Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

W Ameryce Południowej znajduje się najbardziej suche miejsce na Ziemi – pustynia Atacama. Są tam miejsca, gdzie deszcz zaobserwowano około 100 lat temu, a nawet takie, gdzie ludzie nigdy go nie widzieli. Pomimo tego rosną tam nieliczne rośliny i występują zwierzęta. Organizmy potrafią bowiem przystosować się do najrozmaitszych warunków, również takich, które są zabójcze dla większości istot żywych.

Już wiesz
  • że wszyscy ludzie muszą na przykład jeść i oddychać;

  • że na Ziemi istnieją strefy oświetlenia, w których panują odmienne warunki do życia;

  • że przyroda zmienia się w różnych porach roku.

Nauczysz się
  • wskazywać czynniki wpływające na organizmy lądowe;

  • omawiać, w jaki sposób obecność lub brak jakiegoś czynnika ogranicza występowanie organizmów.

ilavvmDQaS_d5e167

1. Czynniki wpływające na organizmy lądowe

Z poprzednich klas wiemy już, że życie organizmów lądowych zależy od wielu czynników. Ich dostępność w znacznym stopniu zależy od tego, w jakiej strefie oświetlenia Ziemi żyje dany organizm. Najważniejsze z tych czynników to:

  • światło,

  • temperatura,

  • wilgotność powietrza,

  • dostęp do wody.

Ilość światłaciepła ściśle zależą od strefy oświetlenia Ziemi. W strefie międzyzwrotnikowej do powierzchni Ziemi dociera najwięcej światła, jest tam również najcieplej. Zapewnia to doskonałe warunki dla organizmów. Tam właśnie żyje ich najwięcej. Organizmy lądowe źle znoszą bardzo wysokie i bardzo niskie temperatury.

Temperaturawilgotność powietrza także zależą od stref oświetlenia Ziemi. W strefie międzyzwrotnikowej warunki naturalne są niemal optymalne do życia. W okolicach zwrotników temperatura jest często zbyt wysoka, a opady – zbyt rzadkie. W strefach umiarkowanych opady i temperatury są bardzo zmienne. Okolice podbiegunowe mają za to zbyt niskie temperatury.

Kolejnym ważnym czynnikiem jest woda. Jest ona potrzebna do przebiegu wielu procesów w organizmie, poza tym dla wielu istot jest ona środowiskiem życia.

Polecenie 1

Przypomnij sobie i opisz sposoby umożliwiające przeżycie zimy przez zwierzęta i rośliny żyjące w Polsce.

Ciekawostka

Znaczna część owadów żyjących w Polsce przeczekuje zimę w ukryciu lub w postaci jaj, w związku z czym większość ptaków owadożernych musi na zimę odlatywać do cieplejszych rejonów.

Ważne!

Na obszarach lub w okresach, gdy wzrost roślin jest niemożliwy z powodu braku światła, niskiej temperatury lub braku wody, pojawiają się poważne utrudnienia dla zwierząt roślinożernych. To z kolei sprawia, że na danym terenie nie mogą przeżyć zwierzęta mięsożerne.

ilavvmDQaS_d5e236

2. Niezwykłe środowiska

Każdy organizm dąży do zajęcia takiej przestrzeni, w której napotka najlepszą dla siebie temperaturę, wilgotność, światło i dostęp do pokarmu. W rzeczywistości jednak organizmów jest bardzo wiele i często mają podobne wymagania. W takim przypadku ich część zajmuje dany teren, a pozostałe są zmuszone do znalezienia innego miejsca do życia. Dlatego liczne organizmy przystosowały się do środowisk pozornie niedostępnych.

Na gorących i skrajnie suchych pustyniach żyją nieliczne rośliny i zwierzęta. Dzięki specjalnym przystosowaniom chronią się przed utratą wody. Niektóre rośliny i zwierzęta wykorzystują wodę z rosy albo z mgły. Potrafią ją też magazynować. Istnieją organizmy pustynne, które potrafią czekać nawet wiele lat na krótkotrwały deszcz.

Niezwykłymi miejscami do życia są jaskinie. Panuje tam zwykle stała, ale niska temperatura i wysoka wilgotność. Problemem jest jednak całkowita ciemność, a co za tym idzie, brak roślin. Zwierzęta zamieszkujące jaskinie odżywiają się materią organiczną, która dociera tam z powierzchni, albo polując na inne zwierzęta jaskiniowe.

RHAu9h1L7iz9a1
Ślepczyk jaskiniowy z Meksyku; ryba, która w wyniku ewolucyjnego dostosowania się do życia w ciemnościach utraciła wzrok i zabarwienie ciała

Bardzo niekorzystne są warunki życia na Antarktydzie i w Arktyce, gdzie jest zimno przez cały rok. Zimą dodatkowo występują skrajnie niskie temperatury, noc polarna, huraganowe wiatry oraz brak dostępu do jakiegokolwiek pożywienia.

Ciekawostka

Niektóre zwierzęta potrafią przystosować się i przeżyć w kopalniach znacznie głębszych niż najgłębsze nawet jaskinie. Odkryto też organizmy w głębinach oceanów na głębokości kilku tysięcy metrów pod powierzchnią.

ilavvmDQaS_d5e298

Podsumowanie

  • Ważnymi czynnikami wpływającymi na życie na lądzie są: temperatura, światło, dostęp do wody i pożywienia.

  • Większość organizmów lądowych źle znosi bardzo wysoką i bardzo niską temperaturę.

  • Warunki życia zależą od stref oświetlenia Ziemi.

  • Niektóre organizmy przystosowały się do życia w bardzo trudnych warunkach.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Na podstawie dostępnych źródeł informacji (np. z książek w bibliotece) opisz kilka sposobów przystosowania zwierząt i roślin do przeżycia długich okresów niedoboru wody, niedoboru lub braku światła oraz bardzo niskiej lub bardzo wysokiej temperatury.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Cztery pory roku
Strefy oświetlenia Ziemi

ilavvmDQaS_d5e378

Słowniczek

nisza ekologiczna
nisza ekologiczna

ogół czynników takich jak światło, wilgotność, temperatura, pożywienie; niezbędnych do życia danego organizmu

ilavvmDQaS_d5e423

Zadania

Ćwiczenie 1
R1YQbDgRsEEjO1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RyVIVD9zmBXLB1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RA5snYOgYE9Sh1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1BCbeZwbtGc11
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R19O41uv1udac1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R14z62kHZXpti1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.