Cechy oberka w piosence i utworze muzycznym
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
5. Uczeń określa charakterystyczne cechy:
1) polskich tańców narodowych: poloneza, mazura, kujawiaka, oberka, krakowiaka.
wykazywać ludowe regiony na mapie;
wymieniać polskie tańce narodowe;
wymieniać cechy oberka;
odróżniać strój do oberka, od strojów do poloneza, kujawiaka, krakowiaka i mazura;
realizować rytm oberka i rytmiczny wstęp;
śpiewać piosenkę w rytmie i charakterze oberka W. Lutosławski, Taniec.
Folklor
FolklorFolklor to tradycyjna, zwłaszcza ludowa, kultura jakiejś społeczności lub narodu, np. ich muzyka: pieśni i taniec, ale też obrzędyobrzędy, zwyczajezwyczaje, wierzenia, a także twórczość artystyczna.
Polski folklor jest różny w różnych miejscach kraju. Ten obszar, na którym folklor ma swój odrębny charakter, nazywamy regionem.
Istnieją nauki, które zajmują się badaniem folkloru, czyli muzycznej twórczości ludowej różnych epok i kultur oraz zjawisk kulturowych. Są to: etnografiaetnografia i etnologiaetnologia. Etnografia zajmuje się opisową stroną folkloru, czyli zbieraniem, gromadzeniem, rejestrowaniem i systematyką materiału. Etnologia zajmuje się analityczną stroną zagadnienia, czyli porównywaniem, szukaniem związków, wpływów, wyciąganiem wniosków z badań. Osoba zajmująca się etnografią to etnografetnograf, a osoba zajmująca się etnologią to etnolog.
Największym polskim etnografem, czyli zbieraczem polskiego folkloru, był Oskar Kolberg. Żył w latach: 1814‑1890. Był kompozytorem, człowiekiem rozmiłowanym w pieśniach, tańcach i zwyczajach ludu polskiego. Przez lata wędrował z regionu do regionu, ze wsi do wsi i zapisywał wszystko, co tam zobaczył i usłyszał. Swoje zbiory pieśni ludowych i tańców, opisy zwyczajów i obrzędów ludowych, zawarł w ogromnym dziele pt. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Oskar Kolberg słuchał ludowej muzyki: wokalnej, instrumentalnej i wokalno‑instrumentalnej, poznawał podania (przekazywane dotąd drogą ustną ludowe opowiadania), obrzędy (tradycyjne praktyki, czynności o znaczeniu symbolicznym), gusła (przesądy, zabobony, obrzędy towarzyszące praktykom magicznym), zwyczaje (ustalony w danej zbiorowości sposób zachowania się) i przysłowia (zdania utrwalone w tradycji, wyrażające myśl o charakterze ogólnym, np.: Co za dużo, to niezdrowo, Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał, Dlatego dwie uszy, jeden język dano, iżby mniej mówiono, a więcej słuchano, Dopóty dzban wodę nosi, dopóki mu się ucho nie urwie, Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta, Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz, Jeśli wejdziesz między wrony, musisz krakać jak i one, Jeszcze się taki nie urodził, co by wszystkim dogodził, Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada, Lepiej dmuchać na zimne niż się gorącym sparzyć, Lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu, Mowa jest srebrem, a milczenie złotem, Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe, Nie od razu Kraków zbudowano, Raz na wozie, raz pod wozem, Ten się śmieje, kto się śmieje ostatni, Ziarnko do ziarnka, a zbierze się miarka).
W ślady Oskara Kolberga poszło wielu innych miłośników polskiego folkloru. Dzięki nim poznajemy dziś to, co przez wieki stworzył lud: wielką różnorodność i piękno pieśni, tańców, obrzędów i zwyczajów polskich.
Oskar Kolberg w swym dziele zapisał wiele zasłyszanych melodii ludowych – przykład: Żona mężą odesła (z II tomu Kujaw Oskara Kolberga) śpiewana a cappella.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZcXnTQwr
Na nagraniu przyśpiewka „Żona męża odesła" Jest to krótka, żartobliwa piosenka, śpiewana a cappella przez jedną kobietę. Tekst piosenki: „Żona męża odesła, bo nie umiał rzemiesła, ani orać, ani kosić, ani żonki podnosić”.
Polskie tańce narodowe
Tańce narodowe są charakterystyczne dla kultury danego narodu. Polskie tańce narodowe to: krakowiak, kujawiak, mazur, oberek i polonez.
Polonez
Kujawiak
Krakowiak
Oberek
Mazur
Oberek
Oberek występuje przede wszystkim na Kujawach i Mazowszu, ale można go spotkać również w innych regionach Polski. Nazywa się go nieraz owijokiem, obracanym, obyrtanym, wywijanym, okrągłym i zawijasem od obracanych figur, które wykonują tancerze. Tańczące pary szybko i efektownie wirują, a od czasu do czasu słychać przytupy i pokrzykiwania. Taniec jest bardzo żywy, radosny i kipi temperamentem. Czasami jest wykonywany po spokojnym kujawiaku.
Wysłuchaj utworu Cebulka.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZcXnTQwr
Nagranie tańca ludowego „Cebulka". Żywy i wesoły utwór, w metrum trójdzielnym, wykonywany przez kapelę w składzie: klarnet, skrzypce, akordeon.
Wysłuchany utwór Cebulka ma cechy ludowego tańca – oberka: żywe tempo, metrum 3/8 i charakterystyczny wstęp rytmiczny:
Wysłuchaj wstępu rytmicznego.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZcXnTQwr
Nagranie wstępu rytmicznego. Zagrany na klawesach czterotaktowy rytm, w metrum trzy ósme. Dwa pierwsze takty składają się z ćwierćnuty i ósemki. Dwa ostatnie takty z trzech ósemek.
Wysłuchaj oberka w muzyce artystycznej – Grażyna Bacewicz Oberek na skrzypce i fortepian
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZcXnTQwr
Na nagraniu „Oberek na skrzypce i fortepian" autorstwa Grażyny Bacewicz. Jest to bardzo szybki, ognisty utwór, wykonywany przez skrzypka i pianistę. Utwór rozpoczyna pianista, grając akompaniament w rytmie i charakterze oberka. Partia skrzypiec robi wrażenie bardzo trudnej technicznie. Skrzypek gra, używając różnych technik: gra smyczkiem, pizzicato, używa flażoletów.
Strój mężczyzn składa się z butów z cholewą, pasiastych spodni, wełnianego pasa, białej koszuli (bielunki), kamizelki ozdobionej sznurkami (lejbika), kapelusza okręconego wstążką. Natomiast kobiecy: z trzewików, pasiastej zapaski, aksamitnego gorsetu, szerokiej spódnicy, białej koszuli, chusty (jedwabnicy).
Witold Lutosławski – Taniec
Witold LutosławskiWitold Lutosławski polski kompozytor tworzący po drugiej wojnie światowej, komponował wiele piosenek dla dzieci, między innymi Taniec, który swoją stylistyką nawiązuje do oberka.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZcXnTQwr
Nagranie piosenki „Taniec” autorstwa Witolda Lutosławskiego. Piosenkę wykonuje kobieta, śpiewająca sopranem i pianista. Utwór rozpoczyna się charakterystyczną dla oberka przygrywką, wykonaną na fortepianie. Pierwsza i druga zwrotka są żywe i opowiadają o tym, jak sprzęty domowe: stołek, dzbanek, wiaderko, talerz, piec tańczą oberka. Trzecia zwrotka ma zupełnie inny charakter, jest refleksyjna, spokojna. Tekst opowiada o miotle, która boi się tańczyć. Czwarta zwrotka ma charakter podobny do pierwszych zwrotek, opowiada o tym, że miotła odważyła się zatańczyć.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZcXnTQwr
Nagranie piosenki „Taniec” autorstwa Witolda Lutosławskiego. Piosenkę wykonuje kobieta, śpiewająca sopranem i pianista. Utwór rozpoczyna się charakterystyczną dla oberka przygrywką, wykonaną na fortepianie. Pierwsza i druga zwrotka są żywe i opowiadają o tym, jak sprzęty domowe: stołek, dzbanek, wiaderko, talerz, piec tańczą oberka. Trzecia zwrotka ma zupełnie inny charakter, jest refleksyjna, spokojna. Tekst opowiada o miotle, która boi się tańczyć. Czwarta zwrotka ma charakter podobny do pierwszych zwrotek, opowiada o tym, że miotła odważyła się zatańczyć.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZcXnTQwr
Nagranie piosenki „Taniec" autorstwa Witolda Lutosławskiego w wykonaniu Doroty Miśkiewicz i zespołu Kwadrofonik. Utwór rozpoczyna się znacząco rozbudowaną wersją przygrywki, wykonywaną przez cymbały, fortepian, perkusję. Rytm charakterystyczny dla oberka narasta, tworzy wrażenie porywającego tańca. Wokalistka śpiewa inaczej niż śpiewaczka, głosem pasującym do muzyki pop lub jazzowej. Ściszenie przed trzecią zwrotką jest bardzo duże. Po trzeciej zwrotce wokalistka śpiewa improwizowaną wokalizę. Muzyka przyspiesza i bardzo się rozkręca. Czwarta zwrotka jest bardzo dynamiczna.
Opisz swoimi słowami co w poniższych dwóch interpretacjach najbardziej Ci się podobało?
Zadanie
Z podanych definicji wybierz tę, która odnosi się do FOLKLORU:
- Nauka zajmująca zbieraniem, gromadzeniem, rejestrowaniem i systematyką materiału.
- Nauka zajmująca się analityczną stroną zagadnienia, czyli porównywaniem, szukaniem związków, wpływów, wyciąganiem wniosków z badań.
- Tradycyjna (zwłaszcza ludowa) kultura jakiejś społeczności lub narodu, np. ich muzyka: pieśni i taniec, ale też obrzędy, zwyczaje, wierzenia, a także twórczość artystyczna.
- Osoba zajmująca się zbieraniem i rejestrowaniem materiału.
Na podstawie mapy podaj nazwy 7 największych regionów. Wypisz je wielkimi literami, pomijając pierwsze z nich.
W......................(12 liter)
M....................(10 liter)
M..............(8 liter)
Ś............ Górny i Dolny (5 liter)
P............ Zachodnie i Gdańskie (7 liter)
M............ (6 liter)
P.............. (8 liter)
Połącz przysłowia ludowe z ich opisami:
Przysłowie uczy, że lepiej mieć niewiele przy sobie, niż najwspanialsze rzeczy w marzeniach., Przysłowie przestrzega, aby nie robić nikomu na złość; zło względem drugiej osoby może do nas wrócić ze zdwojoną siłą., Przysłowie przestrzega, że każdy czyn ma swoje konsekwencje w przyszłości; jeśli działamy nieostrożnie to może się to zakończyć nieszczęściem., Przysłowie przestrzega, aby zawsze być ostrożnym, ponieważ nieuwaga może się dla nas źle skończyć., Przysłowie uczy, aby nie działać na szkodę innych., Przysłowie mówi, że mądre słowa są bardzo cenne, ale umiejętność słuchania jest umiejętnością cenniejszą.
| Kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada. | |
| Lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu. | |
| Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe. | |
| Dopóty dzban wodę nosi, dopóki mu się ucho nie urwie. | |
| Mowa jest srebrem, a milczenie złotem. | |
| Lepiej dmuchać na zimne niż się gorącym sparzyć. |
Z podanych nazw tańców wybierz narodowe tańce polskie:
- walc
- polka
- polonez
- oberek
- tango
- mazur
- rumba
- krakowiak
- kujawiak
- samba
Wysłuchaj utwory i podaj właściwy tytuł:
| W. Lutosławski, Taniec | |
| G. Bacewicz Oberek na skrzypce i fortepian | |
| Oberek Cebulka |
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Spośród podanych cech, wybierz trzy, które określają oberka:
- chodzony
- żywy
- spokojny
- poważny
- obracany
- radosny
Uzupełnij części stroju do oberka:
spodnie, koszula, spódnica, pas, lejbik, z cholewą, jedwabnica, kapelusz, bielunka, trzewiki, zapaska, gorset
strój męski – buty ...................., pasiaste ...................., wełniany .................... , biała koszula ...................., kamizelka ozdobiona sznurkami .................... , .................... okręcony wstążką
strój damski – buty - ...................., pasiasta .................... , aksamitny .................... , szeroka .................... , biała .................... , chusta ....................
Słownik pojęć
osoba zajmująca się etnografią, czyli opisem folkloru.
nauka, która zajmuje się opisową stroną folkloru, czyli zbieraniem, gromadzeniem, rejestrowaniem i systematyką materiału.
nauka, która zajmuje się analityczną stroną folkloru, czyli porównywaniem, szukaniem związków, wpływów, wyciąganiem wniosków z badań nad folklorem.
to tradycyjna, zwłaszcza ludowa, kultura jakiejś społeczności lub narodu, np. ich muzyka: pieśni i taniec, ale też obrzędy, zwyczaje, wierzenia, a także twórczość artystyczna.
ludowy zespół instrumentalny.
żywy polski taniec ludowy w metrum 2/4, z charakterystycznym rytmem synkopowanym i z akcentem na słabej części taktu.
polski taniec ludowy, odmiana mazura, w tempie umiarkowanym, w metrum ¾, towarzyszy mu melodia śpiewna, liryczna.
żywy, skoczny polski taniec ludowy w metrum ¾, oparty na charakterystycznym rytmie punktowanym, z akcentem na drugiej lub trzeciej ćwierci.
polski taniec ludowy „obracany w koło” w metrum 3/8, w bardzo żywym tempie, o charakterze skocznym i wesołym.
tradycyjne praktyki, czynności o znaczeniu symbolicznym.
tzw. polski taniec – uroczysty taniec staropolski w tempie umiarkowanym, w metrum ¾, o charakterystycznym rytmie.
(1913‑1994) polski kompozytor, tworzący po II wojnie światowej tzw. muzykę nową, współczesną. Wypracował własny styl kompozytorski, który charakteryzuje się starannie dobranymi środkami i wrażliwością smaku. W technice kompozytora ważną rolę odgrywa indywidualny sposób wykorzystania materiału dźwiękowego. Witold Lutosławski tworzył:
utwory orkiestrowe, np. IV Symfonie, Muzyka żałobna na orkiestrę smyczkową, Gry weneckie, Koncert na orkiestrę,
utwory na instrumenty solo i orkiestrę, np. Koncert wiolonczelowy, Koncert podwójny na obój i klarnet, Koncert fortepianowy,
utwory kameralne, np. Sonata na fortepian, Wariacje na temat Paganiniego na 2 fortepiany, Melodie ludowe na fortepian, Preludia taneczne na klarnet i fortepian
utwory wokalne, np. Tryptyk śląski na sopran i orkiestrę, Dwadzieścia kolęd, Przestrzenie snu na baryton i orkiestrę symfoniczną, utwory chóralne
piosenki:
np.: Cyrk jedzie, Filipinka modna, Warszawski dorożkarz
lista ponad 40 piosenek dla dzieci, m. in.: Spóźniony słowik, O Panu Tralalińskim, cykl piosenek Słomkowy łańcuszek, Wróbelek, Pióreczko, Taniec, Idzie Grześ i inne
około 10 pieśni masowych, m. in.: Nowa Huta.
ustalony w danej zbiorowości sposób zachowania się.
Źródła:
J. Habela, Słowniczek muzyczny, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1988, s. 60
Słownik języka polskiego, Biblioteka Gazety Wyborczej, pod red. Mirosława Bańko, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 207, tom 1.
Biblioteka muzyczna
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZcXnTQwr
Utwór: Taniec ludowy „Cebulka”. W celu wysłuchania dzieła należy w dolnym lewym rogu nacisnąć szary trójkąt, służący odtworzeniu muzyki.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZcXnTQwr
Utwór: Wstęp rytmiczny. W celu wysłuchania dzieła należy w dolnym lewym rogu nacisnąć szary trójkąt, służący odtworzeniu muzyki.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZcXnTQwr
Na nagraniu przyśpiewka „Żona męża odesła" Jest to krótka, żartobliwa piosenka, śpiewana a cappella przez jedną kobietę. Tekst piosenki: „Żona męża odesła, bo nie umiał rzemiesła, ani orać, ani kosić, ani żonki podnosić”.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZcXnTQwr
Na nagraniu „Oberek na skrzypce i fortepian" autorstwa Grażyny Bacewicz. Jest to bardzo szybki, ognisty utwór, wykonywany przez skrzypka i pianistę. Utwór rozpoczyna pianista, grając akompaniament w rytmie i charakterze oberka. Partia skrzypiec robi wrażenie bardzo trudnej technicznie. Skrzypek gra, używając różnych technik: gra smyczkiem, pizzicato, używa flażoletów.