Ważne daty

Wprowadzenie: „przełom 1600”

Około roku 1600 nastąpił jeden z największych przewrotów w historii muzyki. Wpływowi badacze starożytności zakwestionowali panujący od dwustu lat wyrafinowany, ezoteryczny styl muzyczny – kontrapunktKontrapunktkontrapunkt, przeimitowaniePrzeimitowanieprzeimitowanie i nieczytelne podawanie tekstu. Choć jeszcze w pierwszych dekadach XVI w. muzyka przepełniona była zawiłościami, komplikacjami konstrukcyjnymi zapoczątkowanymi u schyłku średniowiecza, przy końcu stulecia spekulatywność ustępować zaczęła miejsca nowej sztuce, szczególnie uwypuklającej znaczenie tekstu słownego, którego czytelność wzmagało odmienne, swobodne opracowanie muzyczne, wyzwolone z zasad kontrapunktu. Nastąpiło odczarowanie, wyzwolenie melodii, która teraz wsparta została akordowym akompaniamentem.

Procesowi przemian towarzyszył przewrót kopernikański – grono humanistów florenckich, w trosce o kondycję ówczesnego teatru dramatycznego ogłosiło, iż odkryta została jedyna muzyka godna swej nazwy… monodiaMonodiamonodia.

RT7W0LNdgJXrS1

Fotografia przedstawia z lotu ptaka Florencję – miasto uważane za kolebkę opery. Wśród budynków wyłania się katedra zbudowana z białego kamienia zwieńczona kopułą w kolorze ceglanym. Florencja jest to miasto w środkowych Włoszech, nad Arno, u stóp Apeninów, stolica Toskanii i prowincji Florencja, stolica Włoch w latach 1865–1871. W 2006 roku liczyła 366 tys. mieszkańców.

Camerata fiorentina

Prawdopodobnie w roku 1576 włoski humanista, hrabia Giovanni de Bardi, zaczął gromadzić w swym pałacu we Florencji grono rozmiłowanych w antyku filozofów, uczonych, poetów i muzyków, którzy za cel postawili sobie wskrzeszenie teatru greckiego. Jeden z członków florenckiej akademii (cameraty), Girolamo Mei, badacz kultury antycznej, odkrył przypisywane Mesomedesowi (II w.) hymny zapisane notacją literową, po czym zostały one natychmiast opublikowane w traktacie Dialogo della musica antica e della moderna (1581 r.). Autorem tego dzieła, swoistego manifestu artystycznego, był Vincenzo Galilei, propagujący nowy rodzaj sztuki – monodię.

RM4vVYEKoojkR1

Fotografia przedstawia Vincenzo Galilei, „Dialogo Della musica antica e della moderna” – strona tytułowa traktatu.

ResNxmXwhhwDW1

Fotografia przedstawia stronę z traktatu „Dialogo della musica antica…”, zawierającą odnalezione hymny Mesomedesa.

Wzorując się na tezach Platona zaczęto bowiem postrzegać muzykę jako jedność słowa, harmonii i rytmu, przy czym najważniejszym elementem stawało się teraz słowo. Pojawiła się zbliżona do mowy monodia akompaniowana – jednogłosowa melodia wsparta akordowym akompaniamentem realizowanym na lutni, chitarroneChitarronechitarrone lub klawesynieKlawesynklawesynie. Monodię przeciwstawiono skomplikowanej renesansowej polifonii.

Wyższość słowa nad muzyką oraz deklamacyjny śpiew monodyczny stały się wyznacznikiem wszystkich elementów pierwszych oper, nazywanych dramma per musica. Powstanie tego gatunku związane było z zapotrzebowaniem arystokracji na godną rozrywkę. Pierwsze gatunki, które nazwać można by prototypami czy zalążkami oper, uświetniały dworskie uroczystości – wystawiane były w przestronnych komnatach pałaców renesansowych jako krótkie, śpiewane epizody (intermedia) w przerwach sztuk teatralnych.

Pierwsza operaOperaopera, Daphne Jacopo Periego (librettoLibrettolibretto Ottavio Rinuccini), która nie zachowała się do naszych czasów, powstała pomiędzy rokiem 1594 a 1598. Pierwsze zachowane dramma per musica – Euridice Periego (z tekstem Rinucciniego wzorowanym na Metamorfozach Owidiusza) skomponowano w 1600 r. i ten rok uznawany jest niekiedy symbolicznie jako rozpoczęcie nowej epoki – baroku. W tym samym roku (1600) w Rzymie wystawiono operę religijną Rappresentazione di anima e di corpo członka cameraty florenckiej Emilio de Cavalieriego.

ROfR7IHh73SEV1

Ilustracja przedstawia obraz Jacopo da Empoli pt. „Wesele Marii de Medici i Henryka IV” - florencka uroczystość, którą uświetniło m.in. wystawienie „Eurydyki” Jacopo Periego. Panna Młoda ubrana jest w białą, długą suknią ze złotymi zdobienia, włosy ma podpięte do góry. Mężczyzna ubrany jest w strój rycerski, uśmiecha się do kobiety, nakładając jej obrączkę na palec. Pośrdoku małżonków znajduje się mężczyzna udzielający sakramentu małżeństwa, który ubrany jest w czerwone szaty. Wokół głównych trzech osób dzieła znajdują się goście weselni.

Muzycy – członkowie cameraty florenckiej

R14Bo1pFQTx4J

Ilustracja interaktywna przedstawia fotografię przedstawiającą z lotu ptaka Florencję – miasto uważane za kolebkę opery. Wśród budynków wyłania się katedra zbudowana z białego kamienia zwieńczona kopułą w kolorze ceglanym. Na dalszym planie znajdują się zbocza gór. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji: 1. Założycielem tego szczególnego Art Clubu był krytyk literacki, pisarz i kompozytor, hrabia Giovanni di Bardi. Skupiał on rozmiłowanych w kulturze antycznej filozofów, naukowców, poetów i muzyków różnych specjalności.

Ilustracja interaktywna przedstawia fotografię przedstawiającą z lotu ptaka Florencję – miasto uważane za kolebkę opery. Wśród budynków wyłania się katedra zbudowana z białego kamienia zwieńczona kopułą w kolorze ceglanym. Na dalszym planie znajdują się zbocza gór. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji: 1. Założycielem tego szczególnego Art Clubu był krytyk literacki, pisarz i kompozytor, hrabia Giovanni di Bardi. Skupiał on rozmiłowanych w kulturze antycznej filozofów, naukowców, poetów i muzyków różnych specjalności.

1

1. Założycielem tego szczególnego Art Clubu był krytyk literacki, pisarz i kompozytor, hrabia Giovanni di Bardi. Skupiał on rozmiłowanych w kulturze antycznej filozofów, naukowców, poetów i muzyków różnych specjalności.

R1RHw14uhNVL4

Ilustracja interaktywna przedstawia rysunek, na którym znajduje się kompozytor Jacopo Peri w kostiumie Ariona. Na głowie artysta ma wieniec laurowy, a w lewej ręce trzyma harfę. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji: 1. Jacopo Peri, twórca pierwszej opery skomponowanej pomiędzy 1594 a 1598 rokiem – „Daphne”. Jego pierwsze w całości zachowane dzieło – „Euridice”, symbolicznie otwiera barok.

Ilustracja interaktywna przedstawia rysunek, na którym znajduje się kompozytor Jacopo Peri w kostiumie Ariona. Na głowie artysta ma wieniec laurowy, a w lewej ręce trzyma harfę. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji: 1. Jacopo Peri, twórca pierwszej opery skomponowanej pomiędzy 1594 a 1598 rokiem – „Daphne”. Jego pierwsze w całości zachowane dzieło – „Euridice”, symbolicznie otwiera barok.

1

1. Jacopo Peri, twórca pierwszej opery skomponowanej pomiędzy 1594 a 1598 rokiem – „Daphne”. Jego pierwsze w całości zachowane dzieło – „Euridice”, symbolicznie otwiera barok.

RJ6Q2XzAI08oL

Ilustracja interaktywna przedstawia stronę tytułową traktatu „Le nuove musiche” Giulio Cacciniego. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji: 1. Giulio Caccini, włoski kompozytor i śpiewak, zainspirowany programem hrabiego di Bardi napisał traktat „Le nuove musiche”, podobnie jak Vincenzo Galilei, dając podstawy teoretyczne nowemu stylowi. Do tego samego libretta, co Jacopo Peri, skomponował w 1600 r. „Eurydykę”.

Ilustracja interaktywna przedstawia stronę tytułową traktatu „Le nuove musiche” Giulio Cacciniego. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji: 1. Giulio Caccini, włoski kompozytor i śpiewak, zainspirowany programem hrabiego di Bardi napisał traktat „Le nuove musiche”, podobnie jak Vincenzo Galilei, dając podstawy teoretyczne nowemu stylowi. Do tego samego libretta, co Jacopo Peri, skomponował w 1600 r. „Eurydykę”.

1

1. Giulio Caccini, włoski kompozytor i śpiewak, zainspirowany programem hrabiego di Bardi napisał traktat „Le nuove musiche”, podobnie jak Vincenzo Galilei, dając podstawy teoretyczne nowemu stylowi. Do tego samego libretta, co Jacopo Peri, skomponował w 1600 r. „Eurydykę”.

RSVCoGYCpUxXE

Ilustracja interaktywna zawiera stronę tytułową opery „Rappresentazione di anima e di corpo” autorstwa Emilio de Cavalieri. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji: 1. Emilio de Cavalieri, kompozytor działający we Florencji i w Rzymie, swą religijną operą „Rappresentazione di anima e di corpo” wskazał kierunek rozwoju oratorium.

Ilustracja interaktywna zawiera stronę tytułową opery „Rappresentazione di anima e di corpo” autorstwa Emilio de Cavalieri. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji: 1. Emilio de Cavalieri, kompozytor działający we Florencji i w Rzymie, swą religijną operą „Rappresentazione di anima e di corpo” wskazał kierunek rozwoju oratorium.

1

1. Emilio de Cavalieri, kompozytor działający we Florencji i w Rzymie, swą religijną operą „Rappresentazione di anima e di corpo” wskazał kierunek rozwoju oratorium.

RK94X5w0qtO4Q

Ilustracja interaktywna zawiera popiersie Marco da Gagliano. Artysta ma brodę i wąsy. Ubrany jest między innymi w pelerynę. W prawej ręce przy piersi trzyma zwój z nutami. Całość na dole zwieńczona jest cokołem, na którym widnieją informacje o artyście. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji: 1. Marco da Gagliano, kompozytor, śpiewak i instrumentalista, podobnie jak Claudio Monteverdi, łączył elementy dawnego i nowego stylu – prima i seconda prattica. Pozostawił po sobie wiele kompozycji religijnych i świeckich.

Ilustracja interaktywna zawiera popiersie Marco da Gagliano. Artysta ma brodę i wąsy. Ubrany jest między innymi w pelerynę. W prawej ręce przy piersi trzyma zwój z nutami. Całość na dole zwieńczona jest cokołem, na którym widnieją informacje o artyście. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji: 1. Marco da Gagliano, kompozytor, śpiewak i instrumentalista, podobnie jak Claudio Monteverdi, łączył elementy dawnego i nowego stylu – prima i seconda prattica. Pozostawił po sobie wiele kompozycji religijnych i świeckich.

1

1. Marco da Gagliano, kompozytor, śpiewak i instrumentalista, podobnie jak Claudio Monteverdi, łączył elementy dawnego i nowego stylu – prima i seconda prattica. Pozostawił po sobie wiele kompozycji religijnych i świeckich.

Główne cechy opery florenckiej

1. tematyka mitologiczna (szczególnie popularny mit o Orfeuszu i Eurydyce, nawiązujący do magicznej mocy muzyki – dzięki pieśni Orfeusz przezwycięża pęta śmierci),

2. melorecytacjaMelorecytacjamelorecytacja (monodia akompaniowana) jako podstawowy środek wypowiedzi – nowy muzyczny sposób deklamacji tekstu,

3. forma zbliżona do tragedii greckiej,

4. znaczny udział chóru wprowadzanego w rozmaitych funkcjach (rytualne, komentujące, biorące udział w akcji etc.).

RR41JX6K39BOx1

Ilustracja przedstawia obraz namalowany przez Jean-Baptiste-Camille'a Corota nosi tytuł „Orfeusz i Eurydyka”. Na pierwszym planie widzimy krajobraz składający się z drzew i bagien, przez który kroczy para - tytułowy Orfeusz i Eurydyka. Mężczyzna niesie swój atrybut - lirę. Trzyma kobietę za rękę, patrząc przed siebie. Obie postaci mają na sobie jasne szaty - Eurydyka jest ubrana w jasną, długą suknię, jej włosy są splecione w kok. Orfeusz ma na sobie krótką szatę w stylu antycznym, na głowie ma wieniec laurowy. Krajobraz jest namalowany w sposób delikatny, ruchy pędzla pokazują łagodnośc i rozmycie barw. Na dalszym planie widzimy dwie grupy postaci. Są one ubrane w długie szaty. Stoi wśród nich para - kobieta opiera głowę o ramię drugiej osoby, prawdopodobnie mężczyzny. Trójka osób stojących niedaleko nich, przygląda im się. Postacie te stoją między mokradłami.

L’Orfeo (Orfeusz) Claudio Monteverdiego

Współcześnie coraz częściej pojawiają się komentarze, iż florencka rewolucja 1600 r. nie doszłaby do skutku, gdyby nie geniusz Claudio Monteverdiego. Kompozytor ten, niezwiązany bezpośrednio z Art Clubem – jakim była camerata fiorentina, wykorzystując swój talent madrygalisty połączył elementy dawnego i nowego stylu, nowej koncepcji śpiewu nadając postać dramatycznego recytatywuRecytatywrecytatywu i ariiAriaarii.

Pierwsze dzieło dramatyczne Monteverdiego – Orfeusz z 1607 r. (określony przez twórcę jako favola in musica – umuzyczniona baśń) uznawane jest za pierwszą mistrzowską operę, choć nie jest utworem ani przełomowym, ani rewolucyjnym. Do elementów nowych należy szczegółowo rozpisana partyturaPartyturapartytura. Z cameratą florencką łączy Monteverdiego zakorzenienie w mitologicznej tematyce oraz zastosowanie monodii akompaniowanej. Ponadto nawiązał do elementów polifonicznych (por. akt II opery i komentarze po śmierci Eurydyki: Ahi, caso acerbo), wprowadził fragmenty instrumentalne (np. toccata otwierająca operę i wieńcząca ją moresca), dzieląc jednocześnie grupę instrumentów towarzyszących śpiewakom na instrumenty naziemne – pastoralne, towarzyszące scenom rozgrywającym się na powierzchni ziemi, i podziemne – szczególnie eksponowane, kiedy Orfeusz przezwycięża śmierć i wkracza do podziemi, by odzyskać ukochaną. By przebłagać bogów śpiewa arię Possente spirto, wierząc, że magiczna moc muzyki pozwoli mu zstąpić po Eurydykę.

RGy0tULlL4o571

Fotografia przedstawia rekonstrukcję komnaty pałacowej w Mantui, gdzie miała miejsce premiera „Orfeusza” Monteverdiego 1607 roku. Okna były zasłonięte, aby umożliwić teatralne oświetlenie przy pomocy świec i reflektorów, które zapewniły atmosferę. Dekoracja jest rekonstruowana z informacji o stylu epoki. Wielkość pomieszczenia prawdopodobnie oznaczała, że nie było miejsca dla wszystkich, którzy mogliby usiąść podczas występu.

Nowy gatunek muzyczny cieszył się olbrzymią popularnością, przybierając indywidualną postać w zależności od ośrodka, w którym go uprawiano. O ile pierwsze opery wykonywano w komnatach pałacowych, w 1632 r. w Wenecji otwarto pierwszy publiczny teatr operowy, co przyczyniło się do umasowienia sztuki, uproszczenia warstwy literackiej przedstawień i uwypuklenia zewnętrznego popisu.

Zadania

Słownik pojęć

Źródło: sjp.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

ROfR7IHh73SEV1

Ilustracja przedstawia obraz Jacopo da Empoli pt. „Wesele Marii de Medici i Henryka IV” - florencka uroczystość, którą uświetniło m.in. wystawienie „Eurydyki” Jacopo Periego. Panna Młoda ubrana jest w białą, długą suknią ze złotymi zdobienia, włosy ma podpięte do góry. Mężczyzna ubrany jest w strój rycerski, uśmiecha się do kobiety, nakładając jej obrączkę na palec. Pośrdoku małżonków znajduje się mężczyzna udzielający sakramentu małżeństwa, który ubrany jest w czerwone szaty. Wokół głównych trzech osób dzieła znajdują się goście weselni.

RR41JX6K39BOx1

Ilustracja przedstawia obraz namalowany przez Jean-Baptiste-Camille'a Corota nosi tytuł „Orfeusz i Eurydyka”. Na pierwszym planie widzimy krajobraz składający się z drzew i bagien, przez który kroczy para - tytułowy Orfeusz i Eurydyka. Mężczyzna niesie swój atrybut - lirę. Trzyma kobietę za rękę, patrząc przed siebie. Obie postaci mają na sobie jasne szaty - Eurydyka jest ubrana w jasną, długą suknię, jej włosy są splecione w kok. Orfeusz ma na sobie krótką szatę w stylu antycznym, na głowie ma wieniec laurowy. Krajobraz jest namalowany w sposób delikatny, ruchy pędzla pokazują łagodnośc i rozmycie barw. Na dalszym planie widzimy dwie grupy postaci. Są one ubrane w długie szaty. Stoi wśród nich para - kobieta opiera głowę o ramię drugiej osoby, prawdopodobnie mężczyzny. Trójka osób stojących niedaleko nich, przygląda im się. Postacie te stoją między mokradłami.

Biblioteka muzyczna