nadużyciem są sceny pogrzebów zabitych bohaterów; na ich powiekach towarzysze broni kładą... monety! Petersen widać przespał w szkole lekcje o wprowadzeniu pierwszych monet w greckich miastach jakieś pięć do sześciu stuleci po wojnie trojańskiej. Reżyser nie obejrzał mapy basenu Morza Śródziemnego – a szkoda. Powinni to zrobić widzowie przed udaniem się do kina, inaczej nigdy się nie zorientują, o jaką część świata w filmie chodzi. Mykeny – siedziba Agamemnona – leżą około 20 km od wybrzeża. Z morza nie można ich nawet zobaczyć ani tym bardziej wspiąć się do pałacu po kamiennych stopniach prosto z portu, jak to czynią Achilles z Patroklesem. Dość swobodnie potraktowali też twórcy filmu lokalizację Troi. W filmie oddalona od wybrzeża o kilkaset metrów, w rzeczywistości leży ok. 11 km od morza. Na filmie między miastem a brzegiem jest tylko piasek, tu i ówdzie rosną rachityczne krzewy. Petersen uznał widać, że Troja była założona na pustyni! Nigdzie nie ma śladu rzeki Skamander, która w Iliadzie jest w centrum akcji, a po dziś dzień przecina równinę trojańską. Szokującym błędem filmu jest pokazanie wschodu słońca znad morza. Troja leży na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej, więc król Priam mógł obserwować ze wzgórza jedynie piękne zachody słońca tonącego w morzu. Odys, słynny ze swej przebiegłości, próbuje zachęcić Achillesa słowami: „Grecja cię potrzebuje”. Petersen przeoczył fakt, że w starożytności państwa Grecja nie było! W epoce brązu, kiedy dzieją się wydarzenia wojny trojańskiej, na terenie dzisiejszej Grecji istnieją miasta i należące do nich terytoria. Miasta walczą ze sobą lub zawierają przymierza, ale nie stanowią organizmu państwowego. Bzdurą jest więc opis podbojów Agamemnona, który próbuje podporządkować sobie pół świata. Bzdurą jest odwoływanie się do patriotyzmu państwowego Achillesa.
Troja kosztowała ok. 200 mln dol. Za ułamek procenta kosztów filmu można by uniknąć błędów, które śmieszą archeologów, a widzom nieobeznanym z realiami tamtej epoki dają fałszywe o niej wyobrażenie. (...) Dzięki odkryciom Henryka Schliemanna od końca XIX w. wiemy, że Troja istniała naprawdę. Dzięki badaniom kilkunastu pokoleń archeologów wiemy też, jak naprawdę wyglądała. Wiedzą archeolodzy. Szkoda, że nie chcą o tym wiedzieć filmowcy.

1 Źródło: Marta Landau, Słoń trojański, „Polityka” 2004, t. 24.2004 (2456).