REMRI6cTBAhPC1

Ważne daty

594 p.n.e. – Reformy Solona w Atenach

431–404 p.n.e. – Wojna peloponeskawojna peloponeskaWojna peloponeska

399 p.n.e. – Śmierć Sokratesa

300‑280 p.n.e. – Budowa latarni na wyspie Faros przez Sostratosa z Knidos

III w. p.n.e. – Budowa Kolosa na wyspie Rodos

Scenariusz dla nauczyciela

R8BDvSpolhOrE1

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
h) formy strony czynnej i biernej czasowników regularnych koniugacji I – IV w trybie orzekającym (indicativus) i łączącym (coniunctivus) w następujących czasach: praesens, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, futurum I oraz formy trybu rozkazującego w czasie teraźniejszym w stronie czynnej (imperativus praesentis activi);
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
h) odmienia czasowniki regularne koniugacji I–IV w trybie orzekającym (indicativus) i łączącym (coniunctivus) w następujących czasach: praesens, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, futurum I oraz tworzy formy trybu rozkazującego w czasie teraźniejszym w stronie czynnej (imperativus praesentis activi).

Nauczysz się

tworzyć i tłumaczyć formy coniunctivus imperfecti activi i passivi;

używać właściwej terminologii gramatycznej;

rozpoznać w tekście formy morfologiczne, rozumieć ich znaczenie i funkcję składniową,

tłumaczyć tekst preparowany za pomocą słownika;

objaśniać kontekst kulturowy tekstu łacińskiego.

Tworzenie form coniunctivus imperfecti activi

RFTvCQEkQDAgq

Ćwiczenie 1

pareret">

Formy czasowników podane w indikatiwie zapisz w koniunktiwie imperfecti activi.
parebat - pareret

imperabas - ..................
scribebamus - ......................
aderant - ................
audiebatis - ..................
capiebam - ..............


rogo rogā‑re	video vidē‑re	cogo cog‑ě‑re	venio venī‑re	sum esse
1. roga‑re‑m	1. vide‑re‑m	1. cog‑ě‑re‑m	1. veni‑re‑m	1. es‑se‑m
2. roga‑re‑s	2. vide‑re‑s	2. cog‑ě‑re‑s	2. veni‑re‑s	2. es‑se‑s
3. roga‑re‑t	3. vide‑re‑t	3. cog‑ě‑re‑t	3. veni‑re‑t	3. es‑se‑t
1. roga‑re‑mus	1. vide‑re‑mus	1. cog‑ě‑re‑mus	1. veni‑re‑mus	1. es‑se‑mus
2. roga‑re‑tis	2. vide‑re‑tis	2. cog‑ě‑re‑tis	2. veni‑re‑tis	2. es‑se‑tis
3. roga‑re‑nt	3. vide‑re‑nt	3. cog‑ě‑re‑nt	3. veni‑re‑nt	3. es‑se‑nt

Polecenie 1

Przeanalizuj tłumaczenie zdania łacińskiego z koniunktiwem.

Si illum librum spectarem, haberem, legerem, audirem, essem contentus. – Jeżeli ową książkę oglądał-by-m, posiad(a)ł-by-m, (prze)czytał-by-m, (u)słyszał-by-m, był-by-m zadowolony.

Następnie przetłumacz poniższe zdania:

1. Homines, si semper legibus parerent, multas iniurias fugerent.
2. Socrates, postquam Xantippa uxor flens exclamavit: Iniuste igitur de vita decedes? – An tibi, respondit, magis placeret, si iuste de vita decederem?
3. Solon aliquando inter convivium silebat. Cum a Periandro interrogatus est: Cur solus taces? Tacesne, quod verba tibi desunt, an stultitiam tuam silentio occultare studes? Tum Solon: Si stultus essem, num tacerem?

Rutwn8OuBnXvr

Tłumaczeniem9095509bddac831e_0000000000005Tłumaczenie

Miłość grecka

Pittakos z Koryntu i Solon Ateńczyk to dwaj z greckich siedmiu mędrcówsiedmiu mędrcówsiedmiu mędrców, których powiedzenia (tzw. gnomygnom, gnomagnomy) stanowią początki prozy filozoficznej. Do siedmiu mędrców zaliczano filozofów, polityków i ustawodawców z VII i VI w. p.n.e.: Talesa z Miletu, Pittakosa z Mityleny, Biasa z Priene, Solona z Aten, Kleobulosa z Lindos, Periandra z Koryntu i Chilona ze Sparty. Wyrażali oni swoją mądrość w zwięzłych sentencjach, znanych niekiedy w łacińskim przekładzie: Poznaj samego siebie (gr. Gnothi seauton), Nic ponad miarę (gr. Meden agan), O zmarłych tylko dobrze (łac. De mortus nil nisi bene), Noszę ze sobą wszystko, co posiadam (łac. Omnia mea mecum porto).
Solon z Aten, polityk i poeta, jest przedstawicielem liryki greckiej okresu archaicznego. Jego elegie były rodzajem mów politycznych, w których rozpowszechniał swoje poglądy i bronił ich. Solon pisał dużo o wadach społeczeństwa ateńskiego i o chorobach ówczesnego ustroju.

Sokrates, filozof i „uliczny nauczyciel”, z zawodu rzeźbiarz, z konieczności żołnierz (brał udział w bitwach wojny peloponeskiej – pod Potidają, 429 r. p.n.e. i pod Amfipolis, 422 r. p.n.e.) szukał prawdy, dobra i sprawiedliwości. Poglądy Sokratesa znamy z pism jego uczniów, Platona i Ksenofonta. Całe życie spędził w Atenach, wiodąc dysputy (metodą elenktyczną, czyli zbijającą, negatywną oraz majeutyczną, „położniczą” , pozytywną). Został oskarżony o demoralizowanie młodzieży, uwięziony i skazany na śmierć, którą przyjął z wielką godnością.

R17QAqffEH78U1

Autor nieznany, Przedstawienie siedmiu mędrców, 1493, Kronika Norymberska, wikimedia.org.org, CC BY 3.0

RwYTrBKnQmyB11

Ilustracja przedstawia marmurowe popiersie tyrana Koryntu - Periandra. Rzeźba przedstawia dojrzałego mężczyznę. Ma gęsty zarost i krótkie kręcone włosy. Na torsie wyryto napis w języku greckim: „Periander z Koryntu, syn Kipselosa”. — Autor nieznany, Popiersie Periandra z napisem: „Periander z Koryntu, syn Kipselosa” (rzymska kopia greckiego oryginału z IV w. p.n.e.), Muzeum Watykańskie, wikimedia.org.org, CC BY 3.0

R13JWBGpCPqdb1

Ilustracja przedstawia marmurowe popiersie jednego z siedmiu mędrców greckich – Solona. Jest to mężczyzna w starszym wieku. Czoło i okolice oczu poorane ma zmarszczkami. Ma długą brodę i wąsy, zaś na głowie krótkie przerzedzone włosy. — Autor nieznany, Rzeźba przedstawiająca prawdopodobnie Solona (kopia rzymska z ok. 90 r. n.e. greckiego oryginału z ok. 110 r. p.n.e.), Muzeum Archelogiczne w Neapolu, Włochy, wikimedia.org.org, CC BY 3.0

R9t1G4YEMIyWq1

Ilustracja przedstawia dzieło Jacques Philippe Josepha de Saint-Quentin’a zatytułowane „Śmierć Sokratesa”. W centrum obrazu widnieje postać filozofa siedzącego na łożu. Ma długą żółtą szatę, a na niej biały szal. Prawą rękę wyciąga w bok, lewą przykłada do piersi. Na podłodze leży przewrócony pusty kielich. Za Sokratesem stoi człowiek w białej szacie; zasłania twarz ręką. Po lewej stronie obrazu ukazana jest grupa ludzi. Jeden z mężczyzn klęczy opierając ręce na szafce, z której zsunęły się otwarte księgi. Inny znajdujący się za nim opisuje wydarzenie. W prawym dolnym rogu siedzą trzej żołnierze. — Jacques Philippe Joseph de Saint-Quentin, „Śmierć Sokratesa”, 1762, Narodowa Szkoła Sztuk Pięknych w Paryżu, Francja, wikimedia.org.org, domena publiczna

R47ZRy5pljweY

Ćwiczenie 2

Połącz w pary formę oraz jej objaśnienie.

Indicativus perfecti, Indicativus imperfecti, Indicativus futuri, Indictivus praesentis, Coniunctivus imperfecti

desunt
exclamavit
decedes
silebat
decederem

RqTp2XQ3ljAi2

Ćwiczenie 3

Uzupełnij brakujące zakończenia form koniunktiwu imperfecti activi.

Minos postulavit ut Daedalus labyrinthum aedifica .............
Theseus cupiebat ut Ariadna secum fug .............
Ariadna cupiebat ut Theseus Minotaurum interfic .............

m9095509bddac831e_0000000000005

Zadania i materiały dotyczące prostych zdań podrzędnych, cd.

Dedal

Dedal (gr. daídalos – kunsztowny, misterny) to w mitologii greckiej wnuk króla Aten, wszechstronny artysta, architekt i wynalazca, którego protektorem został król Krety, Minos. Na prośbę Minosa Dedal wybudował labirynt – dom, a zarazem więzienie dla Minotaura, syna królowej Pazyfae. Minotaur żywił się ludzkim mięsem. To dla niego przeznaczonych było 7 dziewcząt i 7 chłopców ateńskich, przysyłanych co roku jako danina dla Minosa. Pewnego razu znalazł się wśród nich Tezeusz, syn króla Aten, Ajgeusa, który postanowił zabić potwora. Los mu sprzyjał. Córka Minosa i Pazyfae, Ariadna zapałała do niego gwałtowną miłością. Idąc za jej radą, Tezeusz zabrał do labiryntu kłębek nici i rozwijając go, oznaczał drogę powrotną. Uciekając z Krety, zabrał Ariadnę, porzucił ją jednak na wyspie Naksos. Tam znalazł ją bóg Dionizos, zakochał się w niej i poślubił. Dedal zaś, który także pomógł Tezeuszowi, został uwięziony. Obmyślił plan ucieczki: ulepił dla siebie i syna Ikara skrzydła z piór i wosku. Ikar upajał się jednak lotem tak bardzo, że wosk stopił się, a on sam utonął w morzu zwanym odtąd Morzem Ikaryjskim.

RfulhG0YDVJKv1

George Fryderick Watts, „Minotaur”, 1885, Narodowa Galeria Sztuki Brytyjskiej, wikimedia.org, domena publiczna

R4ZfglvjEZW5p1

Tondo, Tezeusz odnosi zwycięstwo nad Minotaurem, ok. 430 r. p.n.e., Narodowe Muzeum Arechologiczne w Hiszpanii, wikimedia.org, CC BY 2.5

RKCihVieVjSj61

Antoon van Dyck, „Dedal i Ikar”, 1630, Muzeum Sztuki, Toronto, wikimedia.org domena publiczna

RW60onkxAuLG01

Angelica Kauffmann, „Ariadna porzucona przez Tezeusza”, 1774, Muzeum Sztuki w Houston, wikimedia.org.org, domena publiczna

R1MpclQJ47Q9W

Ćwiczenie 4

Czyją córką była Ariadna?

Minosa i Pazyfae
Ajgeusa i Pazyfae
Tezeusza i Pazyfae


rogo rogā‑re	video vidē‑re	cogo cog‑ě‑re	audio audi‑re
1. roga‑re‑r	1. vide‑re‑r	1. cog‑ě‑re‑r	1. audi‑re‑r
2. roga‑re‑ris	2. vide‑re‑ris	2. cog‑ě‑re‑ris	2. audi‑re‑ris
3. roga‑re‑tur	3. vide‑re‑tur	3. cog‑ě‑re‑tur	3. audi‑re‑tur
1. roga‑re‑mur	1. vide‑re‑mur	1. cog‑ě‑re‑mur	1. audi‑re‑mur
2. roga‑re‑mini	2. vide‑re‑mini	2. cog‑ě‑re‑mini	2. audi‑re‑mini
3. roga‑re‑ntur	3. vide‑re‑ntur	3. cog‑ě‑re‑ntur	3. audi‑re‑ntur

R1ZKNXUpyXXL4

Ćwiczenie 5

laboraretur">

Formy czasowników podane w indikatiwie zapisz w koniunktiwie imperfecti activi.
laborabatur - laboraretur

agebaris - ................
rapiebamini - ....................
habebar - ..............
dabantur - ................
inveniebamur - ......................

Posejdon

Posejdon identyfikowany w Rzymie z Neptunem jest w mitologii greckiej synem Kronosa i Rei. Jego żoną była Amfitryta, córka Nereusza, często przedstawiana obok Posejdona w otoczeniu bóstw morskich. Gdy się urodził, został pożarty przez ojca, a potem uratowany przez brata Zeusa. Przypadło mu w udziale panowanie nad królestwem mórz. Zamieszkał w pałacu na dnie morza, czasem jednak jego rydwan opuszczał morskie głębiny. Posejdon przemierzał morza uzbrojony w trójząb, którego uderzenie wywoływało sztormy i trzęsienia ziemi. Jego władzy podlegały morskie potwory.
Żywioł wody, pozostającej pod władzą Posejdona, od najdawniejszych czasów występuje w ścisłym związku z rzeźbą i architekturą. Najstarszym chyba dziełem, w którym artysta go wykorzystał, był pomnik Nike z Samotraki. Stała ona nad widownią teatru na tle nieba, na dziobie okrętu zanurzonym w sadzawce.
Formy strug i kaskad wody zaczęto wykorzystywać w architekturze bardzo wcześnie. W Grecji w miejscach publicznych stawiano klepsydry – zegary wodne (np. klepsydra na agorze w Atenach mieściła 1000 litrów wody). Ekspresyjne musiały być efekty strug wody wpadającej do atriów domów rzymskich. Greckie i rzymskie nimfea były źródłem wody i chłodu; niektóre z nich były szczególnie monumentalne.
Ludy mieszkające w basenie Morza śródziemnego były cywilizacjami hydraulicznymi: gospodarka wodna i budowle wodne (np. akwedukty wznoszone w Mezopotamii od VII w. p.n.e., potem w Grecji i Rzymie) miały duży wpływ na ich życie kulturalne i polityczne. Rzymskie akwedukty kończyły się w mieście wielkimi bramami wodnymi, nimfeami. Wodę ciągnięto do miast jednak przede wszystkim z powodów praktycznych: do łaźni, magazynów wodnych, studzienek i ulicznych źródełek. Stawiano także wiele pomników, które były symbolem ujarzmienia żywiołu wody (np. 36‑metrowy Kolos na wyspie Rodos lub latarnia na wyspie Faros).
Tradycja budowania fontann nigdy nie zanikła, czego dowodem są sławne barokowe fontanny Rzymu, np. Fontanna Czterech Rzek, Fontanna Trytona, Fontanna Neptuna. Jedną z piękniejszych polskich fontann jest fontanna Neptuna zdobiąca plac przed Dworem Artusa.

R1Vcu5bYgU2tu1

Ilustracja przedstawia kolorową mozaikę. Na żółtym tle otoczonym dekoracyjnymi elementami, ukazane są postaci Neptuna i Amfitryty. Bóg przedstawiony jest na nago. Przez ramiona przerzucony ma błękitny szal.; w uniesionej lewej ręce trzyma trójząb. Małżonka stoi przed nim. Spowita jest w niebiesko-żółtą szatę. Prawą rękę unosi do góry. W lewej, opartej o stojący obok niej podłokietnik, trzyma długie wiosło. — Mozaika pompejańska znaleziona w tzw. Domu Neptuna i Amfitryty, Muzeum Niemieckie w Monachium, Niemcy, wikimedia.org, CC BY 2.0

R4Uo35FYJ2UgZ1

Ilustracja przedstawia posąg Neptuna zdobiący fontannę w Gdańsku. Rzeźba wykonana jest z ciemnego kamienia. Bóg ukazany jest w ruchu. Lewą rękę ma skierowaną do tyłu; w prawej unosi do góry trójząb. Głowę ma przechyloną w bok. Lewe kolano ma lekko uniesione dla zachowania równowagi — Posąg zdobiący gdańską Fontannę Neptuna z XVI w. (Długi Rynek przed Dworem Artusa), wikimedia.org, CC BY 3.0

R137qGnNwcFgQ1

Ilustracja przedstawia fragment fontanny znajdującej się na Piazza Navona w Rzymie. Figury wykonane są z białego marmuru. W centrum fotografii widnieje postać Neptuna w otoczeniu morskich stworów. Bóg mórz wbija trójząb w łeb ośmiornicy, która otacza go mackami. Z paszczy ośmiornicy leje się woda. Na lewo znajduje się figura przypominająca konia, którego stara się okiełznać mały chłopiec. — Fontanna Neptuna z XVI w, Plac Navona w Rzymie, wikimedia.org, CC BY 2.0

R1MP6q4apYcjl

Ćwiczenie 6

Przeczytaj tekst łaciński zawierający luki. Uzupełnij go, wybierając odpowiednie formy koniunktiwu imperfecti. na podstawie: H.H. Orberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I. Familia Romana, Newburyport, MA 2005

servarer, mergeremini, servareris, mergereris, servaremur, mergeremur, mergerer, servaremini

Medus: “Salvus sum. Neptunus curavit ut ego de periculo ...................... neve in mare ......................
Lydia: “Noli putare Neptunum curavisse ut tu ...................... neve .......................
Nemo nisi Christus curavit ut nos de periculo ...................... neve in mare ......................”.
Gubernator: “Ego bene gubernando curavi ut vos ...................... neve ......................”.

RTM9FvxwA3PnY

Ćwiczenie 7

Uzupełnij zdania odpowiednią formą koniunktiwu imperfecti czasowników: includere, esse oraz mittere.

esse, mitterentu, mitteremus, essetret, esset, includeres, mitteret, includerem, includeretur

Minos iussit ut Atheniensium iuvenes ad Minotaurum .........................
Minos imperavit ut Minotaurus in labyrintho .........................
Daedalus Icarum monuit ut cautus .........................

m9095509bddac831e_0000000000228

Słowniki

Słownik pojęć

archont

Ten, kto sprawuje władzę (gr. archein – rządzić), piastuje urząd. W Atenach np. co roku powoływano 3 archontów. Urząd archonta można było pełnić tylko raz w życiu.

gnom, gnoma

Sentencja, która w ogólny sposób przedstawia mądrości z zakresu filozofii, teologii, etyki, polityki, ekonomii, pokazuje, do czego człowiek powinien dążyć.

siedmiu mędrców

Kanon wybitnych i mądrych filozofów, polityków, ustawodawców greckich z VII–VI w. p.n.e.: Tales z Miletu, Pittakos z Mityleny, Bias z Priene, Solon z Aten, Kleobulos z Lindos, Periander z Koryntu, Chilon ze Sparty. Uznaje się ich za intelektualne filary myśli greckiej.

wojna peloponeska

Wojna między Atenami a Spartą (431–404 p.n.e.). Główną jej przyczyną był wzrost potęgi Aten, które zamieniły Związek Morski w narzędzie swojej polityki. Zakończyła się zwycięstwem Sparty, ale pokazała też słabości jej systemu politycznego.

Słownik łacińsko‑polski

R1OYQSZ64K0h61

Źródło: online skills, licencja: CC0.

m9095509bddac831e_0000000000249

Galeria dzieł sztuki

R1Tj6LFdYm2hb1

Ilustracja przedstawia kolorową piętnastowieczną grafikę z postaciami siedmiu mędrców. Siedzą w kręgu w ozdobnym koszu; ubrani są w kolorowe szaty. Głowy mają osłonięte chustami lub czapkami. W prawej części ilustracji umieszczono ich imiona. — Autor nieznany, Przedstawienie siedmiu mędrców, 1493, Kronika Norymberska, wikimedia.org.org, CC BY 3.0

RwYTrBKnQmyB11

R13JWBGpCPqdb1

R9t1G4YEMIyWq1

R1QFQEEAN9ErI1

Ilustracja przedstawia dzieło Georgea Frydericka Wattsa pt. ,„Minotaur”. Na obrazie przedstawiony jest pół-człowiek pół-byk oparty rękami o kamienny mur. Ma muskularną sylwetkę człowieka, głowę byka, ciało w kolorze żółtobrązowym. W dolnej części pleców widoczny jest ogon. Potwór patrzy z tęsknotą w stronę morza. — George Fryderick Watts, „Minotaur”, 1885, Narodowa Galeria Sztuki Brytyjskiej, wikimedia.org, domena publiczna

R1TZzeS0TFU8i1

Na ilustracji przedstawiono czerwonofigurowe tondo zatytułowane: „Tezeusz odnosi zwycięstwo nad Minotaurem”. W centrum okręgu ozdobionego motywem meandrycznym, na czarnym tle, ukazane zostały postaci Tezeusza, bogini Ateny i Minotaura. Tezeusz jest nagi; w prawej ręce trzyma miecz, lewą wyciąga z labiryntu Minotaura trzymając go za ucho. Potwór leży na schodach krużganka ozdobionego dwiema kolumnami. Obok Tezeusza stoi Atena w długiej drapowanej sukni, w ozdobnym hełmie, z dzidą w ręku. — Tondo, Tezeusz odnosi zwycięstwo nad Minotaurem, ok. 430 r. p.n.e., Narodowe Muzeum Arechologiczne w Hiszpanii, wikimedia.org, CC BY 2.5

RBIW9UPza1qKU1

Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Antoona van Dycka zatytułowane „Dedal i Ikar”. Na pierwszym planie widnieje postać Ikara. Chłopiec ma goły tułów; czerwona szata spowija go od pasa w dół. Ma gęste jasne włosy. Tuż za nim stoi Dedal. W lewej ręce trzyma skrzydła, prawą wskazuje na niebo. — Antoon van Dyck, „Dedal i Ikar”, 1630, Muzeum Sztuki, Toronto, wikimedia.org domena publiczna

RItW8ETA1sCz61

Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Angeliki Kauffmann pt. „Ariadna porzucona przez Tezeusza”. W centrum obrazu widnieje postać kobiety w zwiewnej białej szacie. Leży na łożu przykrytym czerwoną tkaniną. Obok znajduje się szkatułka z klejnotami. Kobieta przechyla głowę w bok. Jeną rękę wyciąga przed siebie. Za nią rozpościera się widok na morze i skały. — Angelica Kauffmann, „Ariadna porzucona przez Tezeusza”, 1774, Muzeum Sztuki w Houston, wikimedia.org.org, domena publiczna

R1Vcu5bYgU2tu1

m9095509bddac831e_0000000000259

Bibliografia

J. Korpanty, Mały słownik łacińsko‑polski, Warszawa 2012.

J. Parandowski, Mitologia, Londyn 1992.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

L. Miraglia, Fabulae Syrae, Focus Publishing/R Pullins & Colorado, 2011.

L. Winniczuk (red.), Słownik kultury antycznej, Warszawa 1986.

P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.

R. Greaves, Mity greckie, Kraków 2009.

Coniunctivus imperfecti w prostych zdaniach podrzędnych