Deklinacja III – typ spółgłoskowy
Ważne daty
59 r n.e. – Zamieszki w amfiteatrze w Pompejach, w wyniku których zginęło wielu mieszkańców Nucerii
79 r n.e. – Wybuch wulkanu Wezuwiusz, który doprowadził do zniszczenia miasta Pompeje, Herculaneum i Stabiae i zagrzebania ich na stulecia pod warstwą popiołu wulkanicznego
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
1) formy fleksyjne rzeczowników regularnych deklinacji I – V;
3) formy fleksyjne przymiotników deklinacji I – III;
6) zasady stopniowania regularnego przymiotników deklinacji I – III;
7) zasady tworzenia i stopniowania przysłówków pochodzących od przymiotników deklinacji I – III.
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
17) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
18) potrafi w przypadku wyrazów wieloznacznych wybrać znaczenie odpowiednie dla kontekstu/tematyki tłumaczonego tekstu;
19) dokonuje poprawnego przekładu prozatorskiego tekstu łacińskiego z zakresu tekstów określonych w kanonie na język polski, w tłumaczeniu zachowując polską normę językową.
używać rzeczowniki III deklinacji do dalszej nauki języka łacińskiego;
określać główną myśl przeczytanego tekstu i odpowiadać na proste pytania związane z tekstem w języku łacińskim;
odróżniać i tłumaczyć na język polski wybrane sentencje w języku łacińskim;
charakteryzować budowę amfiteatru antycznego w Pompejach;
tworzyć krótki tekst po łacinie na bazie przeczytanych informacji.
Parisyllaba i imparisyllaba
Parisyllaba (rzeczowniki równozgłoskowe) – rzeczowniki, które mają taką samą liczbę sylab w Mianowniku (Nōminātīvus) i Dopełniaczu (Genetīvus) liczby pojedynczej (singulāris), na przykład: turris, turris; māter, mātris; vātēs, vātis.
Imparisyllaba (rzeczowniki nierównozgłoskowe) – rzeczowniki, które mają różną liczbę sylab w Mianowniku (Nōminātīvus) i Dopełniaczu (Genetīvus) liczby pojedynczej (singulāris), na przykład: homō, hominis; corpus, corporis; iter, itineris.
Deklinacja III - informacje ogólne
Według deklinacji III odmieniają się wyrazy wszystkich trzech rodzajów, które w Dopełniaczu liczby pojedynczej (Genetīvus singulāris) mają końcówkę – IS. Po odcięciu końcówki – IS otrzymujemy temat rzeczownika, do którego dodajemy końcówki charakterystyczne dla pozostałych przypadków.
turris, turris – temat turr; māter, mātris - temat mātr; vātēs, vātis - temat *** vāt***; corpus, corporis – temat corpor
Nōminātīvus singulāris w deklinacji III ma różnorodne końcówki nie dające się uschematyzować. Stąd tak ważna jest forma Genetīvus‑a do dalszej odmiany.
Deklinacja III dzieli się na trzy typy odmiany: typ spółgłoskowy, samogłoskowy i mieszany.
Deklinacja III – typ spółgłoskowy
Według deklinacji III odmieniają się rzeczowniki nierównozgłoskowe (imparisyllaba) wszystkich trzech rodzajów, które w Dopełniaczu liczby pojedynczej (Genetīvus singulāris) mają końcówkę – IS. Po odcięciu końcówki – IS otrzymujemy temat rzeczownika, który w typie spółgłoskowym musi być zakończony na tylko jedną spółgłoskę, np.
honor, honōris; corpus, corporis; dracō, dracōnis
Odmiana rzeczowników deklinacji III – typ spółgłoskowy
MASCULĪNUM ET FĒMINĪNUM
NEUTRUM
Cāsus
Singulāris
Plūrālis
NōminātīvusNōminātīvus
CorpusCorpus
Corpora Corpora
GenetīvusGenetīvus
CorporisCorporis
CorporumCorporum
DativusDativus
CorporīCorporī
CorporibusCorporibus
AccūsātīvusAccūsātīvus
CorpusCorpus
CorporaCorpora
AblātīvusAblātīvus
CorporeCorpore
CorporibusCorporibus
Vocātīvus
Corpus
Corpora
Wyjątki
Według deklinacji III typu spółgłoskowego odmienia się grupa rzeczowników równozgłoskowych (parisyllaba), ze względu na swoje znaczenie zwana RODZINĄ Z PIESKIEM:
māter, mātris (f) -matka | canis, canis (m,f) - pies |
pater, patris (m) -ojciec | vātēs, vātis (m,f) - prorok |
frāter, frātris (m) - brat | senex, senis (m) – starzec |
iuvenis, iuvenis (m) - młodzieniec |
Rodzaj rzeczownika deklinacji III
Rzeczowniki deklinacji III występują w rodzaju męskim, żeńskim i nijakim i mają nieregularne, różnorodne zakończenia, co oznacza, że rozpoznanie rodzaju rzeczownika po końcówce może być mylące. Dlatego w przypadku deklinacji III decyduje albo rodzaj naturalny albo słownik, który rozwiewa wszelkie wątpliwości.
Oto kilka wskazówek, od których również zdarzają się wyjątki:
Masculīna – imparisyllaba zakończone na –os, -or, -er, -es
Fēminīna - parisyllaba zakończone na –as, -aus, -is, -es oraz –do, -go, -io
Neutra – rzeczowniki zakończone na –e, -al, -ar, - men, - ma, -ur
Vēnātiō
Tekst dotyczy wydarzenia, które miało miejsce w amfiteatrze w Pompejach w 59 n.e.
1. Doszło wtedy do zamieszek podczas walk gladiatorów, w wyniku których rozpoczęla się walka z użyciem kamieni i mieczy pomiędzy Pompejanami i Nucerianami (ich sąsiadami). Pompejanie rozgromili w walce swoich sąsiadów, wielu Nucerian zginęło lub odniosło obrażenia. Z powodu tych zamieszek senat nakazał zamknąć amfiteatr i zaniechać wszelkich walk gladiatorów na 10 lat. O wydarzeniu tym wspomina Tacyt (Annales XIV,17)
VēnātiōVēnātiō
Postquam rētiāriīrētiāriī ex arēnā discessērunt, tubā iterumiterum sonuit. Subitō multī cervī arēnam intrāvērunt. Cervī per tōtam arēnam currēbant, quod perterritī erant. Tum canēs ferōcēs per portam intrāvērunt. Canēs statim cervōs perterritōs agitāvērunt et interfēcērunt. Postquam canēs cervōs superāvēruntsuperāvērunt, lupīlupī arēnam intrāvērunt. Lupī, quod valdē ēsuriēbantēsuriēbant, canēs ferōciter petīvērunt. Canēs erant fortissimī, sed lupī facile canēs superāvērunt.
Nucerīnī erant laetissimī et RēgulumRēgulum laudābant. Pompēiānī tamen nōn erant contentī, sed clāmābant, „ubi sunt leōnēs? Cūr Rēgulus leōnēs retinetretinet?”
Rēgulus, postquam hunc clāmōrem audīvit, signum dedit. StatimStatim trēs leōnēs per portam ruēruntruērunt. Tuba iterum sonuit. BēstiāriīBēstiāriī arēnam audācissimēaudācissimē intrāvērunt. Leōnēs tamen bēstiāriōs nōn petīvērunt. Leōnēs in arēnā recubuēruntrecubuērunt. Leōnēs obdormīvērunt!
Tum Pompēiānī erant īrātissimīīrātissimī, quod Rēgulus spectāculum rīdiculumrīdiculum edēbatedēbat Pompēiānī Rēgulum et Nucerīnōs ex amphithēatrō agitāvērunt. Nucerīnī per viās fugiēbant, quod valdē timēbant. Pompēiānī tamen gladiōs suōs dēstrīnxēruntdēstrīnxērunt et multōs Nucerīnōs interfēcērunt. Ecce ! Sanguis nōn in arēnā sed per viās fluēbat.
Umierający Gal
Powszechnie wiadomo, że znacząca liczba gladiatorów walczących na arenach Imperium Rzymskiego została przywieziona do szkół gladiatorów jako jeńcy wojenni. Historia starożytna odnotowała jednakże przypadki wojowników wolących umrzeć niż dostać się do niewoli. Taką sytuację przedstawia grupa rzeźb Gal zabijający żonę i Umierający Gal wystawiony dla uczczenia zwycięstwa nad Galatami. Gal zabija swoją żonę, a następnie popełnia samobójstwo, by uchronić oboje przed losem niewolników.
Pogrupuj umieszczając we właściwe miejsce w tabeli poniższe wyrazy pochodzące z tekstu interaktywnego do tej lekcji na słowa i wyrażenia związane tematycznie z gladiatorami i zwierzętami.
animālia, tridente, bēstiāriī, gladiōs, rētiāriī, vēnātiō, canēs, lupī, leōnēs, cervī
| Gladiātōrēs | |
|---|---|
| Bēstiae |
Uzupełnij zdania łacińskie właściwymi czasownikami pochodzącymi z tekstu interaktywnego Vēnātiō.
retinet?, ēsuriēbant., recubuērunt., ruērunt., superāvērunt.
| Lupī canēs facile __________________ | |
| Animālia cibum petīvērunt quod valdē ______________ | |
| Ubi sunt leōnēs? Quis eōs ______________ | |
| Mīlitēs fortissimī ad hostēs ________________ | |
| Leōnēs obdormīre volēbant et in arēnā __________________ |
Odpowiedz na pytania do tekstu interaktywnego Vēnātiō wybierając właściwą odpowiedź. Postquam rētiāriī ex arēnā discessērunt….
- mūsicī in arēnā pulrche cecinērunt.
- canēs ferōcēs cervōs perterritōs interfēcērunt.
- lupī cervōs ferōciter petīvērunt.
Odpowiedz na pytania do tekstu interaktywnego Vēnātiō wybierając właściwą odpowiedź. Cūr Pompēiānī Rēgulum nōn laudābant?
- Quod Rēgulus Nūcerinōs adiuvābat.
- Quod leōnēs cervōs interfēcērunt.
- Quod bēstiāriī in arēnā obdormīvērunt.
Odpowiedz na pytania do tekstu interaktywnego Vēnātiō wybierając właściwą odpowiedź. Bēstiae, quae in arēnā obdormiunt et ex Āfricā veniunt, sunt…
- cervī
- canēs
- leōnēs
Odpowiedz na pytania do tekstu interaktywnego Vēnātiō wybierając właściwą odpowiedź. Bēstiārius est gladiātor quī....
- cum rētiāriō in arēnā pugnat.
- animālia in arēnā interficit.
- tridente et rētī pugnat.
Odpowiedz na pytania do tekstu interaktywnego Vēnātiō wybierając właściwą odpowiedź. Quōmodo lūdī gladiātōriī fīnīvērunt hōc diē?
- Nūcerīnī Pompēiīs fūgērunt.
- Gladiātōrēs multōs Nūcerīnōs interfēcērunt.
- Pompēiānī gladiīs multōs Nūcerīnōs interfēcērunt.
Które z poniższych wyrazów odmieniają się według deklinacji III typu spółgłoskowego? Właściwe rzeczowniki przeciągnij i wstaw do kolumny:
vātēs, vātis, fīnis, fīnis, flūmen, flūminis, pars, partīs, honor, honōris, certāmen, certāminis, turris, turris, nōmen, nōminis, urbs, urbis, iuvenis, iuvenis, mōs, moris, canis, canis, flōs, flōris, vulpēs, vulpis
| Deklinacja III – typ spółgłoskowy: | |
|---|---|
| Inne: |
Dobierz temat rzeczownika do jego form podstawowych:
iuven, corpor, honōr, mor, nōmin, flūmin, flōr, certāmin, can, vāt
| vātēs, vātis | |
| certāmen, certāminis | |
| flōs, flōris | |
| flūmen, flūminis | |
| mōs, moris | |
| nōmen, nōminis | |
| honor, honōris | |
| canis, canis | |
| iuvenis, iuvenis | |
| corpus, corporis |
Wybierz właściwą formę rzeczownika, by uzupełnić zdanie:
Anās _________________ interfecta est.
- ā canis
- ā cani
- ā cane
Wybierz właściwą formę rzeczownika, by uzupełnić zdanie:
Fēmina fortissima _________________ nōn timet.
- leōnum
- leōnēs
- leōnis
Wybierz właściwą formę rzeczownika, by uzupełnić zdanie:
Rētiārius rētī suō _____________________ captāvit.
- gladiātōris
- gladiātōrēs
- gladiātōrem
Wybierz właściwą formę rzeczownika, by uzupełnić zdanie:
Magister _____________________ rem explicābit.
- iuvenibus
- iuvenis
- iuvenum
Wybierz właściwą formę rzeczownika, by uzupełnić zdanie:
Capillus in___________________ est.
- capite
- capitum
- capitis
W słowniku pojęć znajdziesz informacje na temat różnych rodzajów gladiatorów. Wybierz trzy i napisz na ich temat krótką notatkę po łacinie.
Słowniki
Słownik pojęć
Typ gladiatora, którego uzbrojenie stanowił jedynie krótki sztylet lub włócznia. Walczył na arenie z dzikimi zwięrzętami (walka nosiła nazwę venatio – polowanie), w wyniku czego często ponosił śmierć.
Gladiator ubrany w pancerz od stóp do głowy, w hełmie o kształcie kosza z otworami na oczy i usta. Noszenie ciężkiej zbroi wymagało muskularnej budowy ciała. W walce był on stroną raczej przyjmującą ciosy, niż atakującą.
Typ gladiatora, którego nazwa pochodzi z języka greckiego i odnosi się do ryby mormylos ze względu na charakterystyczny kształt hełmu o płaskim rondzie i duzym czubie. Walczył on boso, nosił osłonę na jednym ramieniu i osłaniał się dużą owalną tarczą. Do dyspozycji miał prosty miecz.
Gladiator walczący trójzębem i siecią (retia). Jego jedyną osłoną był pikowany rękaw i metalowy naramiennik. Ze względu na lekkość uzbrojenia był bardzo szybkim przeciwnikiem. Najczęściej walczył na arenie z secutorem.
(Samnita) nazwa gladiatora pochodzi od ludu ze środkowej Italii, zamieszkującego tereny na wschód od Lacjum. Po trzech wojnach samnickich zostali oni pokonani przez Rzymian i mieli ograniczone prawa obywatelskie. Początkowo mieli typowe uzbrojenie samnickie, a Samnita był odpowiednikiem słowa gladiator. Z biegiem czasu Samnici zmienili uzbrojenie na rzymskie. Nosił hełm z pióropuszem lub kitą, miecz, włócznię i owalną tarczę.
Gladiator, który był na rzymskiej arenie przeciwnikiem sieciarza (retiarius). Uzbrojenie podobne do murmillomurmillo, z innym, gładkim hełmem z dwoma otworami na oczy. Dużo cięższy od sieciarza, poruszał się wolniej i musiał uważać, by nie zaplątać się w sieć przeciwnika.
Trak, czyli gladiator z charakterystycznym uzbrojeniem wojowników z Tracji. Miał hełm ozdobiony gryfem, do którego można było przyczepić pióropusz. Walczył charakterystycznym, zakrzywionym mieczem i osłaniał się małą kwadratową tarczą. Jego przeciwnikiem bardzo często był murmillomurmillo.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Petr Giovanni Guzzo, Antonio d'Ambrosio, Pompeii - guide to the site, Electa 2002
Cambridge Latin Course Book I, Cambridge University Press, University of Cambridge 2002
Jan Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978
Maria Ludwika, Bernhard Sztuka hellenistyczna, Państwowe, Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1993
Michael Grant, Gladiatorzy, Ossolineum, Wrocław 1980