Grupy społeczne pod lupą badaczy

Wśród koncepcji dotyczących tego, czym jest grupa społeczna, można wskazać przynajmniej trzy stanowiska badawcze.

Pierwsze z nich nazywamy nominalistyczno‑indywidualistycznym.

Według Floyda Allporta grupa nie jest niczym więcej, jak tylko zbiorem relacji między jednostkami. Opisy działań grupy są w istocie jedynie opisem działań tworzących ją ludzi.

W mniej radykalnej wersji tego stanowiska, sformułowanej przez May Brodbeck, grupy złożone z jednostek występują w rzeczywistości, ale nie jesteśmy w stanie wskazać żadnych właściwości grupy, których by nie można było zdefiniować w kategoriach zachowania poszczególnych jednostek lub stosunków między nimi. Cechy grupy oparte są właśnie na istnieniu cech relacyjnych między ludźmi.

Kolejne stanowisko to realizm lub holizm społeczny.

W klasycznej formie, występującej już u Platona i Arystotelesa, uznaje się, że grupa jest podobna do organizmu. Uwaga ta szczególnie odnosi się do takich zbiorowości, jak społeczności i społeczeństwa.

Herbert Spencer, XIX‑wieczny uczony brytyjski, podobieństwo to widzi poprzez paralelizm (struktury, funkcji i odpowiadających im części) między organizmem zwierzęcym a społeczeństwem. Według Spencera istotę grupy miałaby stanowić jej organizacja. Jest ona rozpatrywana jako pewien „system”. Myśl tę rozwijali tacy badacze, jak Talcott Parsons i George Homans. Obecnie zakwestionowano dotychczasową biologiczną definicję organizmu jako jedynie odrębnej struktury od otaczającego ją świata.

Współczesny amerykański socjolog Pitirim Sorokin traktuje grupę jako odrębną materialną strukturę, stanowiącą zarówno przyczynową, jak i funkcjonalną jedność. Jednostki, które się na nią składają, mają odmienny status niż grupa jako całość. Całkowita suma zachowań, norm i wartości, jakimi kierują się jednostki, jest różna od zachowań, norm i wartości, jakie są charakterystyczne dla grupy jako całości.

Ostatnie stanowisko to grupa ze współczynnikiem humanistycznym.

Twórcą tej koncepcji jest Florian Znaniecki – polski badacz pracujący również w Stanach Zjednoczonych. Grupa jest dla niego przede wszystkim układem więzi międzyludzkich, w którym kształtuje się świadomość zbiorowa. Ma ona takie znaczenie, jak w świadomości swych uczestników. Znaczenie grupy wynika z komunikacji symbolicznej z otoczeniem i z procesu (samo)obserwacji.

Dla Znanieckiego grupa jest obiektywną całością o określonej treści i znaczeniu. Jednak jedność grupy jest tylko pochodną wyobrażeń, jakie posiadają jej członkowie. Wyobrażenia o jej charakterze i jedności wpływają bezpośrednio na zachowania członków grupy. Jednostka uczestniczy w wielu różnych grupach równocześnie.

Grupa społeczna to zbiorowość, w której istnieją struktury i relacje wewnętrzne, systemy wartości, a także specyficzna kultura.

Jeśli pozytywne wartości, jakimi kieruje się grupa, związane są z konkretnym miejscem, traktowane jest ono jako nienaruszalna podstawa jedności grupy i może się ono stać przedmiotem szczególnych uczuć, na przykład patriotyzmu.

Grupa społeczna tworzy wzory zachowań, wzory kulturowe, zbiorowe systemy przekonań, nakazy moralne, zakazy, wymogi. Relacje te uruchamiają mechanizmy, które z osobnika ludzkiego tworzą jednostkę społeczną.

Wskazać można kilka kategorii wyróżniających grupę. Pierwszą z nich jest świadomość odrębności ujawniająca się w zachowaniu członków grupy. Kolejna to samookreślenie. Następna – interakcja: każda z osób wchodzi lub ma możliwość wejścia w interakcje z każdą inną jednostką należącą do tej samej grupy. Struktury wewnętrzne grupy wyznaczają miejsce i sytuację jednostki w grupie, jej prawa i obowiązki, rolę społeczną i status. Struktury te wpływają na powstanie świadomości bycia grupą i na proces jej samookreślania.

Grupa społeczna ma również konkretną trwałość, która zależy od pewnych czynników. Wpływa na nią między innymi stopień jedności między członkami grupy, wywołanej przez pozytywne wartości, w ramach których grupa egzystuje i które są wspólne jej członkom. Może być też kształtowana przez symbole stanowiące reprezentację jedności grupy. Bywa też zależna od poczucia honoru kształtującego się przez zinternalizowanie wspólnych i ważnych dla grupy wartości. Jest też funkcją ról wyznaczanych w grupie poszczególnym jednostkom. Wynika z osobistej lojalności członków grupy wobec siebie i wobec grupy jako całości.