Dē Daedalō et Īcarō (czasowniki nieregularne 3: volō, eō, ferō i ich złożenia – indicativus imperfecti et perfecti, activi et passivi)
Ważne daty
II tysiąclecie p.n.e. (XX‑XVI w. p.n.e.) – rozkwit cywilizacji minojskiejkultura minojskaminojskiej na Krecie.
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
RbUZ6lZijmpTg1
Scenariusz zajęć do pobrania
Scenariusz zajęć do pobrania
Źródło: online-skills.
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń: 1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego: i) formy czasowników nieregularnych: – esse i wybrane composita (possum,prosum, adsum, absum), – volo, nolo, – eo i wybrane composita (abeo, redeo, obeo), – fero i wybrane composita (affero, aufero, differo), – tollo, – fio, – verba defectiva: odi, memini, coepi, – verba deponentia i semideponentia.
Nauczysz się
konstruować własne proste wypowiedzi z użyciem czasowników nieregularnych;
tłumaczyć formy gramatyczne z języka łacińskiego na język polski i z języka polskiego na język łaciński;
konstruować własne proste wypowiedzi z użyciem czasowników nieregularnych.
PREZENTACJA ZAGADNIENIA
Nieregularności czasowników zaznaczają się przede wszystkim w czasie teraźniejszym. (Czasownik edō, esse w ogóle wszystkie formy poza czasem teraźniejszym tworzy regularnie.)
W indikatiwie imperfecti czasowniki nieregularne (poza sum, esse, omawianym osobno) zawierają cechę –bā–, tę samą, co czasowniki regularne:
ind. imperfecti activi
eō, īre
ībam, ībās, ībat… itd.
vōlō, velle
volēbam, volēbās, volēbat… itd.
mālō, mālle
mālebam…
nōlō, nōlle
nōlēbam…
ferō, ferre
ferēbam, ferēbās, ferēbat… itd.
ind. imperfecti passivi
ferēbar, ferēbāris, ferēbātur… itd
Indicativus perfecti activi (a dla czasownika ferō, ferre i jego złożeń również participium i indicativus perfecti passivi) powstaje tak samo, jak we wszystkich innych czasownikach łacińskich – trzeba tylko znać odpowiednie tematy. Oto one:
vōlō, velle,voluī (volitūrus);
ferō, ferre,tulī,lātum;
mālō, mālle,māluī ;
nōlō, nōlle,nōluī.
W ten sam sposób odmieniają się złożenia. Ponieważ jednak w czasowniku ferō, ferre (podobnie jak w omawianym osobno sum, esse) w poszczególnych tematach zmienia się pierwsza głoska, niektóre przedrostki ulegają różnym zmianom fonetycznym, tak, że warto zwrócić uwagę na wszystkie tematy tych złożeń, np.:
Uzupełnij tabelę wg wzoru, tak, aby w każdym wierszu znalazły się trzy różne formy (indicativus praesentis, imperfecti, perfecti activi) tego samego czasownika. Nie zmieniaj osoby ani liczby. W razie wątpliwości skorzystaj ze słownika.
refers, nōlēbat, abiērunt, abstulistis
tollō
tollēbam
sustulī
nōlēbat
abiērunt
refers
abstulistis
Rh6lWkyY0CRMq
Ćwiczenie 2
Wskaż antonimy podanych czasowników. Powinny one występować w tej samej formie, w jakiej są podane czasowniki wyjściowe. Pierwszy czasownik: Allatus est. Możliwe odpowiedzi: 1. Inferebamus 2. Extulerunt 3. Inferebas 4. Ablatus est 5. Extulistis 6. Ablata sunt. Drugi czasownik: Efferebamus. Możliwe odpowiedzi: 1. Inferebamus 2. Extulerunt 3. Inferebas 4. Ablatus est 5. Extulistis 6. Ablata sunt. Trzeci czaswonik: Intulerunt. Możliwe odpowiedzi: 1. Inferebamus 2. Extulerunt 3. Inferebas 4. Ablatus est 5. Extulistis 6. Ablata sunt.
Wskaż antonimy podanych czasowników. Powinny one występować w tej samej formie, w jakiej są podane czasowniki wyjściowe. Pierwszy czasownik: Allatus est. Możliwe odpowiedzi: 1. Inferebamus 2. Extulerunt 3. Inferebas 4. Ablatus est 5. Extulistis 6. Ablata sunt. Drugi czasownik: Efferebamus. Możliwe odpowiedzi: 1. Inferebamus 2. Extulerunt 3. Inferebas 4. Ablatus est 5. Extulistis 6. Ablata sunt. Trzeci czaswonik: Intulerunt. Możliwe odpowiedzi: 1. Inferebamus 2. Extulerunt 3. Inferebas 4. Ablatus est 5. Extulistis 6. Ablata sunt.
Dobierz czasowniki o znaczeniu przeciwnym do podanych w tabeli (przeciągając je spośród podanych pod tabelą). Pamiętaj zwrócić uwagę na formy czasowników. W razie wątpliwości skorzystaj ze słownika.
allātus est, adiistis, efferēbāmus, intulērunt, abiistis, inferēbās, ablāta sunt, extulistis
allātus est
adiistis
abiistis
efferēbāmus
intulērunt
Ruoiyt4WCPEKF
Ćwiczenie 3
Przetłumacz na język polski następujące zdania. Zdanie pierwsze: Fāmae ab advenis afferebantur. Zdanie drugie: Īcarus Daedalō instrumenta attulit. Zdanie trzecie: Mīnōtaurus in labyrinthum translatus est.
Przetłumacz na język polski następujące zdania. Zdanie pierwsze: Fāmae ab advenis afferebantur. Zdanie drugie: Īcarus Daedalō instrumenta attulit. Zdanie trzecie: Mīnōtaurus in labyrinthum translatus est.
parātae sunt.">
Zdania napisane w stronie czynnej zamień na stronę bierną i na odwrót, wpisując odpowiednie formy czasowników. Daedalus ālās parāvit <> Ālae ā Daedalo parātae sunt.
Advenae fāmās afferēbant. <> Fāmae ab advenis .........................
Īcarus Daedalō instrumenta ............... <> Instrumenta ab Īcarō allāta sunt.
Mīnōs Mīnōtaurum in labyrinthum transtulit. <> Mīnōtaurus in labyrinthum .............................
TEKST I ILUSTRACJA
Daedalus et fīlius eius Īcarus ex Crētā migrāre volēbant, Mīnōs rex tamen eōs mittere nōluit. Daedalus ergō sibi Īcarōque ālās parāvit ex plūmīs cērā colligātīs et ambō ex insulā ēvolāvērunt. Daedalus fīlium praemonuit: Nōlī nimis altē volāre! – nōlēbat enim cēram sōlis calōre mollīrī. Īcarus tamen cōgitāvit: In Crētā continuō Mīnōtaurum timēbam, domō numquam exībam, volēbam līber esse. Nunc iam timēre nōlō! et ascendit, ferē sōlem adiit. Calor cēram mollīvit, plūmae ex Īcari ālis exiērunt. Puer in mare mortuus cecidit. Pater corpus eius, ē marī sublātum, transtulit in insulam, quae postea nōmināta est Īcaria. Ipse neque in Crētam neque Athēnās rediit, sed in Siciliam volāvit. Źródło: H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003.
Ilustracja ukazuje fragment mapy Europy. Białą linią zaznaczone zostały podróże Dedala. Z Aten wskazano kierunek na Kretę, z Krety na Ikarię, zaś z Ikarii na Sycylię.
Podróże Dedala od Aten przez Kretę i Ikarię do Sycylii, online-skills, CC BY 3.0
RMFXM4pRLsaap1
Ilustracja przedstawia marmurową rzeźbę Nike z Samotraki z III lub II wieku p.n.e. Jest to rzeźba uskrzydlonej kobiety bez głowy. Jest przedstawiona bardzo realistycznie. Jej długa mokra szata zdaje się łopotać na wietrze. Wysunięta do przodu prawa noga i rozpostarte skrzydła nadają postaci harmonijność ruchu.
„Dedal patrzy na śmierć Ikara” – fresk z Pompejów, Muzeum Archeologiczne w Neapolu, wikimedia.org, CC BY 3.0
m64f897f7920da1b3_0000000000005
Dedal i jego syn Ikar chcieli wydostać się z Krety, jednak król Minos nie chciał ich wypuścić. Dedal przygotował więc dla siebie i Ikara skrzydła z piór połączonych woskiem i obydwaj odlecieli z wyspy. Dedal ostrzegł syna: Nie leć zbyt wysoko! - nie chciał bowiem, aby wosk roztopił się od słonecznego żaru. Ikar jednak pomyślał: Na Krecie ciągle bałem się Minotaura, nigdy nie wychodziłem z domu, chciałem być wolny. Teraz już nie chcę się bać! i wzniósł się wyżej, dotarł prawie do samego słońca. Żar roztopił wosk, a pióra wypadły ze skrzydeł Ikara. Chłopiec runął do morza i zginął. Ojciec przeniósł jego wyciągnięte z morza ciało na wyspę, którą później nazwano IkariaIkariaIkaria. Sam natomiast nie powrócił ani na Kretę, ani do Aten, lecz poleciał na Sycylię..
Tłumaczenie: Autor opracowania
R2zmIOoG4fwdP
Ćwiczenie 4
Podaj polskie znaczenie następujących łacińskich rzeczowników: 1. pluma, plumae 2. insula, insulae 3. sol, solis 5. mare, maris 6. ala, alae 7. cera, cerae
Podaj polskie znaczenie następujących łacińskich rzeczowników: 1. pluma, plumae 2. insula, insulae 3. sol, solis 5. mare, maris 6. ala, alae 7. cera, cerae
Podpisz ilustracje w języku łacińskim.
insula, ala, sol, cera, pluma, mare
.................
.................
.................
.................
.................
.................
RdyIKO1Jh5mKH
Ćwiczenie 5
Wskaż, które z przytoczonych zdań dotyczących mitu o Dedalu i Ikarze, są prawdziwe, a które fałszywe. Zdanie pierwsze: Daedalus ceram calore molliri volebat. Zdanie drugie: Icarus in Creta domo exibat. Zdanie trzecie: Daedalus filium mortuum in insulam Icariam transtulit.
Wskaż, które z przytoczonych zdań dotyczących mitu o Dedalu i Ikarze, są prawdziwe, a które fałszywe. Zdanie pierwsze: Daedalus ceram calore molliri volebat. Zdanie drugie: Icarus in Creta domo exibat. Zdanie trzecie: Daedalus filium mortuum in insulam Icariam transtulit.
Uzupełnij zdania czasownikami tak, aby ich treść zgadzała się z przeczytanym tekstem.
Daedalus cēram calōre mollīri ...............
Īcarus in Crētā domō nōn .............
Daedalus fīlium mortuum in insulam Īcariam .....................
PRACA DOMOWA
RckLFMLcj0ip6
Ćwiczenie 6
Wymień uskrzydlone postaci i zwierzęta występujące w mitologii greckiej.
Wymień uskrzydlone postaci i zwierzęta występujące w mitologii greckiej.
W mitologii greckiej Dedal i Ikar nie byli jedynymi latającymi postaciami. Podpisz uskrzydlone osoby (i zwierzę) przedstawione przez starożytnych artystów. Użyj spolszczonych imion i pisowni polskiej, nie łacińskiej.
Nike, Hermes, Pegaz
.................
.................
.................
RgHZLz2MnTzKF
Ćwiczenie 7
Jaką nazwę, pochodzącą od imienia syna Dedala, nosi wyspa na Morzu Egejskim?
Jaką nazwę, pochodzącą od imienia syna Dedala, nosi wyspa na Morzu Egejskim?
Jak nazywa się wyspa na cześć Ikara?
Odpowiedź: ............
RZ7XgMfRyjhi01
Ilustracja przedstawia marmurową rzeźbę Nike z Samotraki z III lub II wieku p.n.e. Jest to rzeźba uskrzydlonej kobiety bez głowy. Jest przedstawiona bardzo realistycznie. Jej długa mokra szata zdaje się łopotać na wietrze. Wysunięta do przodu prawa noga i rozpostarte skrzydła nadają postaci harmonijność ruchu. Dodatkowe informacje: 1. Nike z Samotraki. Bogini Nike była przedstawiana jako młoda kobieta ze skrzydłami. 2. Na dołączonej ilustracji widoczny jest fragment kamiennej płyty z płaskorzeźbą przedstawiającą boginię Nike. Ukazana jest prawdopodobnie podczas lotu, o czym świadczą rozpostarte skrzydła oraz unoszona przez wiatr suknia. Podpis pod ilustracją: Nike z Efezu, Ruiny antycznego miasta Efez.
Ilustracja przedstawia marmurową rzeźbę Nike z Samotraki z III lub II wieku p.n.e. Jest to rzeźba uskrzydlonej kobiety bez głowy. Jest przedstawiona bardzo realistycznie. Jej długa mokra szata zdaje się łopotać na wietrze. Wysunięta do przodu prawa noga i rozpostarte skrzydła nadają postaci harmonijność ruchu. Dodatkowe informacje: 1. Nike z Samotraki. Bogini Nike była przedstawiana jako młoda kobieta ze skrzydłami. 2. Na dołączonej ilustracji widoczny jest fragment kamiennej płyty z płaskorzeźbą przedstawiającą boginię Nike. Ukazana jest prawdopodobnie podczas lotu, o czym świadczą rozpostarte skrzydła oraz unoszona przez wiatr suknia. Podpis pod ilustracją: Nike z Efezu, Ruiny antycznego miasta Efez.
Pytokritos z Rodos, „Nike z Samotraki”, ok. 200-190 p.n.e., Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.,org, CC BY 4.0
R1WzsGZaebQ0E1
Ilustracja przedstawia czerwonofigurową wazę. Na jej czarnym tle umieszczono postać Pegaza - uskrzydlonego konia. Przedstawiony jest on bokiem. Ma rozpostarte skrzydła. Lewą przednią nogę lekko unosi do góry. Przedstawienie jest bardzo realistyczne. Dodatkowe informacje: 1. Pegaz był przedstawiany jako biały rumak ze skrzydłami. 2. Dołączona ilustracja ukazuje współczesny pomnik Pegaza, wykonany z białego marmuru. Przedstawia konia zrywającego się do lotu: stoi na tylnych nogach; przednie nogi oraz głowę unosi do góry. Ma duże rozpostarte skrzydła. Pomnik stoi w parku. W tle znajduje się fontanna oraz drzewa.
Ilustracja przedstawia czerwonofigurową wazę. Na jej czarnym tle umieszczono postać Pegaza - uskrzydlonego konia. Przedstawiony jest on bokiem. Ma rozpostarte skrzydła. Lewą przednią nogę lekko unosi do góry. Przedstawienie jest bardzo realistyczne. Dodatkowe informacje: 1. Pegaz był przedstawiany jako biały rumak ze skrzydłami. 2. Dołączona ilustracja ukazuje współczesny pomnik Pegaza, wykonany z białego marmuru. Przedstawia konia zrywającego się do lotu: stoi na tylnych nogach; przednie nogi oraz głowę unosi do góry. Ma duże rozpostarte skrzydła. Pomnik stoi w parku. W tle znajduje się fontanna oraz drzewa.
Bowdoin Painter, „Pegaz”, V w. p.n.e., w zbiorach Bawarskiego Państwowego Muzeum Starożytności (Staatliche Antikensammlungen) w Monachium, wikimedia.org, domena publiczna
R1dNNe8IbDuxA1
Ilustracja przedstawia malowidło z wazy czewonofigurowej. Ukazana jest postać Hermesa z jego nierozłącznymi atrybutami, którymi były: kaduceusz, petasos oraz sandały ze skrzydłami. Bóg ukazany jest w ruchu. Głowę ma zwróconą do tyłu, prawą rękę wyciąga przed siebie, w lewej trzyma kaduceusz. Ma długie czarne włosy oraz zarost. Ubrany jest w krótką szatę. Dodatkowe informacje: 1: Hermes był często przedstawiany jako młodzieniec, który na stopach miał skrzydlate sandały. 2. Dołączona ilustracja przedstawia Hermesa w locie. Jest to czarnobiała grafika. Postać boga ukazana jest w okręgu, na tle nieba. W tle widoczne są postaci innych bogów, m.in. Zeusa siedzącego na tronie. Hermes przedstawiony jest jako młodzieniec. Przy kapeluszu i butach ma charakterystyczne skrzydełka, w lewej ręce trzyma kaduceusz, prawą unosi do góry. Jego krótką szatę rozwiewa wiatr. Podpis nad ilustracją: Hermes, Rysunek Mary Evans Picture Library.
Ilustracja przedstawia malowidło z wazy czewonofigurowej. Ukazana jest postać Hermesa z jego nierozłącznymi atrybutami, którymi były: kaduceusz, petasos oraz sandały ze skrzydłami. Bóg ukazany jest w ruchu. Głowę ma zwróconą do tyłu, prawą rękę wyciąga przed siebie, w lewej trzyma kaduceusz. Ma długie czarne włosy oraz zarost. Ubrany jest w krótką szatę. Dodatkowe informacje: 1: Hermes był często przedstawiany jako młodzieniec, który na stopach miał skrzydlate sandały. 2. Dołączona ilustracja przedstawia Hermesa w locie. Jest to czarnobiała grafika. Postać boga ukazana jest w okręgu, na tle nieba. W tle widoczne są postaci innych bogów, m.in. Zeusa siedzącego na tronie. Hermes przedstawiony jest jako młodzieniec. Przy kapeluszu i butach ma charakterystyczne skrzydełka, w lewej ręce trzyma kaduceusz, prawą unosi do góry. Jego krótką szatę rozwiewa wiatr. Podpis nad ilustracją: Hermes, Rysunek Mary Evans Picture Library.
„Hermes”, V w. p.n.e., w zbiorach Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, theoi.com, CC BY 3.0
Polecenie 1
Wyrazy polskie zakończone na -cja bardzo często pochodzą od łacińskich rzeczowników na –tiō (z genetiwem sg. na –tiōnis, są one r. żeńskiego). Są to nazwy czynności utworzone od czasowników, od tematu supini. Napisz, co znaczą polskie terminy i od jakich łacińskich czasowników się wywodzą. Czy jest dla Ciebie jasny związek znaczeniowy współczesnego rzeczownika ze źródłowym czasownikiem?
translacja ;
relacja;
ablacja.
R1HWltPnzIvN3
Wyrazy polskie zakończone na -cja bardzo często pochodzą od łacińskich rzeczowników zakończonych na –tio . Są to nazwy czynności utworzone od tematu supini czasowników. Odpowiedz na pytanie: Co znaczą podane polskie terminy i od jakich łacińskich czasowników się wywodzą? Możliwe odpowiedzi: 1. translacja 2. relacja 3. ablacja.
Wyrazy polskie zakończone na -cja bardzo często pochodzą od łacińskich rzeczowników zakończonych na –tio . Są to nazwy czynności utworzone od tematu supini czasowników. Odpowiedz na pytanie: Co znaczą podane polskie terminy i od jakich łacińskich czasowników się wywodzą? Możliwe odpowiedzi: 1. translacja 2. relacja 3. ablacja.
Słowniki
Ikaria
Ikaria
wyspa we wschodniej części Morza Egejskiego, zob. mapę podróży Dedala.
kultura minojska
kultura minojska
kultura kreteńska, kultura rozwijająca się na Krecie w epoce brązu (ok. 3500–1070 p.n.e.).
Ilustracja przedstawia marmurową rzeźbę Nike z Samotraki z III lub II wieku p.n.e. Jest to rzeźba uskrzydlonej kobiety bez głowy. Jest przedstawiona bardzo realistycznie. Jej długa mokra szata zdaje się łopotać na wietrze. Wysunięta do przodu prawa noga i rozpostarte skrzydła nadają postaci harmonijność ruchu.
„Dedal patrzy na śmierć Ikara” – fresk z Pompejów, Muzeum Archeologiczne w Neapolu, wikimedia.org, CC BY 3.0
REZpYy8dneyTG1
Ilustracja przedstawia marmurową rzeźbę Nike z Samotraki z III lub II wieku p.n.e. Jest to rzeźba uskrzydlonej kobiety bez głowy o dużej dozie realizmu, czego wyrazem jest przede wszystkim szata, której nadano szczególny charakter przez uwidocznienie, że jest mokra lub łopocze na wietrze. Wysunięta do przodu prawa noga i rozpostarte skrzydła nadają postaci bóstwa harmonijność ruchu.
Pytokritos z Rodos, „Nike z Samotraki”, ok. 200-190 p.n.e., Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.,org, CC BY 4.0
RlCutLgpISixj1
Ilustracja przedstawia czerwonofigurową wazę. Na jej czarnym tle umieszczono postać Pegaza - uskrzydlonego konia. Przedstawiony jest on bokiem. Ma rozpostarte skrzydła. Lewą przednią nogę lekko unosi do góry. Przedstawienie jest bardzo realistyczne.
Bowdoin Painter, „Pegaz”, V w. p.n.e., w zbiorach Bawarskiego Państwowego Muzeum Starożytności (Staatliche Antikensammlungen) w Monachium, wikimedia.org, domena publiczna
RhnBrbwPYC2y71
Ilustracja przedstawia malowidło z wazy czewonofigurowej. Ukazana jest postać Hermesa z jego nierozłącznymi atrybutami, którymi były: kaduceusz, petasos oraz sandały ze skrzydłami. Bóg ukazany jest w ruchu. Głowę ma zwróconą do tyłu, prawą rękę wyciąga przed siebie, w lewej trzyma kaduceusz. Ma długie czarne włosy oraz zarost. Ubrany jest w krótką szatę.
„Hermes”, V w. p.n.e., w zbiorach Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, theoi.com, CC BY 3.0
m64f897f7920da1b3_0000000000230
Bibliografia
Z. Samolewicz, T. Sołtysik, Składnia Łacińska, Kraków 2006.
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.
H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003.
