Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RfJxSV7Nv1w1X1
Ilustracja jest tłem tematu lekcji. Ukazuje ona monochromatyczny portret mężczyzny, wykonany w sepii. Mężczyzna ma długą brodę. Na ilustracji umieszczony jest czarny pasek z tekstem: Czego dowiadujemy się o ludziach? Najsłynniejsze malarskie portrety.

Czego dowiadujemy się o ludziach? Najsłynniejsze malarskie portrety.

Źródło: online skills.

Ważne daty

XIV‑XV w. – okres twórczości portretowej Albrechta Dürera

XV w. – renesansowa działalność Leonarda da Vinci

XVII w. – działalność Diega Velázqueza, Rembrandta van Rijna

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1I3bJWomI1qt1
Scenariusz lekcji do pobrania.
Źródło: online skills.

I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:

1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;

2) rozróżnia cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych (odnajduje je w dziełach mistrzów, a także w tworach i zjawiskach przyrody); tworzy różnorodne układy kompozycyjne na płaszczyźnie i w przestrzeni (kompozycje otwarte i zamknięte, rytmiczne, symetryczne, statyczne i dynamiczne); ustala właściwe proporcje poszczególnych elementów kompozycyjnych, umiejętnie równoważy kompozycję, wykorzystując kształt i kontrast form;

II. Doskonalenie umiejętności plastycznych – ekspresja twórcza przejawiająca się w działaniach indywidualnych i zespołowych. Uczeń:

2) wyraża w pracach plastycznych uczucia i emocje wobec rzeczywistości, a także płynące z inspiracji muzycznych czy literackich (impresja i ekspresja); rysuje, maluje, ilustruje zjawiska i wydarzenia realne i wyobrażone (także w korelacji z innymi przedmiotami).

Nauczysz się

identyfikować sposób, w jaki wybitni artyści malowali ludzkie twarze;

rozpoznać rodzaje portretów.

Portret

Na pewno zdarzyło Ci się podjąć próbę narysowania portretuPortretportretu, czyli podobizny twarzy kogoś z twojej rodziny lub znajomych. Zapewne zauważyłeś, że nie jest to proste zadanie. Uchwycenie podobieństwa wyglądu i charakteru portretowanej postaci jest jednym z najtrudniejszych zadań, ale także należy do najbardziej satysfakcjonujących ćwiczeń plastycznych. Każdy człowiek ma cechy charakterystyczne, a ich plastyczne zapisanie wymaga wielu lat doświadczenia.

Od początków istnienia sztuki twórcy skupiali się wokół zagadnienia portretu, który zarezerwowany był dla ludzi wpływowych: władców, bogaczy, wybitnych filozofów, wojowników lub postaci religijnych. W starożytności mistrzostwo w rzeźbie portretowej osiągnęli Grecy, a z ich dorobku czerpali Rzymianie. Antyczni rzeźbiarze nie upiększali swoich modeli nawet wtedy, gdy mieli zmarszczki, krzywe nosy czy łysiny. Portrety, które wiernie oddają wygląd przedstawianej osoby, nazywamy realistycznymi.

Oprócz zewnętrznych cech fizycznych portretowanego modela, możliwe jest też uchwycenie cech jego charakteru czy nastroju. Z wyrazu ludzkiej twarzy można odczytać wiele emocji. Malarze, uwieczniając postać na płótnie, mają możliwość uchwycenia najbardziej charakterystycznych cech portretowanego i przekazać ten wizerunek kolejnym pokoleniom.

Przedstawiciele sztuki portretowej

Wśród najwybitniejszych przedstawicieli sztuki portretowej znajdują się m.in. Leonardo da Vinci, Albrecht Dürer, Diego Velázquez, Rembrandt van Rijn, Jan Matejko. Malowane przez nich postacie osadzone są w pewnej stylistyce epoki, charakterystycznej dla każdego autora oraz czasu, w którym tworzył. Możemy wyróżnić wiele typów podziału wg rodzajów oraz prób przyporządkowania dzieł do rozmaitych kategorii.

Rodzaje malarstwa portretowego

Malarstwo portretowe można kategoryzować ze względu na:

R3IVdjfNcwvVc
ilustracja interaktywna ukazuje obraz Amedea Modiglianiego "Portret Lunii Czechowskiej". Przedstawia wydłużony wizerunek bliskiej przyjaciółki i muzy malarza. Kobieta ma rude, upięte w kok włosy. Głowę lekko podnosi, eksponując długą szyję. Ubrana jest w białą koszulę z kołnierzykiem i dekoltem. Intensywne, czyste kolory kontrastują z zielono-brązowym tłem. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: 1. Cechą malarstwa Modiglianiego są postacie o wydłużonych szyjach i smukłych twarzach. Malarz często pozbawiał portretowanych oczu, pozostawiając w ich miejscu zamalowane na biało obszary.
Amedeo Modigliani, "Portret Lunii Czechowskiej", 1919, Fujikawa Galerie, Osaka, Japonia, commons.wikimedia.org
Źródło: dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Modigliani_8.jpg [dostęp 19.12.2006 r.].
  • ujęcie postaci: wizerunek twarzy, popiersie, akt, półpostać, portret całopostaciowy,

  • ustawienie/postawę modela: en piedEn pieden pied, kontrapostKontrapostkontrapost, leżący, stojący, siedzący, konny,

  • liczbę portretowanych osób: pojedynczy, podwójny (np. małżeński), zbiorowy,

  • okoliczności powstania: ślubny, pośmiertny,

  • pozycję społeczną modela: męski, żeński, dziecka, rodziny, władcy, artysty, rodzajowy (czyli o tematyce zaczerpniętej z realiów dnia codziennego, najczęściej jest to wizerunek człowieka zajętego pracą, sprawami codzienności),

  • przeznaczenie i funkcję: oficjalny (który miał być wystawiany na pokaz np. na dworze królewskim), prywatny,

  • zawartość i sposób odzwierciedlenia: realistyczny, idealizujący, imaginacyjny, fikcyjny (wykonany w myśl określonych kanonów estetycznych), alegorycznyAlegoriaalegoryczny, historyzowany (portrety współczesnych, przedstawionych jako postaci historyczne, mitologiczne lub biblijne, w odpowiednich strojach i ze stosownymi atrybutami), karykaturaKarykaturakarykatura.

Przykłady portretów

R12cAvm0FT1He1
Ilustracja przedstawia portret Leonarda da Vinci „Dama z gronostajem”, na którym ukazana jest kobieta trzymająca na lewym przedramieniu gronostaja (łasicę). Prawą rękę ma położoną na zwierzęciu. Jej głowa zwrócona jest w prawą stronę, w odwrotnym kierunku do ustawienia ciała. Ubrana jest w zdobioną suknię, na którą ma narzuconą pelerynę z rozcięciami wzdłuż ramion. Jest gładko uczesana, a czoło ma przewiązane tasiemką. Jej czoło dodatkowo zdobi złoty filigranowy rąbek, będący częścią prześwitującego czepka. Szyję kobiety dekorują podwójnie zawinięte, czarne korale, opuszczone na dużym, kwadratowym dekolcie. Tło obrazu jest czarne. Na ilustracji znajduje się interaktywny punkt z informacją:
Leonardo da Vinci, „Dama z gronostajem”, około 1490 roku, Muzeum Narodowe w Krakowie, Polska, wikimedia.org, domena publiczna

Portret olejny, namalowany w XV wieku przez najwybitniejszego przedstawiciela włoskiego humanizmuHumanizmhumanizmu, to wizerunek połowy postaci młodej kobiety, której twarz przedstawiona jest w ujęciu trzy‑czwarte. Obraz należy do realistycznego malarstwa portretowego stojącej półpostaci, z ułożeniem en trois quarts. Przedstawiona pojedyncza sylwetka żeńska, trzymająca w ręku gronostaja, kryje kilka znaczeń, kwalifikując dzieło do kategorii portretu alegorycznego. Obraz można podziwiać w Muzeum Narodowym w Krakowie. Uważa się go za najcenniejsze dzieło sztuki znajdujące się w polskich zbiorach muzealnych.

R1CVUP6kMQt0k1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Albrechta Dürera „Autoportret w futrze”. Autor sportretował siebie z futrzanym kołnierzu. Gęste włosy opadają tak samo po obu stronach twarzy. Rozkładają się na ramionach. Jego nieporuszona twarz pozbawiona jest jakiejkolwiek mimiki. Na uwagę zasługują niesforne kosmyki włosów, sterczące pośrodku głowy i opadające na czoło. Wymowny gest dłoni nawiązuje do przedstawienia Chrystusa. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Albrecht Dürer, „Autoportret w futrze” , rok 1500, Stara Pinakoteka w Monachium, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna

Portret wykonany ok. roku 1500 przez niemieckiego malarza Albrechta Dürera, przedstawia osobę samego artysty. Artysta, malując własny wizerunek, tworzy tak zwany autoportretAutoportretautoportret. Postać wybitnego twórcy przedstawiona jest w ujęciu półpostaci, a jego twarz zwrócona jest do odbiorcy en face – frontalnie. Jest to realistyczny portret męski, pojedynczy, stylizowany według średniowiecznego kanonu przedstawiania osoby Chrystusa. Ma to związek z przekonaniem, że artysta tamtych czasów wypełnia uświęconą przez Boga misję poznawania i pokazywania prawdy o otaczającym świecie. Obraz znajduje się w Starej Pinakotece w Monachium.

RveNxtaSi5rXz1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Diego Velázqueza „Panny Dworskie". Ukazuje infantkę Małgorzatę. Dziewczynka stoi w centralnej części płótna. Ubrana jest w białą, jedwabną suknię. Otaczają ją dworzanie. Po lewej, jedna z dwórek ubrana jest w ciemnozieloną, aksamitną suknię. Druga stoi po prawej stronie w jedwabnej, szarej sukni. Nieco bliżej widza, w prawym rogu obrazu stoi karlica ubrana w ciemnoniebieską suknię wykończoną białą lamówką. Obok niej widzimy karła kopiącego psa leżącego na pierwszym planie. Na drugim planie stoją dwie postacie zajęte rozmową. Za nimi, w głębi pomieszczenia, w otwartych na oścież drzwiach stoi mężczyzna. Po lewej stronie za sztalugami stoi sam autor. Wychyla się patrząc na widza. Artysta ubrany jest w ciemny strój. Na tylnej ścianie wisi lustro w której odbija się para królewska. Pomieszczenie jest ciemne. Na ilustracji znajdują się interaktywne punkty z informacjami:
Diego Velázquez, „Panny Dworskie”, 1656 rok, Muzeum Narodowe Prado, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna

Barokowy obraz jednego z najbardziej uzdolnionych i znaczących portrecistów wszech czasów, Diego Velázqueza, jest wyjątkowym przykładem malarstwa portretowego. Panny dworskie zostały uznane zarówno przez historyków sztuki, jak i przez artystów, za jedno z największych dzieł, które dostarczyło ogromnej ilości odmiennych interpretacji. Zaskakująca kompozycja obrazu jest niezwykła ze względu na odwrócenie ról. W dziełach portretowych zwykle, to osoby znajdujące się na malowidle oglądane są z pozycji malarza. W tym przypadku na obrazie znalazł się sam malarz, który patrzy na przypatrujących się tej scenie monarchów. Widz znajduje się obok nich. Obraz ma wymiary ponad 3 m x 2,7 m i podziwiać go można w Muzeum Prado w Madrycie.

R1MkWx882jeZ01
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Rembrandta van Rijn „Polski jeździec". Ukazuje mężczyznę na koniu na tle krajobrazu. Jeździec ubrany jest w szpiczastą czapkę, zielony żupan oraz czerwone spodnie i żółte, skórzane buty. Lewą ręką trzyma lejce, a prawą dzierży broń, tak zwany nadziak. U siodła pod prawym kolanem ma przypiętą szablę. Natomiast u lewego boku ma łuk i kołczan ze strzałami. Koń stepuje z lekko wyciągniętym łbem. W tle znajduje się pejzaż górski. Na ilustracji znajduje się interaktywny punkt z informacją:
Rembrandt van Rijn, „Polski jeździec”, 1655 rok, The Frick Collection, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna

Rembrandt van Rijn, powszechnie uważany za jednego z najwybitniejszych artystów europejskich i światowych, namalował tylko dwa portrety konne. Jeden z nich nawiązuje do tradycji i kultury polskiej okresu baroku. Jest to portret męski, pojedynczy, oficjalny, przedstawiający LisowczykaLisowczykLisowczyka – ówczesnego wojownika polskiego.

Zadania

RjBpq1KQlFYFm1
Ćwiczenie 1
Odpowiedz na pytanie. W której epoce tworzył Leonardo da Vinci? Możliwe odpowiedzi: 1.barok, 2. średniowiecze, 3. renesans.
Źródło: online skills.
RVeduYe0D6cA1
Ćwiczenie 2
Podaj autorów poniższych dzieł. Tytuły obrazów: 1. "Panny dworskie", 2. "Autoportret w futrze", 3. "Polski jeździec".
RajRR2vnnwze81
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj znane nazwiska twórców portretu do krajów ich pochodzenia: Rembrandt van Rijn. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska. Albrecht Dürer. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska. Leonardo da Vinci. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska. Jan Matejko. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska. Diego Velazquez. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska.
Źródło: online skills.
m9d3954d97d73c7a8_0000000000182
RntjR6QSVbGET1
Ćwiczenie 4
Odpowiedz na pytanie. W muzeum którego miasta znajduje się obraz Leonarda da Vinci Dama z gronostajem, znany także pod nazwą Dama z łasiczką. Możliwe odpowiedzi: 1. Warszawa, 2. Poznań, 3.Kraków, 4. Wrocław.
Źródło: online skills.
RRYsBfVUMlA9w1
Leonardo da Vinci, „Dama z gronostajem”, około 1490 roku, Muzeum Narodowe w Krakowie, Polska, wikimedia.org, domena publiczna
m9d3954d97d73c7a8_0000000000198
R12JaFWdzioq0
Ćwiczenie 5
Jakie typy portretów prezentują poniższe dzieła: "Panny dworskie", "Polski jeździec".
R1bDWDmMLe9Fq
Ćwiczenie 6
Odpowiedz na pytanie. Kogo sportretowali malarze: 1. Leonardo da Vinci, 2. Diego Velazquez?
RbwtuyIZLm5sq1
Ćwiczenie 7
Dopasuj definicje do pojęć. Pojęcie pierwsze: En pied. Możliwe odpowiedzi: 1.frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza, 2. zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze, 3. sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem, 4. przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej. Pojęcie drugie: En face. Możliwe odpowiedzi: 1.frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza, 2. zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze, 3. sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem, 4. przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej. Pojęcie trzecie: Kontrapost. Możliwe odpowiedzi: 1.frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza, 2. zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze, 3. sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem, 4. przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej. Pojęcie czwarte: En trois quarts. Możliwe odpowiedzi: 1.frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza, 2. zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze, 3. sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem, 4. przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej.
Źródło: online skills.
Polecenie 1
Na podstawie informacji z lekcji, zastanów się nad rodzajami portretów ze względu na sytuację, w której zostały ukazane postacie na obrazach. Powiedz, jak ta sytuacja wpłynęła na sposób ukazania tych osób?
Na podstawie informacji z lekcji, zastanów się nad rodzajami portretów ze względu na sytuację, w której zostały ukazane postacie na obrazach. Powiedz, jak ta sytuacja wpłynęła na sposób ukazania tych osób?
Polecenie 2
Na podstawie wybranych przykładów omów poznane typy portretów.
Na podstawie wybranych przykładów omów poznane typy portretów.

Słownik pojęć

Alegoria
Alegoria

poza znaczeniem dosłownym zawiera znaczenie ukryte, dodatkowe, pozostawione domyślności czytelnika; czasem jest wyjaśniona przez autora.

Autoportret
Autoportret

namalowanie portretu własnej osoby.

En face
En face

frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza.

En pied
En pied

(franc. do stóp) przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej.

En trois quarts
En trois quarts

(fr. w trzech czwartych) sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem.

Humanizm
Humanizm

kierunek w literaturze oraz sztuce, który stawiał człowieka i życie ludzkie w centrum zainteresowania.

Karykatura
Karykatura

ukazujący w sposób przejaskrawiony indywidualne cechy wyglądu lub psychiki postaci, często w celu jej ośmieszenia.

Kontrapost
Kontrapost

zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze.

Portret
Portret

artystyczny wizerunek konkretnej osoby lub grupy osób.

Półprofil
Półprofil

kontur twarzy ustawiony z boku, gdzie widać tylko prawą, bądź lewą stronę twarzy.

Profil
Profil

wizerunek twarzy, która jest widziana lekko z boku.

Realizm
Realizm

kierunek w sztuce, który zakładał wierne odzwierciedlenie przedstawianej rzeczywistości.

Stylizacja
Stylizacja

świadome kształtowanie dzieła sztuki wg. cech określonego stylu dla danej epoki, czy malarza.

Lisowczyk
Lisowczyk

żołnierz lekkiej, nieregularnej kawalerii polskiej z początku XVII w.

Źródło:

https://histmag.org/

http://magazynsztuki.eu/

https://sjp.pl/

m9d3954d97d73c7a8_0000000000308

Galeria dzieł sztuki

m9d3954d97d73c7a8_0000000000316

Bibliografia

I. Witz, Portret w malarstwie, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1970

M. Battistini, L. Impelluso, S. Zuffi, Historia portretu: przez sztukę do wieczności, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2001

W. Sztaba, Portret, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1976

Strony internetowe:

https://histmag.org/

http://magazynsztuki.eu/

https://sjp.pl/