Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1VLcZPLO9zUR1

Dē Daedalō Athēniensī (czasowniki nieregularne 1: sum, eō, ferō, edō – indicativus i participium praesentis activi)

Ważne daty

II tysiąclecie p.n.e. (XX‑XVI w. p.n.e.) - rozkwit cywilizacji minojskiej na Krecie

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R10AUkNDGlzFJ1
Scenariusz zajęć do pobrania
Źródło: online-skills.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

12) formy czasowników nieregularnych:

a) esse i wybrane composita (possum,prosum, adsum, absum),

b) volo, nolo,

c) eo i wybrane composita (abeo, redeo, obeo),

d) fero i wybrane composita (affero, aufero, differo),

e) tollo,

f) fio,

g) verba defectiva: odi, memini, coepi,

h) verba deponentia i semideponentia;

8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:

12) odmienia następujące czasowniki nieregularne:

a) esse i wybrane composita (possum,prosum, adsum, absum),

b) volo, nolo,

c) eo i wybrane composita (abeo, redeo, obeo),

d) fero i wybrane composita (affero, aufero, differo),

e) tollo,

f) fio,

g) verba defectiva: odi, memini, coepi,

h) verba deponentia i semideponentia;

Nauczysz się

tworzyć różne formy gramatyczne omawianych czasowników;

rozpoznawać w tekście łacińskim różne formy omawianych czasowników oraz je tłumaczyć;

konstruować własne proste wypowiedzi z użyciem omawianych czasowników;

interpretować ilustracje obserwując współczesne komercyjne wykorzystanie elementów kultury starożytnej.

Powtórzenie

W języku łacińskim istnieje kilka czasowników nieregularnych. Nieregularności zaznaczają się najsilniej w formach czasu teraźniejszego.

Poznane czasowniki nieregularne to:

  • sum, esse – nie należy do żadnej z regularnych koniugacji,

  • eō, īre – czasownik nieregularny, bliski koniugacji IV,

  • ferō, ferre – czasownik III koniugacji, w niektórych formach brak spójek,

  • edo, esse – czasownik III koniugacji, niektóre formy brzmią tak, jak analogiczne formy od sum, esse.

Prezentacja zagadnienia

adsum, adesse (być obecnym, być tutaj)

ind. praes. act.

adsum

ades

adest

adsumus

adestis

adsunt

inf. praes. act.

adesse

imperat. praes. act.

ades!

adeste!

adeō, adīre (przychodzić, podchodzić)

ind. praes. act.

adeō

adis

adit

adīmus

adītis

adeunt

inf. praes. act.

adīre

imperat. praes. act.

adī!

adīte!

Czasami między przedrostkiem a właściwym czasownikiem zachodzą zmiany fonetyczne, np. upodobnienie głosek – tak, że znaczenie przedrostka nie jest oczywiste na pierwszy rzut oka:

ad + ferō, ferre = affero, afferre (przynosić)

ind. praes. act.

afferō

affers

affert

afferimus

affertis

afferunt

inf. praes. act.

afferre

imperat. praes. act.

affer!

afferte!

ab + ferō, ferre = auferō, auferre (zabierać)

ex + ferō, ferre = efferō, efferre (wynosić na zewnątrz)

ob + ferō, ferre = offerō, offerre (przedstawiać, oferować)

RB400A6wBbGxF
Ćwiczenie 1
Przetłumacz następujące wyrazy: ferō, edō, adsum, referō, exeō, ferre, esse, adesse, referre, exīre, ferimus, edimus, adsumus, referimus, exīmus, fers, es, ades, refers, exīs. ferunt, edunt, adsunt, referunt, exeunt.
RAdrO4bBPfSNj
Ćwiczenie 2
Wskaż łacińskie odpowiedniki następujących czasowników: Podchodzę. Możliwe odpowiedzi: 1. Exeo 2. Transfero 3. Absum 4. Effero 5. Adeo . Wynoszę. Możliwe odpowiedzi: 1. Exeo 2. Transfero 3. Absum 4. Effero 5. Adeo . Jestem nieobecna. Możliwe odpowiedzi: 1. Exeo 2. Transfero 3. Absum 4. Effero 5. Adeo . Przenoszę. Możliwe odpowiedzi: 1. Exeo 2. Transfero 3. Absum 4. Effero 5. Adeo . Wychodzę. Możliwe odpowiedzi: 1. Exeo 2. Transfero 3. Absum 4. Effero 5. Adeo.
RH22HYo7Bm0dM
Ćwiczenie 3
Wskaż polskie odpowiedniki następujących łacińskich form czasownikowych: Adsumus. Możliwe odpowiedzi: 1. Wnosi 2. Jest w środku 3. Powracać 4. Odnoszą 5. Jesteśmy obecni. Referunt. Możliwe odpowiedzi: 1. Wnosi 2. Jest w środku 3. Powracać 4. Odnoszą 5. Jesteśmy obecni. Redire. Możliwe odpowiedzi: 1. Wnosi 2. Jest w środku 3. Powracać 4. Odnoszą 5. Jesteśmy obecni. Inest. Możliwe odpowiedzi: 1. Wnosi 2. Jest w środku 3. Powracać 4. Odnoszą 5. Jesteśmy obecni. Infert. Możliwe odpowiedzi: 1. Wnosi 2. Jest w środku 3. Powracać 4. Odnoszą 5. Jesteśmy obecni.

Prezentacja zagadnienia - ciąg dalszy

Omawiane czasowniki (z wyjątkiem esse i większości jego złożeń) mają również participium praesentis activi.

Dla czasowników III koniugacji (ferō, edō) powstaje ono zupełnie regularnie:

  • ferens, Gen. sg. ferentis

  • edens, Gen. sg. edentis,

  • dla czasownika eo, īre jest to: iens, Gen. sg. euntis

W klasycznej łacinie nie używano tego imiesłowu od czasownika sum, esse.

R1331SIUZSj3C
Ćwiczenie 4
Przetłumacz na język łaciński następujący zwrot: Żeglarz schodzący ze statku i niosący ryby.
R1dCEFm3PZzYy
Ćwiczenie 5
Przetłumacz na język łaciński następujące zdanie: Daję pieniądze żeglarzowi schodzącemu ze statku i niosącemu ryby.
R1Sca56M1Sr6g
Ćwiczenie 6
Przetłumacz na język łaciński następujące zdanie: Żeglarze schodzący ze statku są naszymi przyjaciółmi.

Tekst i ilustracje

Daedalus Athēniensis exul est, quia īrātus hominem necāvit. Cum fīliō suō Īcarō in portum it. Ibī virum vident ē nāve exeuntem, quī interpellat eōs:

Advena: Haec via fertne Athēnās?

Daedalus: Sānē, haec est sōla via Athēnās ferens. Quis tamen es et cūr Athēnās īs?

Advena: Daedalum petō, architectum celebrem.

Daedalus: Ecce adsum.

Advena: Ō Daedale, auxilium nōbīs fer! In Crētā insulā Mīnōtaurus vīvit, sēmi‑vir et sēmi‑taurus, quī puerōs parvōs rapit eōsque ēst.

Icarus: Ēheu!

Daedalus: Monstrum hominēs edens horribile est, quid tamen meā refert? Architectus sum, nōn venātor.

Advena: MīnōsMinosMīnōs, rex noster, Mīnōtaurum necāri vetat, quia uxōris suae fīlius est. Iubet eum vīvum claudī, sed monstrum ē claustrīs exit et rursus saevit. In Cretam ī et claustrum firmum parā!

R1XbpQz2W7JcZ1
Ilustracja przedstawia czarnofigurowy medalion z kyliksu z wyobrażeniem Minotaura. Potwór ukazany jest na pomarańczowym tle. Ma męskie umięśnione ciało, ogon i głowę byka. W dłoniach trzyma kamienie. Druga strona ilustracji przedstawia popiersie Minotaura. Ukazany jest męski tors z głową byka wykonany z białego marmuru. Rzeźba jest zniszczona; brakuje jednej ręki oraz części drugiej. Pod ilustracją znajduje się dodatkowa informacja: Minotaur - rzymska kopia hellenistycznej rzeźby, w zbiorach Narodowego Muzeum Archeologicznego w Atenach.
Minotaur – malowidło wazowe (medalion z kyliksu), VI w. p.n.e., w zbiorach Narodowego Muzeum Archeologicznego w Madrycie; autorka zdjęcia: © Marie-Lan Nguyen , online-skills, CC BY 3.0
Rv5IrgtD5ewH41
Ilustracja przedstawia malowidło ścienne z pałacu w Knossos. W centrum obrazu znajduje się biało - brązowy byk. Zwierzę ukazane jest w pędzie. Towarzyszą mu trzy postaci ludzkie ubrane jedynie w krótkie spódniczki i różniące się od siebie kolorem skóry. Z lewej strony kobieta trzyma byka za rogi. Druga, stojąca z prawej, wyciąga ręce w stronę mężczyzny, który wykonuje skok przez grzbiet zwierzęcia. Scena została ukazana na jasnoniebieskim tle i zamknięta w ramce ozdobionej abstrakcyjnymi kolorowymi symbolami. Druga strona ilustracji przedstawia brązową figurkę byka i akrobaty. Człowiek ukazany jest podczas skoku przez głowę zwierzęcia. Dotyka plecami jego rogów. Figura człowieka jest nieproporcjonalnie mała w stosunku do zwierzęcia. Figurka byka jest uszkodzona. Tylne nogi zwierzęcia zachowały się połowicznie, dlatego opierają się o mały szklany postument. Pod ilustracją znajduje się dodatkowa informacja: Akrobatyczne skoki przez byka – minojska figurka z Krety, XVI/XV w. p. n. e, obecnie w Muzeum Brytyjskim; autor zdjęcia: Mike Peel.
Akrobatyczne skoki przez byka, zapewne o rytualnym charakterze – minojski fresk z pałacu w Knossos na Krecie, XIV/XIII w. p.n.e., obecnie w Muzeum Archeologicznym w Heraklion na Krecie, online-skills, CC BY 3.0
R8gGuxjuNLL0X1
Ilustracja przedstawia malowidło ścienne z pałacu w Knossos. Jest to tzw. „książę lilii”. Na czerwonym tle, w otoczeniu wysokich kwiatów, ukazany jest młody mężczyzna z biało - niebieską przepaską na biodrach. Ma długie, kręcone włosy opadające na pierś i plecy. Na szyi ma zawieszony naszyjnik, na głowie strojną koronę z lilii. Ukazany jest bokiem. Lewe ramię wyciąga w tył, prawym dotyka klatki piersiowej. Na drugiej stronie ilustracji ukazane jest logo linii morskich Minoan – Lines. Nad nazwą linii, na białym okrągłym tle, znajduje się grafika z wizerunkiem „księcia lilii”.
Fresk minojski powszechnie znany jako „Książę lilii”, wikipedia.org, domena publiczna
RiUcmmLMKE43A1
Ilustracja przedstawia fragment pałacu w Knossos. Jest to kamienna ściana, w której znajduje się prostokątny otwór wejściowy. Na murze nad wejściem widnieje dekoracja w postaci rogów. Są to tzw. „Minojskie rogi konsekracji”. Do ilustracji dołączono logo linii lotniczych Minoan Air. Obok nazwy linii znajduje się schematyczny rysunek rogów
„Minojskie rogi konsekracji”, Pałac Knossos, Kreta, Grecja, ancient.eu, CC BY-NC-SA 3.0
RjuUojknPEHqL1
Ilustracja przedstawia osiemnastowieczną grafikę autorstwa Jeana-Denisa Barbié de Bocage’a, Ukazuje ona plan Aten w czasach klasycznych. Podpis grafiki oraz opisy na planie wykonane są w języku angielskim. Dodatkowo załączono informacje: 1. Plan Aten w czasach klasycznych (V w. p.n.e.). Na planie widać tzw. Długie Mury, chroniące komunikację lądową Aten z portem w Pireusie. W czasach Dedala (mitycznych, ok. 1000 lat wcześniej) nie było murów, a tylko droga (ok. 7 km). Autor planu: Jean-Denis Barbié de Bocage (1784). 2. Dołączona ilustracja przedstawia fragment glinianej tabliczki zapisanej pismem linearnym. Podpis pod ilustracją: Pismo minojskie (tzw. linearne A) z Krety – tabliczki gliniane z pałacu w Zakros, Muzeum Archeologiczne w Sitii na Krecie, Grecja, wikimedia.org, domena publiczna. 3. Dołączona ilustracja przedstawia szarą popękaną tabliczkę zapisaną pismem linearnym. Podpis pod ilustracją: Pismo minojskie (tzw. linearne A) z Krety – tabliczki gliniane z pałacu w Zakros, Muzeum Archeologiczne w Sitii na Krecie, Grecja, wikimedia.org, domena publiczna.
Jean-Denis Barbié de Bocage, „Plan Aten w czasach klasycznych” (V w. p.n.e.)„, 1784, kolekcja prywatna, wikipedia.org, domena publiczna

Współczesne firmy prowadzące działalność na Krecie chętnie odwołują się do kultury minojskiej. Powyżej logotypy linii morskich i lotniczych oraz ich minojskie pierwowzory z pałacu w Knossos: fresk z tzw. minojskim księciem (lub kapłanem) oraz powtarzający się na terenie pałacu element architektoniczny interpretowany jako stylizowane rogi byka (lub rzadziej jako skrzydła).

Zadania

Rj5NOT7TbN12B
Ćwiczenie 7
Wskaż łacińskie wyrażenia charakteryzujące bohaterów mitu o Dedalu i Ikarze. Pierwsza postać: Daedalus. Możliwe odpowiedzi: 1. architectus optimus 2. Icari frater 3. homicida fortuitus 4. Cretae rex. Druga postać: Minos. Możliwe odpowiedzi: 1. architectus optimus 2. Icari frater 3. homicida fortuitus 4. Cretae rex. Trzecia postać: Icarus. Możliwe odpowiedzi: 1. architectus optimus 2. Icari frater 3. homicida fortuitus 4. Cretae rex.
Polecenie 1

Dedal i Ikar są już na statku płynącym na Kretę. Przetłumacz wątpliwości Ikara:
Pater, cur in Crētam īmus? Nonne ibī monstrum puerōs ēst? Nōn es venātor.

RdHdUD7NMoBSj
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Polecenie 2

Przetłumacz na łacinę odpowiedź Dedala na wątpliwości syna:
Minotaur jest straszny, ale my niesiemy pomoc dzieciom na Krecie.

R3RGDsi0R0FIw
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Słowniki

Słownik pojęć

Minos
Minos

mityczny potężny król Krety, oprócz mitu o Miotaurze znany jako jeden z trzech sędziów oceniających dusze w zaświatach; jego imię uczeni nadali tzw. cywilizacji minojskiej, która rozwijała się na Krecie i terytoriach od niej zależnych do XVI w. p.n.e.

Słownik łacińsko‑polski

RhR9cphZyUC0X1
Słownik łacińsko-polski
Źródło: online-skills.
m8363b587289eec39_0000000000177

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.

Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1998.

K. Marciniak, Mitologia grecka i rzymska, Warszawa‑Bielsko‑Biała 2010.

S. Stabryła, Zarys kultury starożytnych Grecji i Rzymu, Warszawa 2016.