Audiobook Chłopski malarz z Antwerpii. Chłopski malarz z Antwerpii Wiadomości o życiu Bruegla zdumiewają swą lakonicznością. Nie znamy dokładnej daty jego urodzin, możemy się tylko domyślać, że miejscem ich była wioska pomiędzy Antwerpią i Bredą. Pierwsze, bardziej wyczerpujące wiadomości zawdzięczamy subiektywnemu sądowi van Mandera, pisarza późniejszej epoki, nie wolnego od nieścisłości i domysłów. Należy wnioskować, że mistrz urodził się (…) około roku 1526 (…). Studia malarskie rozpoczął w pracowni Pietera Coecka van Aelsta, a następnie po wyjeździe nauczyciela w 1544 r. do Brukseli, kontynuował je u znanego grafika Hieronima Coecka. Pierwszą określoną datą, jaką znamy z jego życia, jest rok 1551, w którym nastąpiły wyzwoliny młodego malarza i przyjęcie go do gildii św. Łukasza. Wiemy dalej, że w 1552 r. — jak świadczą o tym datowane jego rysunki — Bruegel udaje się w podróż do Włoch. (…) W 1555 r. powraca do Antwerpii. (…)Bruegel, w towarzystwie swego przyjaciela Franckaerta, odbywał częste wycieczki za miasto w celu studiowania zwyczajów wiejskich, przy czym obaj musieli przebierać się w chłopskie ubiory, nie chcąc wyróżniać się w sposób widoczny od tłumu. (…) Wychowany na wsi, twórca chłopskiej tematyki w Antwerpii, lepiej niż Aertsen, umiał Bruegel oddać zainteresowania mieszczaństwa życiem chłopa, w którym mieszczanin flamandzki szukał naturalnego sprzymierzeńca w walce z siłami reakcji. Fakt przebierania się podczas wycieczek mówi dowodnie o tym, że Bruegel patrzył już na swą rodzinną wieś oczami mieszczucha. Gdy w 1563 roku opuścił Antwerpię, przenosząc się do Brukseli, odnajdziemy go w tym samym potoku mieszczańskiej emigracji, która uciekła nie tylko przed represjami księcia Alby, lecz również przed rewolucyjnie nastrojonym ludem wiejskim. Przyłączył się do tej fali uciekinierów, sam wszakże opuścił Antwerpię ze względów zupełnie innych niż oni: schronił się tu jako członek rozbitej sekty Niklaesa. Oficjalnie podał jako motyw wyjazdu życzenie teściowej, by zamieszkał po małżeństwie w Brukseli. Osobiste stosunki nawiązane przez Bruegla, określają wyraziście środowisko, w którym się znalazł i któremu pozostał na ogół wierny. Częściowo tylko ukształtował je przypadek, więcej, jak się zdaje, wniósł osobisty wybór Bruegla. Węzły przyjaźni połączyły go trwale nie tylko z reprezentacyjnymi postaciami intelektualnego i artystycznego świata, lecz, co bardziej może jest znaczące dla jego duchowej sylwety, z libertyńskimi, radykalnymi kręgami Antwerpii. W Bolonii zbliżył się do Scipio Fabiusa, geografa, który opracował dla flamandzkiego geografa Orteliusa mapę Egiptu, w Rzymie zaprzyjaźnił się z miniaturzystą Giulio Clovio popieranym przez kardynała Grimani Alessandro Farnese, zwłaszcza wiele mogła mu dać znajomość z Clovio (…). Ważniejsze jeszcze są przyjaźnie antwerpskie. Jednym z przyjaciół jest wspomniany już Abraham Ortelius, autor Theatrum orbis terrarum, wśród innych wymienić należy wyznawcę Montaigne'a, znanego grafika Coornherta oraz Krzysztofa Plantina — typografa, równego Frobeniusowi czy Manutiusowi, lecz przede wszystkim właściwego inicjatora i kierownika życia umysłowego Antwerpii. Całe to środowisko bliskie było ideom reformatora Hendrika Niklaesa, przywódcy sekty Schola Charitatis, głoszącej hasło powszechnej miłości oraz równouprawnienia wszystkich religii. Libertyńskie poglądy tej grupy stały się przyczyną jej zagrożenia. W 1562 r. Plantin, wydawca „heretyckich publikacji”, wyjeżdża pod pozorem bankructwa do Francji; w 1563 r. Bruegel przenosi się do Brukseli. Nie od wczoraj palił się przecież grunt pod nogami niderlandzkich humanistów, nie mówiąc już o innowiercach i radykałach społecznych. W 1540 r. pojawia się pierwszy w Europie, wydany przez Karola V indeks ksiąg zakazanych, powtórzony w 1560 r. W 1544 r. wytoczono Mercatorowi proces o herezję, w 1546 r. skazano na śmierć Middeldonka, dziekana antwerpskiej izby retorycznej, za wystawienie sztuki wymierzonej przeciw kościołowi; w 1558 r. zakazano rozpowszechniania pism Erazma z Rotterdamu, w 1560 r. wystawiania przedstawień mających nawet pośredni związek ze sprawami kościoła. Bruegel pozostał do końca życia w Brukseli, gdzie umarł w 1569 r. pozostawiając dwóch synów — Piotra i Jana, zwanego malarzem kwiatów. Nie poszedł za nielicznymi swymi towarzyszami niedoli, którzy mieli odwagę przedrzeć się do północnych stanów. Wiarygodna zdaje się wiadomość przekazana przez van Mandera, że pod koniec jego życia zlecono mu pracę przy przeprowadzeniu kanału łączącego Brukselę z Antwerpią. Zachował się istotnie rysunek Bruegla wyobrażający bagier wodny, znane są jego rysunki okrętów wykonane z fascynującym znawstwem techniki, jakby wyszły one spod ręki stoczniowca. Jak widać, był on uniwersalny, podobnie jak wszyscy wielcy mistrzowie Renesansu. Za życia Piotr Bruegel cieszył się znacznym uznaniem u współczesnych. Mówi o tym świadectwo Guicciardiniego, który w swym opisie Niderlandów w 1567 r. wymienia go wśród znakomitych mistrzów Antwerpii. Vasari włącza krótką biografię Bruegla do drugiego wydania, rok 1568, swych Vite. Cenili jego dzieła nie tylko przyjaciele, jak Ortelius, Coornhert, Plantin, czy Clovio i Fabius, lecz również znalazły one wielbicieli po drugiej stronie barykady; zachwyca się nimi znienawidzony kardynał Granvella, nabywa je znany na dworze kupiec obrazów Niclaes Jonghelinck, ceny zaś za poszczególne obrazy już w 1572 r. sięgają 200 skudów. Atrakcyjność sztuki Bruegla trwa jeszcze po śmierci artysty; do entuzjastów jej należą Rubens i Rembrandt, nie ustają w pogoni za jego dziełami najwybitniejsi kolekcjonerzy końca XVI w., jak cesarz Rudolf II i arcyksiążę Leopold. Z biegiem czasu jednak rozumienie i odbiór tego wielkiego malarstwa traci swą ostrość, ulega przytępieniu i zniekształceniu. Już Lampsonius, jeden z pierwszych historiografów niderlandzkiej sztuki, podkreśla w 1572 r. jedynie komiczną, groteskową stronę twórczości Bruegla: podobnie, lecz bardziej jeszcze konsekwentnie uwypukla to van Mander. Odtąd, aż na przeciąg z górą dwustu pięćdziesięciu lat, zamienia się Bruegel w wesołego żartownisia, zdolnego jedynie do rozśmieszania i bawienia ludzi. Takim go widzą Cornelis de Bie i Sandrart, podobnie charakteryzują go Descamps i Mariette. Sytuacja nie zmienia się nawet w pierwszej połowie XIX wieku; mówi o tym Burckhardt, traktujący Bruegla jako wulgarnego piewcę pijatyk i brewerii. Przełom w tej prymitywnej, niewiarygodnej w swej niesprawiedliwości ocenie, zawdzięcza historia sztuki dopiero pracom belgijskich uczonych J. Rousseau i M. Hymansa, opublikowanym przy końcu stulecia, którzy przeprowadzili operację usunięcia tej osobliwej katarakty. Próbując zrekonstruować obraz tego człowieka, napotykamy na każdym niemal kroku na zastanawiające wręcz luki. Co chwila rwie się jego życiorys; nic prawie nie wiemy o jego nauczycielach, możemy się raczej domyślać, jakie oddziaływały na niego kierunki i indywidualności. Uczyć go miał Pięter Coeck v. Aelst, italizujący malarz i grafik, wszakże pierwsze prace graficzne Bruegla nie wykazują żadnych zbieżności z pracami jego mistrza. Sugestywne jest natomiast powinowactwo łączące jego twórczość ze sztuką Boscha; znany jest fakt wykonania przez Bruegla sztychu rysunku Boscha, Wielkie ryby zjadają małe, znany jest przekaz Guicciardiniego, który wręcz mieni go naśladowcą Boscha. Niejasny jest wszakże charakter kontaktu Bruegla ze starym, zmarłym w 1518 r., majstrem. Uchwytniejszy natomiast jest związek artysty z grafikiem Hieronimem Coeck, wydawcą jego pierwszych sztychów. Zestawienie graficznych krajobrazów Bruegla mówi wyraźnie o impulsie jaki zawdzięczał nasz malarz temu grafikowi; Coeck był w tym okresie nie tylko patronem, lecz kierownikiem artystycznym, kształtującym w znacznym stopniu smak młodego malarza. Talent jego zdołał zwycięsko utorować drogę ku własnej malarskiej ojczyźnie, zwalczając na tej drodze wysokiego lotu niejedno ograniczenie i pokusę popularności. Śmiało przekroczył naiwne widzenie plastyczne Bueckelaera i Aertsena, którzy w swych licznych scenach rodzajowych związanych z tematyką targu i scen kuchennych czy niewyszukanych zabaw pospólstwa odzwierciedlili pobłażliwą, protekcjonalną ciekawość, jaką żywił patrycjat dla życia ludu. Pozostał obojętny wobec szeroko płynącej fali modnego malarstwa „romanistów”, zarówno bardziej oryginalnych, jak Quentin Massys, który żył w latach 1466—1530, czy nastrojonych eklektycznie w rodzaju Florisa i Lamberta Lombarda, którzy dążyli do zaszczepienia w Niderlandach zasad klasycznej sztuki dojrzałego włoskiego Renesansu. Zanim przyjdzie nam mówić o dziele artystycznym Bruegla, teraz, gdy mowa jest o jego trudzie życiowym, należy zdać sobie sprawę, kim był on jako człowiek i obywatel swego kraju. (…) źródło: Michał Walicki, Bruegel, [w:] Obrazy bliskie i dalekie, Warszawa 1963, s. 58‑60