183 p.n.e. – Śmierć Scypiona Afrykańskiego Starszego
133 p.n.e. – Projekt akcji kolonizacyjnej Tyberiusza Grakcha. Śmierć Tyberiusza
123–122 p.n.e. – Reforma Gajusza Grakcha
121 p.n.e. – Śmierć Gajusza Grakcha
1
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
ReRo3g9X6c1WT
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
3) następujące funkcje składniowe i semantyczne rzeczownika: (Nominativus jako orzecznik, Nominativus. duplex, Genetivus partitivus, Dativus possessivus, Dativus auctoris, Acccusativus duplex, Ablativus temporis, Ablativus comparationis);
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
13) dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie zjawisk składniowych:
b) przy przekształcaniu zdań zawierających charakterystyczne dla łaciny zjawiska składniowe poprawnie posługuje się następującymi funkcjami składniowymi i semantycznymi: (Nominativus jako orzecznik, Nominativus duplex, Genetivus partitivus, Dativus possessivus, Dativus auctoris, Accusativus duplex, Ablativus temporis, Ablativus comparationis),
16) poprawnie tłumaczy charakterystyczne dla łaciny:
a) następujące funkcje składniowe i semantyczne (Nominativus jako orzecznik, Nominativus duplex, Genetivus partitivus, Dativus possessivus, Dativus auctoris, Accusativus duplex, Ablativus temporis, Ablativus comparationis).
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
2) posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii starożytnej:
2) historia Rzymu:
e) Rzym pod władzą cesarzy; sylwetki wybranych cesarzy: Tyberiusz, Kaligula, Klaudiusz, Neron, Wespazjan, Trajan, Hadrian, Marek Aureliusz, Domicjan, Konstantyn Wielki,
9. potrafi scharakteryzować i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu historii starożytnej:
2) historia Rzymu:
e) Rzym pod władzą cesarzy; sylwetki wybranych cesarzy: Tyberiusz, Kaligula, Klaudiusz, Neron, Wespazjan, Trajan, Hadrian, Marek Aureliusz, Domicjan, Konstantyn Wielki.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
1) dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu;
2) nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy;
Nauczysz się
określać genezę jednego z najważniejszych konfliktów społecznych schyłku republiki – sporu o grunt publiczny (ager publicusAger publicusager publicus);
charakteryzować rolę trybunów plebejskich i proletariuszy w społeczeństwie starożytnego Rzymu;
Wskaż pary zdań, które wyrażają tę samą treść. Pierwsza para zdań: 1. Consuli aliisque magistratibus lictores erant. 2.Consul et alii magistratus lictores habebant. Druga para zdań: 1. Patriciis Romanis multi clientes erant. 2. Patricii Romani multos clientes habebant. Trzecia para zdań: Multis Romanis domus non sunt. 2. Multi Romani domum non habent. Czwarta para zdań: 1. Multi mihi amici sunt. 2.Multos amicos habeo.
Wskaż pary zdań, które wyrażają tę samą treść. Pierwsza para zdań: 1. Consuli aliisque magistratibus lictores erant. 2.Consul et alii magistratus lictores habebant. Druga para zdań: 1. Patriciis Romanis multi clientes erant. 2. Patricii Romani multos clientes habebant. Trzecia para zdań: Multis Romanis domus non sunt. 2. Multi Romani domum non habent. Czwarta para zdań: 1. Multi mihi amici sunt. 2.Multos amicos habeo.
Oceń, czy poniższe pary zdań wyrażają tę samą treść. Każdej z nich przyporządkuj kategorię VERUM (prawda) lub FALSUM (fałsz).
Multis Romanis domus non sunt.<br/><br/>Multi Romani domum non habent., Multi mihi amici sunt.<br/><br/>Multos amicos habeo., Consuli aliisque magistratibus lictores erant.<br/><br/>Consul et alii magistratus lictores habebant., Patriciis Romanis multi clientes erant.<br/><br/>Patricii Romani multos clientes habebant.
VERUM
FALSUM
RUNZkqh3D2MIQ
Ćwiczenie 3
Przemiany społeczne w Rzymie. Kwestia rolna
Rzymianie, zajmując nowe terytoria, zatrzymywali część ziemi jako ager publicusAger publicusager publicus (ziemia publiczna) – grunt państwowy, którego zasobów ciągle przybywało. Na ager publicus składały się tereny odebrane wrogom, zbuntowanym sprzymierzeńcom, opuszczone w czasie wojen, konfiskowane, zdobywane na mocy testamentów. Zanim osadzono na niej kolonistów, ziemia ta była dzierżawiona za minimalną opłatą przez osoby prywatne. Ustalono limit jej użytkowania (125 ha), podczas gdy wielkość działki osadnika (kolonisty) wynosiła ok. 2 ha.
Im więcej Rzym posiadał ziemi publicznej, tym więcej potrzebował siły roboczej; przybywało zatem niewolników. Podbój Italii przysporzył mu setki tysięcy niewolników, a podboje zamorskie otworzyły dostęp do wręcz niewyczerpanej ich liczby (np. w 167 r. p.n.e. po podboju Epiru Rzym zagarnął 150 000 jego mieszkańców). W III w. p.n.e. powstały majątki ziemskie, stanowiące własność rodów pochodzenia senatorskiego i ekwickiego. Jednak w ich ręce zwykle trafiały większe działki ager publicus, niż pozwalało na to prawo ustalone w 367 r. p.n.e. ( Leges Liciniae SextiaeLeges Liciniae SextiaeLeges Liciniae Sextiae).
Po II wojnie punickiej nastąpił gwałtowny rozwój własności publicznej, również na terenie Italii. Opustoszałe wtedy grunty przekształcano w wielkie posiadłości. Rozpoczął się proces, który zmienił życie drobnych rolników, chętnie wyprzedających swoją własność i przenoszących się do pobliskich miast, gdzie odtąd przynależeli do grupy proletariuszyProletariuszeproletariuszy. Poza tym ludzie zamożni chętnie wykupywali ziemie na terenach podmiejskich i obsadzali je winoroślą i oliwkami, co przynosiło im szybkie i trwałe zyski.
R1PvzZwR1eLBk
W Italii malała liczba drobnych rolników, przybywało za to proletariuszy, którzy nie służyli w legionach. Wojna przestała być także sposobem bogatszych obywateli na pomnażanie majątku. W 151 r. po raz pierwszy w armii rzymskiej pojawiły się wakaty na stanowiskach oficerskich. Coraz częściej powoływano do niej ochotników oraz obniżano minimum majątkowe, które pozwalało na służbę wojskową.
Tymczasem proletariusze (łac. proletarii) znajdowali zatrudnienie wszędzie tam, gdzie prowadzono wielkie roboty publiczne: wznoszono świątynie, prowadzono remonty budowli świeckich i sakralnych, ciągnięto akwedukty, budowano termy, ulice, domy, porty itd. Głos tych obywateli był bardzo cenny w czasie corocznych wyborów. Rzym dbał o ich, kontrolując ceny zboża i organizując rozrywki publiczne: walki gladiatorów, wyścigi w cyrku i przedstawienia teatralne. Wielu z nich mogło także poprawić swój los, tworząc wielką rzeszę klientów działających na rzecz wpływowych patronów, którzy otaczali ich swoją opieką.
R1LsT4SN19IIH
De Tiberio Graccho
Tiberius Gracchus ante populum gravia verba fecit: Nonne mavultis agrum publicum in omnium civium manibus esse? Nonne existimatis liberos homines meliore ratione humum culturos esse quam servos, barbaros aut barbarorum filios? Nonne fortiore modo defendent cives, etiam humiles, si bonorum publicorum partem pro beneficiis acceperint?
Animalia domos habent; hominibus vero, qui in Italia pugnantes tam saepe victores fuerunt, bona non sunt, nisi caelum, ventus et sol. Sine domibus, sine coniugibus ac liberis per patriam errant miseri. Milites nostri omnium populorum domini sunt; eis tamen ne ager quidem est.
Pro divitum ac nobilium luxu pauperes pugnant et pereunt. Imperatores ante proelia iubent milites pro sacris templis et sepulcris maiorum pugnare. Sed paucissimi domesticam aram aut monumentum maiorum habent. Nonne, Patres, plebem tandem audituri estis? Num creditis pauperes pro vobis perituros esse?
Eo die plebs Tiberium domum duxit velut patrem non civitatis tantum, sed etiam omnium Italiae populorum.
Źródło: [w:] Stefan Staszczyk, Jadwiga Daabowa, Zbigniew Sabiłło, Lingua Latina, Warszawa 1959
Tyberiusz Grakchus wygłosił do ludu rzymskiego ważne słowa: Czy nie wolicie, żeby ziemia publiczna znalazła się w ręku wszystkich obywateli? Czy nie uważacie, że wolni ludzie będą uprawiać ziemię lepiej niż niewolnicy, barbarzyńcy albo ich dzieci? Czy obywatele, nawet biedni, nie będą walczyć dzielniej, jeśli otrzymają jako nagrodę część dóbr publicznych?
Zwierzęta mają swoje domy; ludzie zaś, którzy, walcząc w Italii, tak często byli zwycięzcami, nie mają dóbr – poza niebem, wiatrem i słońcem. Błąkają się biedni po ojczyźnie bez domów, bez żon i dzieci. Nasi żołnierze są władcami wszystkich ludów, nie mają jednak nawet ziemi.
Ubodzy walczą i giną za zbytek bogaczy i nobilów. Wodzowie przed bitwami rozkazują żołnierzom walczyć w obronie świętych przybytków i grobów przodków. Ale bardzo niewielu posiada ołtarz albo grobowiec przodków. Senatorowie, czy nie wysłuchacie ludu? Czy wierzycie, że biedni będą za was ginąć?
Tego dnia plebs odprowadził Tyberiusza do domu jak ojca nie tylko państwa, ale wszystkich ludów Italii.
Źródło tłumaczenia: opracowanie własne autora e‑materiału.
RMObAkbWfAbcD
Ćwiczenie 4
Wskaż właściwe tłumaczenie łacińskich zwrotów. Verba facere. Możliwe odpowiedzi: 1. odprowadzić do domu 2. wygłaszać słowa 3. błąkać się po ojczyźnie 4. walczyć o zbytek 5. uprawiać ziemię 6. słuchać ludu 7. posiadać ołtarz. Humum colere. Możliwe odpowiedzi: 1. odprowadzić do domu 2. wygłaszać słowa 3. błąkać się po ojczyźnie 4. walczyć o zbytek 5. uprawiać ziemię 6. słuchać ludu 7. posiadać ołtarz. Pro luxu pugnare. Możliwe odpowiedzi: 1. odprowadzić do domu 2. wygłaszać słowa 3. błąkać się po ojczyźnie 4. walczyć o zbytek 5. uprawiać ziemię 6. słuchać ludu 7. posiadać ołtarz. Aram habere. Możliwe odpowiedzi: 1. odprowadzić do domu 2. wygłaszać słowa 3. błąkać się po ojczyźnie 4. walczyć o zbytek 5. uprawiać ziemię 6. słuchać ludu 7. posiadać ołtarz. Plebem audire. Możliwe odpowiedzi: 1. odprowadzić do domu 2. wygłaszać słowa 3. błąkać się po ojczyźnie 4. walczyć o zbytek 5. uprawiać ziemię 6. słuchać ludu 7. posiadać ołtarz. Domum ducere. Możliwe odpowiedzi: 1. odprowadzić do domu 2. wygłaszać słowa 3. błąkać się po ojczyźnie 4. walczyć o zbytek 5. uprawiać ziemię 6. słuchać ludu 7. posiadać ołtarz. Per patriam errare. Możliwe odpowiedzi: 1. odprowadzić do domu 2. wygłaszać słowa 3. błąkać się po ojczyźnie 4. walczyć o zbytek 5. uprawiać ziemię 6. słuchać ludu 7. posiadać ołtarz.
Wskaż właściwe tłumaczenie łacińskich zwrotów. Verba facere. Możliwe odpowiedzi: 1. odprowadzić do domu 2. wygłaszać słowa 3. błąkać się po ojczyźnie 4. walczyć o zbytek 5. uprawiać ziemię 6. słuchać ludu 7. posiadać ołtarz. Humum colere. Możliwe odpowiedzi: 1. odprowadzić do domu 2. wygłaszać słowa 3. błąkać się po ojczyźnie 4. walczyć o zbytek 5. uprawiać ziemię 6. słuchać ludu 7. posiadać ołtarz. Pro luxu pugnare. Możliwe odpowiedzi: 1. odprowadzić do domu 2. wygłaszać słowa 3. błąkać się po ojczyźnie 4. walczyć o zbytek 5. uprawiać ziemię 6. słuchać ludu 7. posiadać ołtarz. Aram habere. Możliwe odpowiedzi: 1. odprowadzić do domu 2. wygłaszać słowa 3. błąkać się po ojczyźnie 4. walczyć o zbytek 5. uprawiać ziemię 6. słuchać ludu 7. posiadać ołtarz. Plebem audire. Możliwe odpowiedzi: 1. odprowadzić do domu 2. wygłaszać słowa 3. błąkać się po ojczyźnie 4. walczyć o zbytek 5. uprawiać ziemię 6. słuchać ludu 7. posiadać ołtarz. Domum ducere. Możliwe odpowiedzi: 1. odprowadzić do domu 2. wygłaszać słowa 3. błąkać się po ojczyźnie 4. walczyć o zbytek 5. uprawiać ziemię 6. słuchać ludu 7. posiadać ołtarz. Per patriam errare. Możliwe odpowiedzi: 1. odprowadzić do domu 2. wygłaszać słowa 3. błąkać się po ojczyźnie 4. walczyć o zbytek 5. uprawiać ziemię 6. słuchać ludu 7. posiadać ołtarz.
Połącz w pary.
[słuchać ludu], [błąkać się po ojczyźnie], [posiadać ołtarz], [wygłaszać słowa], [uprawiać ziemię], [walczyć o zbytek], [odprowadzić do domu]
verba facere
humum colere
pro luxu pugnare
aram habere
plebem audire
domum ducere
per patriam errare
RRwb8OuYBKCFG
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie 6
Zaznacz każde z wyrażeń, które opisuje scenę przedstawioną na ilustracji.
RUkZkzNf13UGv
R1T7VVZ77la6k
RnC6W1JCb8Qir
RyctBylNIXkUV
RrAUkrdLXdnaX1
RvIec6TJrjsfd
Ćwiczenie 7
Słowniki
Słownik pojęć
Ager publicus
Ager publicus
grunt państwowy, na który składały się tereny odebrane wrogom, zbuntowanym sprzymierzeńcom, opuszczone w czasie wojen, konfiskowane, zdobywane na mocy testamentów
Latyfundium
Latyfundium
wielki majątek ziemski uprawiany przy pomocy dzierżawców
Leges Liciniae Sextiae
Leges Liciniae Sextiae
wielki majątek ziemski uprawiany przy pomocy dzierżawców
Proletariusze
Proletariusze
ubodzy obywatele wolni od płacenia podatków i służby wojskowej
Trybun ludowy
Trybun ludowy
początkowo urzędnik plebsu, potem urzędnik państwowy; powołany dla obrony interesów plebejusz
Słownik łacińsko‑polski
RQWHSIWjBIPyY
Galeria dzieł sztuki
R1PvzZwR1eLBk
Rsw1nJTaA7tHs
RHVf2jznDmYPd
R1UD8DLiCzMNW
RT47lcJjmphSD
R1LsT4SN19IIH
R1Qyxp6F3KdLm
Bibliografia
A. Ziółkowski, Starożytność, Warszawa 2009.
Człowiek Rzymu, red. A. Giardina, Warszawa 2000.
K. Kumaniecki, Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1965.
M. Jaczynowska (red.), D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2004.
M. Crawford, Rzym w okresie republiki, Warszawa 2000.
Rzym i my. Wprowadzenie do literatury i kultury łacińskiej, tł. I. Lewandowski, W.M. Malinowski, Poznań 2009.
Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.