Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Rmdbu4YCadIX51

Consecutio temporum cz.1

Ważne daty

ok. 572‑497 p.n.e. – lata życia PitagorasaPitagorasPitagorasa

529 p.n.e. – założenie szkoły przez Pitagorasa (tzw. szkoła pitagorejczykówPitagorejczycypitagorejczyków)

ok. 470‑399 p.n.e. – lata życia SokratesaSokratesSokratesa

ok. 413‑323 r. p.n.e. – lata życia Diogenesa z SynopyDiogenes z SynopyDiogenesa z Synopy

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R16LHufhUOcJP1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

1) szyk zdania łacińskiego;

2) strukturę składniową zdania w stronie czynnej i biernej;

3. zna i rozpoznaje formy morfologiczne i strukturę składniową tłumaczonego tekstu;

4. identyfikuje, z wykorzystaniem posiadanej wiedzy na temat gramatyki łacińskiej, formy podstawowe słów występujących w tłumaczonym tekście;

Nauczysz się

wskazywać formy morfologiczne, w tym formy trybu indicativus i coniunctivus różnych czasów;

tworzyć tłumaczenia na język polski zdanie łacińskie zawierające zasadę consecutio temporum;

opisywać antyczne źródła konkretnych zjawisk naszej cywilizacji i kultury.

Consecutio temporum – następstwo czasów

Orzeczenie zdania podrzędnego w języku łacińskim często występować będzie w koniunktiwie, zgodnie z zasadą następstwa czasów (cōnsecūtiō temporum). Forma koniunktiwu, która znajdzie się w zdaniu podrzędnym, zależna jest od czasu, w jakim czasie wyrażone jest zdanie główne (w jednym z tzw. czasów głównych, czy w czasie historycznym). Ważne jest również, jaki jest stosunek czynności zdania podrzędnego do czynności zdania głównego (może to być czynność równoczesna, wcześniejsza i późniejsza).

Jeżeli w zdaniu głównym znajduje się czas teraźniejszy lub przyszły, wówczas w zdaniu podrzędnym orzeczenie występuje w formie:

  • coniūnctīvus praesentis – dla czynności równoczesnej

  • coniūnctīvus perfectī – dla czynności wcześniejszej

  • participium futurī activī + sim, sis... – dla czynności późniejszej

Jeżeli w zdaniu głównym znajduje się czas przeszły (imperfectum lub perfectum), wówczas w zdaniu podrzędnym orzeczenie występuje w formie:

  • coniūnctīvus imperfectī – dla czynności równoczesnej

  • coniūnctīvus plusquamperfectī – dla czynności wcześniejszej

  • participium futurī activī + essem, esses... – dla czynności późniejszej

Podane powyżej informacje porównaj z tabelą:

zdania nadrzędne

zdanie podrzędne

czynność równoczesna

czynność wcześniejsza

czynność późniejsza

czas teraźniejszy lub przyszły
(czasy główne)

coniūnctīvus praesentis

coniūnctīvus perfectī

-urus sim

czasy przeszłe
(czasy historyczne)

coniūnctīvus imperfectī

coniūnctīvus plusquamperfectī

-urus essem

Przykładowe zastosowanie następstwa czasów:

zdania nadrzędne

zdanie podrzędne

czynność równoczesna

czynność wcześniejsza

czynność późniejsza

Magister rogat (rogābit)

Nauczyciel pyta (zapyta)

quid faciās

co robisz

quid fēcerīs

co robiłeś

quid factūrus sīs

co zrobisz

Magister rogāvit / rogābat

Nauczyciel zapytał (pytał)

quid facerēs

co robiłeś (wtedy)

quid fēcissēs

co (z)robiłeś (wcześniej)

factūrus essēs

co zrobisz

Przykłady zdań

Polecenie 1

Przetłumacz poniższe zdania z pomocą słownika. Ustal, czy czynność zdania podrzędnego jest równoczesna, wcześniejsza czy późniejsza względem zdania głównego.

1.     Ratiō docet, quid faciendum fugiendumque sit.

2.     Nōn dubitō, quīn magnam vim semper habuerit ōrātiō.

3.     Oblītus sum (=nescio), quid initiō dīxerim.

4.     Pȳthagorēī, quid quoque diē dīxissent, audīvissent, ēgissent, commemorābant vesperī.

5.     Quaerere solēbat Sōcratēs, quid bonum malumve esset.

R8sL8tauNyc4N
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Odpowiedźm52b74077ffe16852_0000000000005Odpowiedź

m52b74077ffe16852_0000000000005

Tłumaczenie tekstu

R1XheUIKTbbeW1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Jean-Léon Gérôme pod tytułem „Diogenes”. Postać siedzi w glinianym naczyniu w Metroon w Atenach. Grecki filozof zapala lampę w świetle dnia, w którym miał szukać uczciwego człowieka. Jego towarzyszami są psy, które służyły również jako symbole jego "cynickiej" filozofii podkreślającej surową egzystencję. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1.

Diogenēs Cynicus prōicī sē iussit inhumātum. Amīcī philosophī illum rogāvērunt, an bēstiās ferās nōn timēret.

Jean-Léon Gérôme, „Diogenes”, 1860, Muzeum Sztuki Walters, Baltimore, USA, wikimedia.org, domena publiczna
RhlEFtydjuT6n1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Cornelisa de Vosa pod tytułem „Aleksander i Diogenes“. Na obrazie widoczne jest spotkanie Aleksandra Wielkiego z greckim filozofem mieszkającym w beczce. Aleksander stoi przed Diogenesem. Ma na sobie czarną szatę w złote wzory, na głowie widoczny jest hełm z czerwonym pióropuszem. W tle widoczne są inne postaci oraz czarny i biały koń. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1.

Quibus Diogenēs: bacillum prope mē pōnētis, ut bēstiās abigere possim.
Tum amīcī: Quōmodo bēstiās abigere poteris? Nihil enim sentiēs.

Cornelis de Vos, „Aleksander i Diogenes“, XVII w, kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
R1HkvHTkcVSXt1
Ilustracja interaktywna przedstawia fragment obrazu Rafaela Santi pod tytułem „Szkoła Ateńska”. Na obrazie widoczny jest starzec leżący na schodach. Postać ma na sobie błękitną szatę, odkrywającą część klatki piersiowej. Sprawia wrażenie całkowicie oderwanego od otaczającej go rzeczywistości. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1.

Quid igitur - inquit philosophus - mihi obērunt nihil sentientī?

„Diogenes” – fragment obrazu Rafaela Santi „Szkoła Ateńska” (1509-1510), Stanze Watykańskie, wikimedia.org, domena publiczna
R1ARVKEAHpZOs1
Ilustracja interaktywna przedstawia dzieło Julesa Bastien-Lepage pod tytułem „Latarnia Diogenesa”. Na obrazie widoczna jest naga postać Diogenesa, zakrywająca kolana. Obok znajduje się świecąca latarnia. Diogenes wygląda na brudnego i zaniedbanego. Oczy skierowane są na osobę oglądającą obraz, jakby zastanawiał się, czy to osoba, którą szukał. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1.

Aliquandō Diogenem interrogāvit vir quīdam, quōmodo posset pūnīre virum malum, inimīcum suum.

Jules Bastien-Lepage, „Latarnia Diogenesa”, 1873, Muzeum Marmottan Monet, Paryż, wikimedia.org, domena publiczna
RwRngDrVn3ZAD1
Ilustracja interaktywna przedstawia półnagą postać Diogenesa w towarzystwie dwóch mężczyzn. W prawej ręce greckiego filozofa widoczna jest zapalona latarnia, zaś na kolanach znajduje się księga. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1.

Inimīcus tuus graviter pūniētur - inquit Diogenēs - sī tē ipsum probum et honestum virum praestiterīs.

autor nieznany, „Diogenes”, XVII w, kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna

Diogenēs Cynicus prōicī sē iussit inhumātum. Amīcī philosophī illum rogāvērunt, an bēstiās ferās nōn timēret. Quibus Diogenēs: „bacillum prope mē pōnētis, ut bēstiās abigere possim”. Tum amīcī: „Quōmodo bēstiās abigere poteris? Nihil enim sentiēs”. „Quid igitur - inquit philosophus - mihi obērunt nihil sentientī?”

Aliquandō Diogenem interrogāvit vir quīdam, quōmodo posset pūnīre virum malum, inimīcum suum. „Inimīcus tuus graviter pūniētur - inquit Diogenēs - sī tē ipsum probum et honestum virum praestiterīs”.

Źródło: O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa 1998, str. 128.

Tłumaczeniem52b74077ffe16852_0000000000006Tłumaczenie

m52b74077ffe16852_0000000000006

Zadania

RPpPOMlEiW5bi
Ćwiczenie 1
Połącz zdania łacińskie z odpowiednimi tłumaczeniami: Quaerere solēbat, quid bonum malumve esset. Możliwe odpowiedzi: 1. Wieczorem przypominali sobie co każdego dnia powiedzieli, usłyszeli i zrobili. 2. Ma zwyczaj dociekać, co jest dobre i złe. 3. Wieczorem przypominają sobie co każdego dnia powiedzieli, usłyszeli i zrobili. 4. Zwykł dociekać, co jest dobre lub złe. Quid quoque diē dīxissent, audīvissent, ēgissent, commemorābant vesperī. Możliwe odpowiedzi: 1. Wieczorem przypominali sobie co każdego dnia powiedzieli, usłyszeli i zrobili. 2. Ma zwyczaj dociekać, co jest dobre i złe. 3. Wieczorem przypominają sobie co każdego dnia powiedzieli, usłyszeli i zrobili. 4. Zwykł dociekać, co jest dobre lub złe. Quaerere solet, quid bonum malumve sit. Możliwe odpowiedzi: 1. Wieczorem przypominali sobie co każdego dnia powiedzieli, usłyszeli i zrobili. 2. Ma zwyczaj dociekać, co jest dobre i złe. 3. Wieczorem przypominają sobie co każdego dnia powiedzieli, usłyszeli i zrobili. 4. Zwykł dociekać, co jest dobre lub złe. Quid quoque diē dīxerint, audīverint, ēgerint, commemorant vesperī. Możliwe odpowiedzi: 1. Wieczorem przypominali sobie co każdego dnia powiedzieli, usłyszeli i zrobili. 2. Ma zwyczaj dociekać, co jest dobre i złe. 3. Wieczorem przypominają sobie co każdego dnia powiedzieli, usłyszeli i zrobili. 4. Zwykł dociekać, co jest dobre lub złe.
RyLDAEFQWbewP
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj wybrane elementy do odpowiednich kategorii. Kategoria: coniūnctīvus praesentis Możliwe odpowiedzi: 1. ēgerint, 2. esset, 3. dīxissent, 4. audīssent, 5. ēgissent, 6. audīverint, 7. dīxerint, 8. sit Kategoria: coniūnctīvus imperfectī Możliwe odpowiedzi: 1. ēgerint, 2. esset, 3. dīxissent, 4. audīssent, 5. ēgissent, 6. audīverint, 7. dīxerint, 8. sit Kategoria: coniūnctīvus perfectī Możliwe odpowiedzi: 1. ēgerint, 2. esset, 3. dīxissent, 4. audīssent, 5. ēgissent, 6. audīverint, 7. dīxerint, 8. sit Kategoria: coniūnctīvus plusquamperfectī Możliwe odpowiedzi: 1. ēgerint, 2. esset, 3. dīxissent, 4. audīssent, 5. ēgissent, 6. audīverint, 7. dīxerint, 8. sit.
R17qBal9dWx8z
Ćwiczenie 3
Dla czasowników uzupełnij odpowiednie formy koniunktiwu, zachowując osobę i liczbę podanego czasownika. coniūnctīvus praesentis – coniūnctīvus imperfectī 1. sit – Tu uzupełnij 2. Tu uzupełnij – amārēs 3. dicāmus – Tu uzupełnij 4. Tu uzupełnij – legerētis 5. sint – Tu uzupełnij 6. Tu uzupełnij – vellem
R7hYd6ZGNdKVT
Ćwiczenie 4
Dla czasowników uzupełnij odpowiednie formy koniunktiwu, zachowując osobę i liczbę podanego czasownika. coniūnctīvus perfectī – coniūnctīvus plusquamperfectī 1. dīxerint – Tu uzupełnij 2. Tu uzupełnij – posuissēs 3. Tu uzupełnij – lēgissēs 4. ēgerint – Tu uzupełnij 5. Tu uzupełnij – fuissem
RAmG7tuxDP4Ge
Ćwiczenie 5
Na podstawie zmiany orzeczenia w zdaniu głównym, uzupełnij zdanie podrzędne. Ratiō docet, quid faciendum fugiendumque sit. – Ratiō docēbat, quid faciendum 1. fuit, 2. esset, 3. est.
R1HOcRalLRPP0
Ćwiczenie 6
Na podstawie zmiany orzeczenia w zdaniu głównym, uzupełnij zdanie podrzędne. Nōn dubitō, quīn magnam vim semper habuerit ōrātiō. – Nōn dubitābam, quīn magnam vim semper 1. habeat, 2. habuit, 3. habuisset ōrātiō.
RsGV1luSW73iS
Ćwiczenie 7
Wśród poniższych zdań z przeczytanego tekstu łacińskiego wskaż zdanie w składni accūsātīvus cum īnfīnītīvō: Możliwe odpowiedzi: 1. Diogenēs Cynicus prōicī sē iussit inhumātum. 2. Bacillum prope mē pōnētis, ut bēstiās abigere possim. 3. Amīcī philosophī illum rogāvērunt, an bēstiās ferās nōn timēret.

Słowniki

Słownik pojęć

Pitagoras
Pitagoras

grecki filozof, matematyk i mistyk, założyciel szkoły filozoficznej, która stanowiła jednocześnie grupę religijną. Znany z przypisywanego mu twierdzenia matematycznego.

Pitagorejczycy
Pitagorejczycy

grupa wyznawców Pitagorasa i jego uczniów. Pitagorejczycy mieli duży wpływ na rozwój nauk przyrodniczych oraz na nauki późniejszych filozofów (m.in. Platona).

Sokrates
Sokrates

filozof grecki, jeden z najsłynniejszych w całych dziejach filozofii; jego uczniami byli m.in. Platon i Ksenofont. Głoszone przez niego idee spotkały się z niechęcią ze strony wielu Ateńczyków. Został oskarżony o deprawowanie młodzieży i skazany na śmierć.

Diogenes z Synopy
Diogenes z Synopy

grecki filozof, przedstawiciel szkoły cyników i uczeń Antystenesa. Był nauczycielem Kratesa z Teb. Słynął z radykalnych poglądów i pogardy dla dóbr materialnych.

Słowniki

RYsrx26sNklKcm52b74077ffe16852_00000000000111
Słownik łacińsko-polski.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
m52b74077ffe16852_0000000000011
m52b74077ffe16852_0000000000270

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

M. Dłuska, Władysław Strzelecki, Metryka grecka i łacińska, Wrocław 1959.

O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa 1998.