Czy budowla może być idealna? O architekturze renesansu
Ważne daty
1419‑1500 – renesans wczesny florencki
1419‑1424 – budowa Szpitala Niewiniątek (Ospedale degli Innocenti) we Florencji
1420‑1436 – budowa kopuły Santa Maria del Fiore we Florencji
1500‑1527 – renesans dojrzały rzymski
1506 – początek budowy Bazyliki św. Piotra w Rzymie na miejscu bazyliki z czasów Konstantyna
1527‑1600 – renesans późny wenecki
1550‑1582 – budowa Villi Rotonda pod Vicenzą
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
2) rozróżnia cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych (odnajduje je w dziełach mistrzów, a także w tworach i zjawiskach przyrody); tworzy różnorodne układy kompozycyjne na płaszczyźnie i w przestrzeni (kompozycje otwarte i zamknięte, rytmiczne, symetryczne, statyczne i dynamiczne); ustala właściwe proporcje poszczególnych elementów kompozycyjnych, umiejętnie równoważy kompozycję, wykorzystując kształt i kontrast form;
3) klasyfikuje barwy w sztukach plastycznych; wykazuje się znajomością pojęć: gama barwna, koło barw, barwy podstawowe i pochodne, temperatura barwy, walor barwy; rozróżnia i identyfikuje w dziełach mistrzów i własnych kontrasty barwne: temperaturowe, dopełnieniowe i walorowe; podejmuje działania twórcze z wyobraźni i z zakresu interpretacji natury, uwzględniające problematykę barwy;
4) charakteryzuje i rozróżnia sposoby uzyskania iluzji przestrzeni w kompozycjach płaskich; rozpoznaje rodzaje perspektyw (w tym m.in.: rzędowa, kulisowa, aksonometryczna, barwna, powietrzna, zbieżna); rozpoznaje i świadomie stosuje światłocień, jako sposób uzyskania iluzji przestrzeni; podejmuje działania kreatywne z wyobraźni i z natury, skoncentrowane wokół problematyki iluzji przestrzeni;
III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:
1) zna dziedzictwo kulturowe najbliższego otoczenia, wymienia zabytki i dzieła architektury (historycznej i współczesnej);
5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów;
6) rozumie i charakteryzuje na wybranych przykładach z różnych dziedzin pojęcie stylu w sztuce;
8) zna i stosuje zasady prezentacji i upowszechniania dzieł zgodnie z prawem i etyką.
wskazywać wydarzenia uznane za początek renesansu w architekturze;
wyjaśniać pojęcia: renesans; reformacja, wojna 30‑letnia, freskfresk, medalionmedalion, plan centralny;
określać włoskie i polskie budowle renesansowe;
rozpoznawać elementy konstrukcyjne budowli stosowane przez architektów epoki renesansu;
rozpoznawać plany centralne wśród podanych planów kościołów;
określać założenia miasta idealnego według architektów renesansowych;
wymieniać źródła inspiracji w poszukiwaniu piękna i harmonii budowli renesansu.
Renesans
Termin renesansrenesans pochodzi od francuskiego słowa renaissance i oznacza odrodzenie, przebudzenie, rozkwit. Określa artystyczny powrót do antycznych – rzymskich korzeni Europy.
Renesans włoski jest jednym z elementów kształtowania się nowożytnej Europy w XV wieku. Epoka nowożytna to czas obfitujący w różne wydarzenia polityczne, społeczne i religijne. To epoka rozwoju intelektualnego związana z rozwojem druku i szkolnictwa. Początek nowożytności związany jest z upadkiem Konstantynopolaupadkiem Konstantynopola w 1452 roku, renesansem w sztuce włoskiej, odkryciem drogi do Indii przez Vasco da Gammę, odkryciem Ameryki przez Krzysztofa Kolumba w 1492 roku.
Dodatkowa informacja z metryczką dziełametryczką dzieła.
Na początku XV wieku nastąpił wzrost rozwoju gospodarczego i wymiany handlowej w Europie, szczególnie w miastach północnych Włoch – Genui, Mediolanie i Wenecji. Zmiany przyspieszyła też reformacjareformacja rozpoczęta w 1517 roku, która podzieliła religijnie Europę, a wojny takie jak wojna 30‑letniawojna 30‑letnia, doprowadziły do ustanowienia nowego, nie feudalnegofeudalnego porządku na kontynencie.
Zapoznaj się z interaktywną ilustracją przedstawiającą mapę wczesnonowożytnej Europy.
1.
Miasta Włoch – kolebką renesansu europejskiego.
Przed upadkiem Konstantynopola do Włoch dotarło wielu intelektualistów wraz z ich bibliotekami zawierającymi antyczne dzieła. Nastąpił rozwój zainteresowań bibliofilskichbibliofilskich. Bogate rody florenckie, takie jak Medyceusze czy Pazzi, konkurowały ze sobą w dziedzinie sztuki, stając się mecenasami artystów: malarzy, rzeźbiarzy i architektów. Posłańcy rodziny Medyceuszy w 1415 roku odnaleźli w klasztorze St. Gallen dzieło rzymskiego architekta Witruwiusza O architekturze ksiąg dziesięć, które przetłumaczone przez Leona Battista Albertiego stało się swoistym podręcznikiem dla wybitnych architektów nowożytnych. Renesans w sztuce ma więc swoje korzenie w odkryciu literatury antycznej.
Za początek renesansu w rzeźbie przyjmuje się rok 1401, w którym ogłoszono konkurs na drugie drzwi do florenckiego baptysterium. Zwyciężył Lorenzo Ghiberti. Natomiast w malarstwie rok 1425 rozpoczął renesans, kiedy to powstały freskifreski pędzla Masaccia Trójca święta w kościele Santa Maria Novella we Florencji.
Za początek renesansu w architekturze uważa się rok 1419, w którym rozpoczęły się prace budowlane przy Ospedale degli Innocenti (Szpitala Niewiniątek) i kopuły Santa Maria del Fiore we Florencji przez architekta Filippa Brunelleschiego.
Ospedale degli Innocenti
Szpital Niewiniątek to budowla wczesnego włoskiego renesansu zbudowana w latach 1419–1424 przez Fillippa Brunelleschiego. Jest to przytułek, w którym opiekowano się porzuconymi dziećmi. Fasadę budowli ozdobiono płaskorzeźbionymi medalionamimedalionami z wizerunkami niemowląt, które wykonał wybitny ceramik Andrea della Robbia. Budynek ufundowały cechy florenckie – jedwabników i złotników, do którego należał także architekt. Fasada szpitala jest kwintesencją sztuki wczesnego renesansu: jest statyczna, elementy pionowe i poziome się równoważą. Całość tworzy loggia dziewięciu pełnych, okrągłołukowych arkadarkad wspartych na kolumnachkolumnach, nad którymi widoczna jest gładka ściana, oddzielona od arkad profilowanym gzymsemgzymsem, z niewielkimi oknami z trójkątnymi naczółkami, umieszczonymi nad najwyższymi punktami łuku arkad. Ospedale to pierwsza w pełni renesansowa budowla, która czerpie z ducha antyku i interpretuje go na swój własny sposób.
Przyjrzyj się niżej zamieszczonej ilustracji, po kliknięciu w interaktywne niebieskie punkty zapoznasz się z nazwami wybranych elementów architektonicznych.
1.
gzyms
2.
arkada
3.
kolumna
4.
medalion
Architekci epoki renesansu, tworząc pod wpływem architektury antycznej, takiej jak Panteon, świątynie Forum Romanum, Koloseum, bazyliki starochrześcijańskie, dążyli przede wszystkim do uzyskania efektu harmonii architektonicznych podziałów pionowych (pilastrypilastry i kolumny) i poziomych (gzymsy, arkady). Interesowano się szczególnie budowlami idealnymi, za jakie uważano budowle centralne – wzniesione zgodnie z zasadami układu centralnego (na planie centralnymplanie centralnym), kryte kopułąkopułą.
Zainteresowanie budowlami idealnymi doprowadziło Fillippa Brunelleschiego do zaprojektowania kopuły kościoła Santa Maria del Fiore (Matki Boskiej Kwietnej) we Florencji. Dwupowłokowa kopuła tego kościoła to jeden z najlepszych przykładów wczesnorenesansowej architektury sakralnej na terenie Włoch. Wzniesiono ją w latach 1420‑1434. Konstrukcja kopuły, zbudowana na planie ośmioboku, oparta jest na gotyckich żebrach, wypełnionych wysklepkami cegieł układanych w tzw. jodełkę. Niezwykłe rozmiary kopuły (średnica 42 m. wysokość 113 m.) uniemożliwiły użycie rusztowań, stąd architekt zastosował poziome pierścienie, które pełniły funkcję zworników i uniemożliwiały zapadnięcie się kopuły do wnętrza. Dodatkowo wprowadzono wzmacniające łańcuchy, a pomiędzy czaszami poprowadzono schody umożliwiające dojście do latarnilatarni.
1.
Kopuła to autorskie dzieło Fillippa Brunelleschiego, sfinansowane przez rodzinę Medici. Wzniesiono ją w latach 1420–1434. Całość zwieńczyła latarnia według projektu Michała Anioła wzniesiona w latach 1445–1451.
2.
Korpus kościoła powstał w XIV w. i jest projektem Arnolfa di Cambio, który rozpoczął jego wznoszenie jeszcze pod koniec XIII w. – w 1296 roku. Po jego śmierci prace kontynuowali budowniczowie: Giotto, Andrea Pisano i Francesco Talenti.
Bazylika św. Piotra
Projekty innych artystów, takich jak Donato Bramante czy Baldassare Peruzzi, zaowocowały sporządzeniem kolejnych projektów obiektów sakralnych zbudowanych na planie centralnym jak Bazylika św. Piotra w Rzymie, czy kościół Santa Maria della Consolazione w Todi.
Bazylika św. Piotra na Watykanie to najważniejsza świątynia Kościoła rzymskokatolickiego zbudowana w latach 1506‑1626 na miejscu poprzedniej bazyliki dzięki staraniom wielu papieży i pracy wybitnych architektów. Sposób finansowania budowy uznawany jest za jedną z przyczyn wybuchu reformacji. Kościół jest dziełem aż dwóch epok – renesansu i baroku. Zaprojektowany przez Donata Bramantego, jest uznawany za dzieło dojrzałego renesansu. Największy wpływ na kształt renesansowej części kościoła miał Michał Anioł, który kościół zmonumentalizował, nadał mu bardziej zwarty kształt, zaprojektował też kopułę, która symbolicznie wskazywała miejsce pochówku św. Piotra. Przy pracach nad budową bazyliki brali udział inni architekci jak Giuliano da Sangallo, Rafael czy Baldassare Peruzzi. Fasadę zbudował Carlo Maderna – architekt barokowy. Z czasem kościół zmienił też plan – z budowli centralnej stał się kościołem wzniesionym na planie krzyża łacińskiego.
Inna wersja zadania
Kościół Santa Maria della Consolazione w Todi został wzniesiony w latach 1508‑1607, a jego projekt przypisywany jest Baldassare Peruzzi. Budowla ta, zbudowana na planie centralnym, daje wyobrażenie, jak wyglądałby dziś najważniejszy kościół katolicyzmu rzymskiego – bazylika św. Piotra, gdyby nie zmiany wprowadzane w kolejnych wiekach przez architektów i papieży epoki kontrreformacji.
1.
absyda
2.
kopuła
3.
latarnia
4.
portal
Palazzo Medici
Doskonałą harmonię podziałów architektonicznych dostrzec można także w wielu budowlach świeckich, takich jak pałace florenckie – Palazzo Medici, Palazzo Rucellai czy Palazzo Strozzi.
Palazzo Medici (Pałac Medyceuszy) został zbudowany w latach 1444‑1462 przez Michelozza di Bartolomeo dla rodziny Kosmy Medyceusza. To jeden z najlepszych przykładów renesansowej architektury świeckiej we Florencji. Parter pałacu ozdabia masywne, rustykalne boniowanieboniowanie, pierwsze piętro – boniowanie w formie okładziny z kamiennych płyt, drugie piętro – gładka ściana. Całość wieńczy ozdobny gzyms. Pałac jest dobrym przykładem oddziaływania antyku na sztukę Florencji.
Wybitnym architektem pracującym w XVI wieku w Wenecji i jej najbliższej okolicy był Andrea Palladio. Wenecja była w tym okresie dynamicznie rozwijającym się miastem, w którym powstało wiele pałaców oraz budynków użyteczności publicznej. Andrea Palladio jest autorem licznych projektów obiektów sakralnych, jak Il Redentore w Wenecji oraz świeckich, takich jak Teatr Olimpico w Vicenzy czy Villa Foscari w Mira. Koło Vicenzy Palladio wzniósł Villę Rotonda dla Paola Almerica Capry.
Villa Rotonda
Villa Rotonda to budowla, która jest dziełem późnego renesansu weneckiego, ukończona w 1582 roku. Została wzniesiona na planie krzyża greckiego wpisanego w kwadrat. Pośrodku willi zaplanowano salę krytą kopułą, wzorowaną na kopule rzymskiego Panteonu. Kliknij w ilustrację, a zobaczysz plan projektu budowli autorstwa Andrei Palladia – przyjrzyj się, jak wygląda plan krzyża greckiego.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DTecVZV7O
Poszukiwanie formy idealnej w architekturze nie dotyczyło tylko budynków. Architekci pragnęli zaprojektować idealne miasta. Według ich założeń powinno ono leżeć nad rzeką ułatwiającą transport i higienę mieszkańców. Powinno mieć dwa poziomy – wyższy mieszkalny i niższy usługowy. Całość powinna być zaprojektowana tak, aby zarówno place, jak i ulice miały idealne, proporcjonalne wymiary. Idea miasta doskonałego realizowana była przez kolejne stulecia na całym świecie. Palma Nuova (Palmanova) to jeden z najwcześniejszych takich projektów. Miasto zostało wzniesione na planie gwiazdy: z centralnie położonego placu wychodzą promieniście ulice prowadzące do bram miejskich i bastionów.
Niżej umieszczono zdjęcie miasta idealnego (Palmanova) projektu Scamozziego (widok z lotu ptaka).
Architektura włoskiego renesansu to liczne kościoły oraz budowle świeckie wzniesione przez ludzi zafascynowanych budowlami antycznymi. Antyk rzymski nie był jedynie wzorem do kopiowania – był źródłem inspiracji w poszukiwaniu piękna i harmonii własnych budowli. Kolebką architektury renesansu była XV‑wieczna Florencja. W XVI wieku równie dynamicznie rozwijały się Rzym i Wenecja. Wzniesione w tym czasie budowle stały się wzorem dla innych budowli europejskich, w tym polskich, jak Kaplica Zygmuntowska na Wawelu. Jest to wybitne dzieło Bartolomeo Berecciego, przykład florenckiej architektury renesansowej poza Włochami oraz jedna z pierwszych w pełni renesansowych budowli w Polsce.
W Polsce idea budowy miasta idealnego została zrealizowana w Zamościu przez Bernarda Morando na zlecenie hetmana Jana Zamoyskiego.
Zaznacz wydarzenia, które uważa się za początek renesansu w architekturze.
- powstanie fresku pędzla Masaccia Trójca święta
- zaprojektowanie kopuły Bazyliki św. Piotra
- zaprojektowanie kopuły kościoła Santa Maria del Fiore we Florencji
- zaprojektowanie idealnego miasta – Palmanova
- rozpoczęcie budowy Szpitala Niewiniątek we Florencji
Słownik pojęć
element architektury składający się z dwóch podpór, takich jak kolumna czy filar, na których opiera się łączący je łuk. Stosowany w wielu budowlach, w loggiach. Ze względu na funkcje może być elementem konstrukcyjnym lub dekoracyjnym.
związany z miłośnikami, znawcami i zbieraczami książek.
dekorowanie muru okładziną w postaci bloków kamienia lub odciskania w tynku imitacji płyt kamiennych w celu zdobienia fasady.
całkowicie zależny od osób mających władzę.
rodzaj malarstwa ściennego wykonywany rozpuszczonymi w wodzie farbami na świeżym, wilgotnym jeszcze tynku. Technika bardzo trwała ze względu na to, że farba nie leży na ścianie, jak to ma miejsce na płótnie czy desce, ale staje się jej częścią, bardzo trwale związaną z budynkiem.
najwyższy, profilowany pas belkowania wieńczący budowlę lub rozdzielający optycznie fasadę na poszczególne piętra, jedocześnie chroniący fasadę przed zaciekaniem wodą opadową. Rozróżniamy, w zależności od funkcji, gzymsy główne – wieńczące, międzypiętrowe i cokołowe.
sklepienie zamknięte o osi pionowej, wznoszone nad pomieszczeniami na planie centralnym, często wyodrębnione w zewnętrznej bryle budowli.
pionowa, dekoracyjna podpora architektoniczna o przekroju kolistym lub wielokątnym, składająca się z bazy, trzonu i głowicy lub tylko z trzonu i głowicy. Historia kolumny sięga czasów starożytnych i jest stosowana w architekturze do dziś.
w architekturze renesansu niewielka nadbudówka przypominająca wieżyczkę, wieńcząca kopułę lub dach, gęsto przepruta oknami i zwieńczona własnym hełmem.
w architekturze motyw dekoracyjny (płaskorzeźba lub malowidło) umieszczony w okrągłym lub owalnym obramieniu.
pogrubienie ściany w formie płaskiego filara dostawionego do ściany, z bazą, trzonem i głowicą. Wzmacnia ścianę oraz dodatkowo dzieli ją na mniejsze powierzchnie, stanowiąc element zdobniczy.
plan budowli centralnej mającej dwie osie symetrii krzyżujące się pod kątem prostym. Może to być plan koła, kwadratu, wieloboku lub krzyża równoramiennego/greckiego.
ruch religijny zapoczątkowany przez niemieckiego mnicha Marcina Lutra w 1517 roku. Początkowo miał na celu doprowadzenie do reformy Kościoła katolickiego. Przekształcony przez kolejnych reformatorów, takich jak Jan Kalwin, w ruch budowy nowych wyznań mieszkańców Europy Północnej.
odrodzenie, określenie stadium rozwoju kultury europejskiej, trwającego we Włoszech od końca XIII do początku XVI wieku, w krajach zachodniej, północnej i środkowej Europy – od XV do końca XVI wieku.
1453 - zdobycie miasta przez Turków, które wraz ze śmiercią ostatniego cesarza bizantyjskiego Konstantyna IX, pociągnęło za sobą upadek cesarstwa wschodniorzymskiego, a tym samym otworzyło Turkom drogę do panowania nad wschodnim basenem Morza Śródziemnego i podboju Europy.
wojna religijna toczona przez kraje protestanckie z katolickimi o hegemonię na kontynencie w latach 1618‑1648. Jako zasadę porządkującą krajobraz religijny wprowadzono regułę: „czyja władza tego religia” (cuius regio, eius religio).
Źródło:
encyklopedia.pwn.pl
Galeria