Przeczytaj
Warto przeczytać
Wzrok, będąc jednym ze zmysłów człowieka, dostarcza nam informacje na temat otaczającego świata, pozwala się w nim orientować, a także podziwiać jego piękno. Jednak czasem zdarza się tak, że widzenie jest zaburzone, a powstające w mózgu obrazy są albo rozmazane, albo – mówiąc prostym językiem – „brakuje” im tych czy innych elementów. Mówimy wówczas o zaburzeniach widzenia. Ich przyczyn może być wiele. Przyjrzyjmy się pokrótce najpopularniejszym.
Najczęściej spotykaną nieprawidłowością jest powstawanie obrazu przedmiotu poza siatkówką oka, wskutek ograniczeń w akomodacjiakomodacji. Gdy obraz powstaje przed siatkówką, mówi się o krótkowzroczności, jeśli zaś za nią – o dalekowzroczności. Jednak bardzo często zdarza się, że nie występują one samodzielnie. W trakcie badania wzroku pacjent może usłyszeć także o tak zwanym astygmatyzmie. Co to oznacza? Okazuje się, że rogówka może mieć kształt asymetryczny. Oko traci wtedy swoją symetrię względem osi optycznej rogówki. Promienie równoległe do tej osi, padające w różnych płaszczyznach, są ogniskowane w różnych odległościach od soczewki.
Na Rys. 1. pokazano schemat oka w postaci sfery, w której wyróżniono dwie płaszczyzny: „równikową” (czerwoną) i „południkową” (niebieską). Dwa promienie zaznaczone kolorem czerwonym biegną w płaszczyźnie równikowej, wchodzą do oka przez źrenicę, załamują sięzałamują się i zbiegają się na osi optycznej stosunkowo blisko soczewki, przed siatkówką. Dwa promienie zaznaczone kolorem niebieskim biegną w płaszczyźnie południkowej, także załamują się po wejściu do oka, ale słabiej. W efekcie padają one na siatkówkę przed punktem zbieżności.
Rożne zdolności skupiające oka w różnych płaszczyznach wokół osi optycznej rogówki to fizyczna przyczyna astygmatyzmu.
Czym się objawia asymetria układu skupiającego oka? Przede wszystkim zaburzeniami ostrości wzroku – powstawaniem zamazanego obrazu (zarówno z bliskiej, jak i dalekiej odległości), bólami głowy i oczu, postrzeganiem punktów jako elipsy, a także z widzeniem linii prostych, które wydają się krzywe. Chcąc skorygować takie sytuacje, osoby mające astygmatyzm często mrużą oczy i przekrzywiają głowę. U dzieci sygnałem sugerującym to zaburzenie jest mylenie liter takich jak: „D” i „O” czy „F” i „P”.
Zarówno astygmatyzm, jak i wspomniane wcześniej krótkowzroczność i dalekowzroczność, gdy są niewielkie, nie wymagają korekcji. Wówczas oko kompensuje je naturalnie. Czasem jednak zdarza się tak, że ta kompensacja nie wystarcza. Zazwyczaj, w przypadku astygmatyzmu powyżej dwóch dioptrii, stosuje się soczewki cylindryczne (w trudniejszych przypadkach: sferyczno‑cylindryczne lub toroidalne) bądź wykonuje zabiegi laserowe (polegające na wymodelowaniu rogówki, czyli nadawaniu jej sferycznego kształtu poprzez odparowanie tkanek nieprawidłowych) lub chirurgiczne.
Kolejną wadą wzroku, która bardzo często występuje u osób po 40 roku życia, jest starczowzroczność (Rys. 2.). Polega ona na tym, że oko wraz z wiekiem traci możliwości akomodacji – czyli dopasowania zdolności skupiającej soczewki oka do odległości, w której znajduje się oglądany przedmiot. Powoduje to niewyraźne widzenie obiektów znajdujących się w niewielkiej odległości. Osoba oddala zatem przedmiot czy czytaną gazetę. Co jest tego przyczyną? Nie jest to do końca wiadome –najprawdopodobniej starczowzroczność wynika z utraty przez soczewkę oczną elastyczności. Jak zatem poprawić widzenie? Osoby, które do tej pory nie nosiły okularów – potrzebują w takim przypadku soczewek o dodatniej zdolności skupiającej, zaś te, które nosiły szkła o zdolności skupiającej mniejszej od zera – mogą czytać bez okularów lub w słabszych soczewkach. W celu poprawy widzenia stosuje się także soczewki dwuogniskowe lub progresywne (Rys. 3.) bądź wykonuje się korekcję laserową. Pozostaje tylko pytanie – co to za specjalne soczewki o dziwnych nazwach? Soczewki dwuogniskowe to takie, które składają się z dwóch części o różnych ogniskowych (a tym samym o różnych zdolnościach skupiających) – jedna przeznaczona jest do korekcji widzenia dla bliskiej odległości, druga zaś – dla dali. Niestety, problemem są tutaj odległości pośrednie, które pozostają nieskorygowane. Soczewki progresywne cechuje zaś płynnie zmieniająca się ogniskowa pozwalająca poprawić widzenie także w przypadku odległości pośrednich.
Oprócz niewyraźnego widzenia może zdarzyć się tak, że w powstającym obrazie będą występowały ubytki (Rys. 4.). Mówimy wówczas o jaskrze. Choroba ta, nieodwracalnie uszkadzająca nerw wzrokowy, związana jest z nadmiernym wzrostem ciśnienia panującego wewnątrz gałki ocznej. Ciśnienie to wynika z faktu istnienia powłok ściskających ciecz wodnistą. Im twardsze są te powłoki, tym ciśnienie jest większe. Prawidłowa jego wartość wynosi około 15‑21 mmHg i zależy od równowagi pomiędzy procesem wytwarzania a odpływem cieczy wodnistej. Jeśli równowaga ta jest zaburzona, mamy do czynienia ze stanami chorobowymi. Leczenie jaskry polega zatem na zmniejszeniu ciśnienia poprzez stosowanie kropli do oczu lub leków doustnych. Można ją usunąć także operacyjnie.
Ostatnią wadą wzroku, o której warto wiedzieć, jest zaćma (zwana również kataraktą). Polega ona na tym, że soczewka oka ulega całkowitemu lub częściowemu zmętnieniu. Powoduje to również pogorszenie ostrości widzenia, a w konsekwencji może nawet całkowitą utratę wzroku. Przyczyny powstawania zaćmy nie są do końca znane – może ona być wynikiem urazów, stanów zapalnych błony naczyniowej, a nawet konsekwencją zażywania niektórych leków.
Podstawową metodą leczenia zaćmy jest leczenie operacyjne. Polega ono na usunięciu zmętniałej soczewki naturalnej i zastąpieniu jej sztuczną (Rys. 6.).
Słowniczek
(ang. light refraction in the human eye) światło padając na oko ludzkie zostaje czterokrotnie załamane: dwukrotnie na rogówce i dwukrotnie na soczewce. W zdrowym oku, dzięki akomodacjiakomodacji, następuje zogniskowanie światła na siatkówce i utworzenie tam wyraźnego obrazu oglądanego przedmiotu.
(ang. accommodation) zmiana zdolności skupiającej soczewki ocznej; służy dostosowywaniu się oka do widzenia przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach od niego.