Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R13Yezth2s6Cx1

Czy potrzebni są jeszcze „Prometeusze” naszych czasów?

Ważne daty

ok. 465 p.n.e. – powstanie Prometeusza w okowach Ajschylosa, pierwszej części trylogii na temat tytana, która zachowała się do naszych czasów.

1773 – Prometeusz - niedokończona sztuka J.W. Goethego

1954 – Prometeusz w piekle Alberta Camusa - renesans mitu w dobie egzystencjalizmu

2012  – powstanie filmu science ficition Ridleya Scotta p.t. Prometeusz

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R3ovXLKmLUmdp
Scenariusz zajęć do pobrania

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:

3) mity o głównych herosach – Prometeusz, Herakles, Tezeusz, Argonauci;

3. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii literatury starożytnej:

1) literatura grecka:

c) tragedia: wybrane dzieła Ajschylosa (Prometeusz skowany, Oresteja), Sofoklesa (Król Edyp, Antygona, i Eurypidesa (Medea),

8. potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:

3) mity o głównych herosach – Prometeusz, Herakles, Tezeusz, Argonauci;

Nauczysz się

charakteryzować postać Prometeusza;

przedstawiać recepcję mitu o Prometeuszu w sztuce i literaturze;

wyjaśniać pojęcia związane z mitem o Prometeuszu.

Dē Promēthēō

Gajusz Juliusz Hyginus, Fabulae, Fabula CXLIV - De Prometheo.

R1WeauXfHEMxN
Fotografia nieznanego autora przedstawia relief pod tytułem „Bogowie”. Na płaskorzeźbie umieszczono grupę czterech osób – dwóch mężczyzn i dwie kobiety. Z lewej strony dzieła siedzi mężczyzna w podeszłym wieku, który ma krótkie kręcone włosy i krótki zarost, ubrany jest w szatę zakrywającą jego dolne partie ciała, obok niego widoczna jest starsza kobieta, która ma włosy spięte w kok, ubrana jest w długą suknię sięgającą do ziemi. Tuż obok znajduje się młody mężczyzna z młodą kobietą. Młody mężczyzna stoi pomiędzy dwiema kobietami, ma na sobie szatę zakrywającą jego dolne partie ciała, młoda kobieta ma długą szatę sięgającą do ziemi. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Hominēs ab immortālibus ignem petēbant, neque in perpetuum servāre sciēbant;, 2. Ludzie domagali się od nieśmiertelnych ognia, nie wiedzieli jak zachować go na wieczność;
Autor nieznany, „Bogowie”, relief z 420 - 410 r. p.n.e., Muzeum Archeologiczne w Brauron, Grecja, wikimedia.org, domena publiczna
RBPcAD5ynBiV5
Praca Petera Paula Rubensa przedstawia dzieło pod tytułem „Prometeusz”. Na obrazie widoczny jest mężczyzna unoszący się w powietrzu, ma on średniej długości włosy oraz bujny zarost. Ubrany jest w czerwoną szatę zakrywającą jego tors oraz dolne partie ciała. W jego dłoni widoczny jest podpalony kawałek drewna, który zamierza rzucić w stronę ludzi. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. quem posteā Promēthēus in ferulā dētulit in terrās, hominibusque mōnstrāvit quōmodo cinere obrutum servārent., 2. który (ogień) później Prometeusz w tyrsie przyniósł na ziemię i pokazał ludziom, w jaki sposób go zachować, by nie obrócił się w popiół.
Peter Paul Rubens, „Prometeusz”, 1636 r., Muzeum Prado, Madryt, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
R15CMcVTv8zns
Praca Theodora Romboutsa pod tytułem „Prometeusz”, przedstawia scenę w której to orzeł atakuje Prometeusza przykutego do skał. Czarny orzeł wbija się dziobem w ciało Prometeusza i rozrywa jego wątrobę. Na twarzy tytana widoczne jest ogromne przerażenie i ból. W tle widoczne są chmury burzowe. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Ob hanc rem Mercurius, Iovis iussū, dēligāvit eum in monte Caucasō ad saxum clāvīs ferreīs et aquilam apposuit, quae iecur eius exēsset., 2. Z tego powodu Merkury, z rozkazu Jowisza, przykuł go w górach Kaukazu do skały żelaznymi gwoździami i orła wysłał, który jego wątrobę wydziobywał.
Theodoor Rombouts, „Prometeusz”, XVII w., Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych, Bruksela, Belgia, wikimedia.org, domena publiczna
RJIfkkqYVC6hZ
Rzeźba dłuta Nicolasa Sebastiena Adama pod tytułem „Prometeusz” przedstawia scenę w której to orzeł atakuje tytana przypiętego kajdanami do skał. Orzeł wbija się dziobem w ciało Prometeusza i wyszarpuje jego wątrobę. Na twarzy Prometeusza widoczne jest przerażenie i ból. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Quantum diē ēderat, tantum nocte crēscēbat., 2. Ile zjadł w dzień, tyle w nocy odrastało.
Nicolas‑Sébastien Adam, „Prometeusz”, 1762 r., Muzeum Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
RONrWchTIkbnR
Obraz autorstwa Christiana Griepenkerla pod tytułem „Prometeusz i Herkules” i przedstawia scenę spotkania uwięzionego Tytana i Herosa. Prometeusz widoczny jest z lewej strony, siedzi przykuty do ściany, na jego ciele widoczne są rany od szponów i dziobu orła. Przepasany jest szatą, która zakrywa jego genitalia. Obok lewej nogi Prometeusza widoczne jest truchło orła, został on zabity przez Herkulesa, który znajduje się po prawej stronie tytana i podaje mu dłoń. Herkules został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, na jego głowie widnieje peleryna z lwa nimejskiego. W jego dłoniach widoczny jest łuk. W tle widoczne są chmury oraz niebieskie niebo. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Hanc aquilam post XXX mīlia annōrum Herculēs interfēcit eumque līberāvit., 2. Tego orła po trzydziestu tysiącach lat Herkules zabił i go (Prometeusza) uwolnił.
Christian Griepenkerl, „Prometeusz i Herkules”, 1878 r., Collegium Augusteum, Wittenberga, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
R1QkumQKWdLoh1
Ćwiczenie 1
Kto kazał uwięzić Prometeusza w górach Kaukazu? Możliwe odpowiedzi: 1. Jowisz 2. Merkury 3. Zeus
R1JYKT05YP972
Ćwiczenie 2
Wybierz właściwą odpowiedź na podstawie przeczytanego tekstu.

Quomodo Iuppiter Prometheum NON punivit? Możliwe odpowiedzi: 1. dēligāvit eum in monte Caucasō ad saxum clāvīs ferreīs., 2. Mercurium missit, ut eum interficeret., 3. aquilam apposuit, quae iecur eius exēsset.

Prometeusz - mit o stworzeniu człowieka

Jedno z podań na temat powstania człowieka głosiło, „że człowiek jest tworem jednego z tytanów - Prometeusza, który ulepił go z gliny pomieszanej ze łzami. Duszę zaś dał mu z ognia niebieskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu słońca. Niedaleko miasta Panopeus pokazywano chatę z cegieł, gdzie Prometeusz ongi dokonywał swej pracy. Dokoła leżały odłamki gliniastej ziemi, a szedł z nich zapach jakby ciała ludzkiego. Były to bowiem resztki niezużytego materiału. Dziś jeszcze czerwona ziemia beocka przypomina baśń o stworzycielu rodu ludzkiego.”

ŹródłoParandowskiŹródło

Parandowski
RBmqKHUNrquOM
Jean-Simon Berthélemy, „Prometeusz tworzący człowieka w obecności Ateny”, 1801 r., Muzeum Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, CC BY 2.5
RLuwmyUhuj5g0
Ćwiczenie 3
Na podstawie znajomości mitu o powstaniu człowieka zaznacz właściwą odpowiedź.

Jakich materiałów użył Prometeusz do stworzenia człowieka? Możliwe odpowiedzi: 1. gliny z Panopeus i iskier z rydwanu słońca 2. gliny pomieszanej z wodą ze Styksu 3. gliny pomieszanej ze łzami i iskier z rydwanu Heliosa

Prometeusz - dobroczyńca ludzkości

R1JP4zeBFmpqG
Heinrich Füger, „Prometeusz przynoszący ogień ludziom”, 1817 r, Muzeum Liechtenstein , Wiedeń, Austria, wikimedia.org, domena publiczna

„Człowiek Prometeusza był słaby i nagi. Palce miał zakończone zbyt kruchymi paznokciami, by mu były obroną przed pazurami dzikich zwierząt. Jedynie jego postać, niepodobna do otaczających stworzeń, była widocznym obrazem bogów. Brakowało mu tylko ich siły.”

Prometeusz posmutniał z powodu niedoskonałości stworzonej przez siebie istoty. Postanowił więc zapewnić ludziom przetrwanie - wykradł ognistą iskrę ze słonecznego rydwanu Heliosa i przeniósł ją na ziemię i ofiarował ludziom. Następnie nauczył ich korzystać z ognia, by mogli przygotowywać jedzenie, nauczyli się rzemiosła i mieli broń przed dzikimi zwierzętami.

Bogowie nie byli zadowoleni z takiego obrotu sprawy. Na polecenie Zeusa Hefajstos stworzył przepiękną kobietę - Pandorę. „Atena nauczyła pierwszą niewiastę pięknych robót kobiecych; Afrodyta otoczyła jej oblicze wdziękiem i w oczy wlała urok uwodzicielski; Hermes dał jej skryty i pochlebczy charakter wraz z darem kuszącej wymowy; w końcu ubrano ją w złoto i uwieńczono kwiatami.”

Pandora otrzymała od bogów w posagu beczkę z przykazem, by jej nie otwierać i została wysłana na ziemię. Gdy pojawiła się w domu Prometeusza, tytan od razu zaczął podejrzewać podstęp i nie przyjął jej. Inaczej postąpił jego brat Epimeteusz. Urzeczony urodą Pandory niezwłocznie pojął ją za żonę, pomimo ostrzeżeń Prometeusza. Wkrótce potem kierowani ciekawością nowożeńcy otworzyli beczkę. W ten sposób wypuścili na świat wszelkie choroby, nieszczęścia i zarazy oraz nadzieję, jedyną pociechę dla nękanego niedolą człowieka.

Dla Prometeusza zaś Zeus przygotował inną karę - tytan został przykuty łańcuchami do skały w górach Kaukazu, gdzie każdego dnia cierpiał męki wystawiony na działanie promieni słonecznych. Orzeł wydziobywał mu za dnia wątrobę, która odrastała w nocy. I tak przez trzydzieści tysięcy lat - dopóki Herakles nie uwolnił Prometeusza z okowów.

ŹródłoParandowskiŹródło

Rx1UQBrPQsx4z
Salvator Rosa, „Tortura Prometeusza”, 1646 - 1648 r., Galeria Narodowa Sztuki Antycznej w Pałacu Corsini, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
R1JTzoHcM6uq01
Ćwiczenie 4
Przeczytaj zdania mitu o Prometeuszu. Następnie podziel je na zgodne z prawdą (PRAWDA) i odbiegające od niej (FAŁSZ) i umieść odpowiedzi we właściwym miejscu. PRAWDA Możliwe odpowiedzi: 1. Pandora - kobieta stworzona przez bogów była pełną uroku, uwodzicielską piękną kobietą., 2. Jowisz ukarał Prometeusza za wykradzenie ognia niebieskiego dla ludzi - tytan został przykuty do skały Uralu i orzeł wydziobywał mu codziennie wątrobę, która odrastała w nocy., 3. Pandora wraz z mężem Prometeuszem wypuścili na świat wszelkie choroby, nieszczęścia i zarazy oraz nadzieję, jedyną pociechę dla nękanego niedolą człowieka., 4. Człowiek został stworzony przez Prometeusza na podobieństwo bogów, brakowało mu tylko ich siły., 5. Hefajstos nauczył ludzi sztuki korzystania z ognia., 6. Prometeusz został uwolniony z okowów przez Heraklesa po trzydziestu tysiącach lat. FAŁSZ Możliwe odpowiedzi: 1. Pandora - kobieta stworzona przez bogów była pełną uroku, uwodzicielską piękną kobietą., 2. Jowisz ukarał Prometeusza za wykradzenie ognia niebieskiego dla ludzi - tytan został przykuty do skały Uralu i orzeł wydziobywał mu codziennie wątrobę, która odrastała w nocy., 3. Pandora wraz z mężem Prometeuszem wypuścili na świat wszelkie choroby, nieszczęścia i zarazy oraz nadzieję, jedyną pociechę dla nękanego niedolą człowieka., 4. Człowiek został stworzony przez Prometeusza na podobieństwo bogów, brakowało mu tylko ich siły., 5. Hefajstos nauczył ludzi sztuki korzystania z ognia., 6. Prometeusz został uwolniony z okowów przez Heraklesa po trzydziestu tysiącach lat.

Recepcja mitu o Prometeuszu w literaturze 1

R1KeMIsRVv3sp
Paul Manship, „Prometeusz”, 1934 r., Centrum Rockefellera, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna

Klasyczna tragedia grecka Prometeusz w okowach Ajschylosa to pierwsza część trylogii poświęconej losom tytana, która jako jedyna ocalała do naszych czasów. Ponieważ nie zachowały się dwie pozostałe części trylogii nie mamy pewności, jaki obraz Prometeusza przedstawił Ajschylos - buntownika przeciwko bogom czy dobroczyńcę ludzkości.

Motyw Prometeusza był bardzo chętnie wykorzystywany w literaturze wieków późniejszych. Romantyczny wizerunek zbawcy ludzkości zbuntowanego przeciw Zeusowi przedstawił w utworze Prometeusz Johann Wolfgang Goethe:

Siedzę tu oto i lepię ludzi

Podług mojego obrazu,

Ród, który będzie do mnie podobny

W cierpieniu i płaczu,

W używaniu i w radości,

I w tym, że tobą będzie gardził Jak ja!

ŹródłoIwaszkiewiczŹródło

Iwaszkiewicz

Polski romantyzm połączył prometeizm z mesjanizmem, czego przykłady są obecne w Dziadach cz. III Mickiewicza, gdzie odpowiednikiem Prometeusza poświęcającym się dla dobra innych ludzi jest Konrad:

Ale ta miłość moja na świecie,

Ta miłość nie na jednym spoczęła człowieku

Jak owad na róży kwiecie:

Nie na jednej rodzinie, nie na jednym wieku.

Ja kocham cały naród! - objąłem w ramiona

Wszystkie przeszłe i przyszłe jego pokolenia,

Przycisnąłem tu do łona

ŹródłoDziadyŹródło

Dziady

Inaczej przedstawia Prometeusza Zbigniew Herbert w wierszu Stary Prometeusz (z tomu Pan Cogito, 1974 r.)

Stary Prometeusz

pisze pamiętniki.

Próbuje w nich wyjaśnić

miejsce bohatera w systemie konieczności,

pogodzić sprzeczne ze sobą pojęcie

bytu i losu...

OgieńOgień prometejskiOgieńbuzuje wesoło na kominku,

w kuchni krząta się żona - egzaltowana dziewczyna,

która nie mogła urodzić mu syna, ale pociesza się,

że i tak przejdzie do historii.

Przygotowanie do kolacji na którą ma przyjść

miejscowy proboszcz i aptekarz

najbliższy teraz przyjaciel

Prometeusza.

Ogień buzuje na kominku,

na ścianie wypchany orzeł i list dziękczynny tyrana Kaukazu,

któremu dzięki wynalazkowi Prometeusza

udało się spalić zbuntowane miasto.

Prometeusz śmieje się cicho.

Jest to teraz jedyny sposób

wyrażenia niezgody na świat.

ŹródłoHerbertŹródło

Herbert

Herbert przedstawia rozczarowanego tytana, który ze zdumieniem patrzy, w jaki sposób ludzie wykorzystują podarowany przez Prometeusza ogieńOgień prometejskiogień. Sieją zniszczenie, wojny i nienawiść, a ich dobroczyńcy pozostaje teraz tylko cichy śmiech.

R1PJzvUiX1pbm
Eduard Müller, „Prometeusz skowany i Oceanidy”, 1879 r., Wyspa Muzeów, Berlin, Niemcy, wikimedia.org, CC BY 3.0
RoK8UsUEp4hC1
Ćwiczenie 5
Skąd Prometeusz pozyskał ogień? Możliwe odpowiedzi: 1. Skradł iskrę ze słonecznego rydwanu Heliosa 2. Zeus stworzył piorun, który uderzył w drzewo i je podpalił. Prometeusz podleciał i zabrał ogień 3. Ukradł ogień Hadesowi.
RTsetbAHLDqkp1
Ćwiczenie 6
Jak miał na imię brat Prometeusza, którzy przyjął Pandorę i pojął ją za żonę? Możliwe odpowiedzi: 1. Hefajstos 2. Herakles 3. Epimeteusz
Rfx1N4xoh1ngv1
Ćwiczenie 7
Zapoznaj się ze słownikiem pojęć i odpowiedz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe? Umieść odpowiedzi we właściwym miejscu . PRAWDA Możliwe odpowiedzi: 1. Ogień prometejski może być rozumiany jako iskra, natchnienie bogów., 2. Prometejski to inaczej śmiały, twórczy, heroiczny, tytaniczny, buntowniczy, występujący w obronie praw ludzkości., 3. Prometeusz mógł użyć tyrsu z zapaliczki pospolitej (ferula) do przetransportowania ognia na ziemię, ponieważ roślina ta staje w płomieniach pod wpływem światła słonecznego., 4. Promet to gaz szlachetny odkryty w 1949 r., 5. Maść prometejska uczyniła Jazona odpornym na ogień, ostrza i groty., 6. Tyrs to laska drewniana służąca w starożytności jako pochodnia. FAŁSZ Możliwe odpowiedzi: 1. Ogień prometejski może być rozumiany jako iskra, natchnienie bogów., 2. Prometejski to inaczej śmiały, twórczy, heroiczny, tytaniczny, buntowniczy, występujący w obronie praw ludzkości., 3. Prometeusz mógł użyć tyrsu z zapaliczki pospolitej (ferula) do przetransportowania ognia na ziemię, ponieważ roślina ta staje w płomieniach pod wpływem światła słonecznego., 4. Promet to gaz szlachetny odkryty w 1949 r., 5. Maść prometejska uczyniła Jazona odpornym na ogień, ostrza i groty., 6. Tyrs to laska drewniana służąca w starożytności jako pochodnia.

Słowniki 1

Słownik pojęć

Maść prometejska
Maść prometejska

maść, na którą spadło trochę krwi tytana. Medea podarowała ją Jazonowi, co uczyniło go odpornym na ogień, ostrza i groty.

Ogień prometejski
Ogień prometejski

iskra bogów, natchnienie; ogień, którym Prometeusz tchnął życie w gliniane figury ludzkie. To także umiejętności i rzemiosła, których tytan nauczył ludzi.

Prometejski
Prometejski

przen. śmiały, twórczy, heroiczny, tytaniczny, buntowniczy, występujący w obronie praw ludzkości.

Promet
Promet

promieniotwórczy pierwiastek chemiczny, metal ziem rzadkich odkryty w 1949 r.

Tyrs
Tyrs

Laska drewniana; zakończona szyszką pinii, opleciona bluszczem i winoroślą - atrybut Dionizosa.

Zapaliczka
Zapaliczka

łac. ferula, rośliny z rodziny selerowatych występujące w basenie Morza Śródziemnego. Suchy pęd zapaliczki pospolitej służył jako tyrs (laska, np. Dionizosa). Wg mitologii greckiej takiego tyrsu użył Prometeusz, by sprowadzić ogień na ziemię, ponieważ pęd tej rośliny pali się powoli.

Słownik łacińsko‑polski

R1NuiqZjhhyZp
Słownik łacińsko-polski

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

Gajusz Juliusz, Hyginus Fabulae, Fabula CXLIV - De Prometheo.

Goethe Johann Wolfgang, Dobre jednak jest życie, Wroclaw 1999.

Zbigniew Herbert, Stary Prometeusz, [w:] Pan Cogito, Lublin 1974.

Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn, 1992.

Katarzyna Marciniak, Mitologia grecka i rzymska. Spotkania ponad czasem., Warszawa 2018.

Adam Mickiewicz, Dziady cz. III, Kraków 2017.

Oryginalna azetka; Encyklopedia PWN, Warszawa 2016.

Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2003.

Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Świat Książki, Warszawa 1997.