Od humorów Hipokratesa po typy Junga

Osobowość jest kształtowana przez całe życie, ale szczególnie w okresie dzieciństwa i młodości. Mają na nią wpływ nie tylko wrodzone cechy jednostki, jej aktywność, ale także bodźce z otoczenia, z którymi ma do czynienia w procesie socjalizacji. Często to, co człowiek myśli o sobie, oddziałuje na jego osobowość i zachowania. Przykładem może tu być wysoka dziewczyna, która specjalnie się garbi, aby wyglądać na niższą. Kompleks związany ze wzrostem wpływa na jej sposób zachowania i kształtuje jej osobowość.

Najstarszą ze znanych koncepcji osobowości stworzył grecki filozof i lekarz Hipokrates, następnie rozwinął rzymski anatom i chirurg Galen. Według Hipokratesa ludzkie ciało zawiera cztery podstawowe płyny: krew, flegmę, żółć czarną i żółć żółtą. Nazwał je humorami. 500 lat później Galen wywnioskował, że dominacja jednego z humorów w ciele wskazuje na temperament osoby: krew wskazuje na sangwinika, żółć – na choleryka, czarna żółć – na melancholika, a flegma – na flegmatyka.

Zanim jednak przejdziemy do opisu koncepcji Hipokratesa-Galena, przeprowadźmy test zaproponowany przez Florence Littauer w książce „Twoje drzewo osobowości”. Wyobraź sobie, że jesteś w teatrze. Dyrektor każe ci wybrać jedną z ról: możesz być reżyserem, scenografem, aktorem albo widzem. Co wybierasz?

Według Florence Littauer osoba, która wybiera rolę reżysera prawdopodobnie jest cholerykiem, scenografa – melancholikiem, aktora – sangwinikiem, a widza – flegmatykiem. Jest to oczywiście duże uproszczenie. Każdy człowiek jest inny i choć mogą w jego osobowości przeważać cechy danego temperamentu, to rzadko spotyka się osobę, która jest w 100 procentach na przykład cholerykiem. Częściej osobowość człowieka jest mieszanką koncepcji stworzonej przez Hipokratesa-Galena. A jak oni opisują stworzone przez siebie typy?

Według starożytnych badaczy krew wskazuje na temperament sangwinika. Jest to osobowość wesoła, spontaniczna, z dużym poczuciem humoru. Często o sangwiniku mówi się jako o duszy towarzystwa. Sangwinik jest często gadatliwy, prostoduszny i nie chowa uraz. Ma zmienne usposobienie, co czyni z niego dobrego aktora. Jego największą wadą jest jednak słomiany zapał – rzadko doprowadza sprawy do końca.

Przewaga żółci w organizmie, według Hipokratesa i Galena, wskazuje na temperament choleryka. To urodzony przywódca i organizator, osoba o silnej woli, zdecydowana, nastawiona na realizację wytyczonych celów. Relacje z innymi ludźmi są dla niego sprawą drugorzędną. Szanuje tych, którzy – tak jak on – potrafią o siebie zawalczyć. Zawsze zna właściwą odpowiedź, udowadnia swoje racje innym i rzadko przyznaje się do błędów.

Kolejnym typem jest przedstawiciel mający w swoim organizmie najwięcej czarnej żółci, czyli melancholik. To człowiek sumienny, zdeterminowany, myśliciel i analityk. Wymaga dużo zarówno od siebie, jak i od innych. Często bardzo wrażliwy, obdarzony talentami artystycznymi. Wszystko traktuje poważnie. Przez to jest raczej pesymistycznie nastawiony do innych ludzi i świata. Wielu spośród melancholików to perfekcjoniści.

Ostatnim płynem wymienionym w koncepcji Hipokratesa-Galena jest flegma. Jej przewaga występuje w organizmie flegmatyka. Jest to osobowość zrównoważona, spokojna, nieokazująca emocji. Zarówno sukcesy, jak i porażki potrafi przyjmować ze stoickim spokojem. Jest spostrzegawczym obserwatorem, dowcipnym rozmówcą i świetnym słuchaczem. Rzadko podejmuje się pracy, jeśli nie ma odpowiedniego bodźca. Wszystko odkłada na później.

Drugą z klasycznych koncepcji osobowości jest koncepcja psychoanalityczna Zygmunta Freuda, austriackiego neurologa i psychiatry. Za punkt wyjścia przyjął on dzieciństwo człowieka. Przyczyn wszelkich zaburzeń i problemów danej osoby upatrywał właśnie w tym okresie jej życia. Mogły one ujawniać się między innymi poprzez marzenia senne.

Do dziś obowiązująca jest teoria Freuda o istnieniu id, ego i superego:

– Id jest częścią psychiki stworzoną z wrodzonych, naturalnych popędów i instynktów.

– Ego dotyczy postrzegania siebie samego i jest świadome.

– Superego to ideały i normy moralne, którymi kieruje się dana osoba.

Umysł składa się ze świadomości, przedświadomości i podświadomości.

Przedświadomość prowadzi do świadomości. Obejmuje ona stłumione myśli, które w pewnych sytuacjach się ujawniają. Do świadomości człowiek ma dostęp, ponieważ zawiera ona jawne myśli i zdarzenia. Natomiast podświadomość mieści w sobie wszystko, co dana osoba wypiera, o czym nie chce myśleć ani wiedzieć. Mózg radzi sobie z trudnościami właśnie w ten sposób, że przenosi je do podświadomości. Zabezpiecza się przed ich powracaniem przez mechanizmy obronne, na przykład racjonalizację oraz projekcję.

Człowiek mający kłopoty psychiczne, według koncepcji Freuda, powinien poddać się psychoanalizie. Dzięki niej będzie mógł rozwiązać problemy z przeszłości, aby wieść szczęśliwe i satysfakcjonujące życie.

Najbardziej popularną koncepcję osobowości opracował uczeń Zygmunta Freuda – Carl Gustav Jung. Co ciekawe, w jednej ze swoich prac napisał on, że każda z teorii osobowości jest odbiciem problemów jej twórcy. Według badaczy, typologia Junga jest rzeczywiście odzwierciedleniem jego osobistego doświadczenia.

Jung wymienił cztery wymiary osobowości:

1) introwersja – ekstrawersja,

2) intuicja – zmysłowość,

3) odczuwanie – myślenie,

4) percepcja – sąd.

Według tej teorii procesami psychicznymi człowieka kierują spostrzeganie i ocenianie. Spostrzeganie opiera się na zmysłach oraz wyobraźni, natomiast ocenianie – na myśleniu lub odczuwaniu. Człowiek może każdy z procesów realizować na dwa sposoby, jednak zwykle wybiera tylko jeden. Dodatkowo te procesy zachodzą albo w wewnętrznym świecie jednostki – tak jest w przypadku introwertyka, albo na zewnątrz – u ekstrawertyka. Na tej podstawie Jung stworzył osiem typów osobowości ludzkich: typ myślowy ekstrawersyjny i introwersyjny; typ uczuciowy ekstrawersyjny i introwersyjny; typ intuicyjny ekstrawersyjny i introwersyjny; typ percepcyjny ekstrawersyjny i introwersyjny.

Dodatkowo, według Junga ludzka psychika składa się z kilku podsystemów. Są to:

– ego, czyli ja – dzięki któremu ludzka psychika adaptuje się do środowiska zewnętrznego;

– persona – odpowiedzialna za adaptację jednostki do rzeczywistości społecznej;

– dusza – przeciwieństwo i jednocześnie uzupełnienie persony; wspomaga adaptację jednostki do rzeczywistości wewnętrznej podmiotu; dzieli się na animę – archetyp żeński i animusa – archetyp męski;

– nieświadomość indywidualna – w niej zawarty jest materiał oderwany od pola świadomości jednostki;

– nieświadomość zbiorowa – obszar niewiedzy wspólny całemu rodzajowi ludzkiemu.

Koncepcja Carla Gustava Junga jest wykorzystywana w psychologii do dziś. Na jej podstawie powstała między innymi koncepcja podziału ludzkich osobowości aż na szesnaście typów.