Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1NVDzvsB1cbz1

Dīdō Aenēam exsecrātur

Federico Barocci, „Eneasz uciekający z płonącej Troi”, 1598, Galeria Borghese w Rzymie, Włochy, wikimedia.org, CC BY 3.0

Ważne daty

70 p.n.e.-19 p.n.e. – Okres życia rzymskiego poety Publiusza Wergiliusza Marona (Publius Vergilius Mārō)

146 p.n.e. – zdobycie i zburzenie Kartaginy przez Rzymian

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RVQdEwZeQ0BlX
Scenariusz zajęć do pobrania.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

1) szyk zdania łacińskiego.

4. identyfikuje, z wykorzystaniem posiadanej wiedzy na temat gramatyki łacińskiej, formy podstawowe słów występujących w tłumaczonym tekście;

7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski.

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:

7) mity o wędrówce Eneasza;

3. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii literatury starożytnej:

2) literatura rzymska:

d) Wergiliusz, EneidaEneidaEneida

Nauczysz się

tłumaczyć ze słuchu prostą wypowiedź w języku łacińskim;

tworzyć prostą wypowiedź w języku łacińskim;

weryfikować zdobyte dotychczas umiejętności językowe w ćwiczeniach polegających na rozumieniu tekstu łacińskiego.

Infēlix Dīdō

Dydona (Dīdō) była legendarną założycielką Kartaginy, pochodzącą z Tyru. Z bliżej nieznanych powodów jej brat Pigmalion zabił jej męża. Dydona próbowała pomścić jego śmierć. Po krótkich walkach została zmuszona do ucieczki z rodzinnych stron. Zebrała niewielką grupę ludzi (w tym swoją siostrę Annę oraz fenickich kupców) i wypłynęła w morze. Uciekinierzy dotarli do wybrzeży Numidii. Miejscowi mieszkańcy nie chcieli przyjąć obcych uchodźców. Po długich pertraktacjach zgodzili się jednak oddać przybyszom taki skrawek ziemi na wybrzeżu, jaki zdoła objąć skóra wołu. Dydona sprytnie wycięła ze skóry cienki rzemień i za jego pomocą wyznaczyła granice osady. W tym miejscu wzniesiono kartagiński akropol, nazwany później Byrsą (od greckiego wyrazu βύρσα oznaczającego wolą skórę). Dydona szczyciła się tym, że jeszcze za jej życia ukończono budowę miasta i miała szansę zobaczyć je w rozkwicie. O rękę Dydony w Numidii starał się Jarbas, jeden z miejscowych władców. Dydona jednak konsekwentnie odtrącała jego zaloty.

Pewnego dnia w Kartaginie pojawili się kolejni uchodźcy – tym razem mieszkańcy zniszczonej przez Greków Troi. Na ich czele stał Eneasz, w którym Dydona natychmiast się zakochała. Dziś poznasz dzieje jej nieszczęśliwej miłości, opisane przez Wergiliusza (Publius Vergilius Marō) w IV księdze Eneidy, uznawanej przez Rzymian za swoją epopeję narodową.

Nieszczęśliwa miłość Dydony i Eneasza

Mit o nieszczęśliwej miłości Dydony do Eneasza posłużył Wergiliuszowi do uzasadnienia odwiecznej nienawiści dzielącej Kartagińczyków i Rzymian. Nienawiść ta w rzeczywistości związana była jednak z walką o wpływy w handlu na morzu śródziemnym, była przyczyną trzech wojen punickich (między KartaginąKartaginaKartaginąa Rzymem) i doprowadziła ostatecznie do zdobycia i zburzenia Kartaginy przez Rzymian w 146 roku p.n.e. Gruzowisko zaorano, przeklęto i posypano solą, by nic już na tej ziemi nie urosło.

R1NVDzvsB1cbz
Federico Barocci, „Eneasz uciekający z płonącej Troi”, 1598, Galeria Borghese w Rzymie, Włochy, wikimedia.org, CC BY 3.0
R1YiSwKgsrfFB
Film Translatorium 5. Film składa się z sześciu scen: W pierwszej części przedstawieni są Eneasza, Dydona i Junona. W drugiej ukazana jest ucieczkę Eneasza z Troi i dotarcie do Kartaginy. W trzeciej widoczna jest zmowa Junony i Wenus. W czwartej scenie przedstawione jest polowanie, nagła burza i ucieczka Dydony i Eneasza do jaskini. Tam Dydona wyznaje Eneaszowi miłość, bogowie uznają to za zaślubiny. Dydona żyje szczęśliwie z Eneaszem. Junona jest zadowolona. W piątej części widzimy Jowisza, który wysyła Merkurego do Eneasza, by ten nakazał mu kontynuować wyprawę. W szóstej Eneasz wsiada na statek i odpływa. Odpływające statki Trojan widzi z okna swej komnaty Dydona, zaczyna płakać. Rozkazuje zbudować stos, wrzucić nań pamiątki po Eneaszu (także ich łoże małżeńskie), gdy stos jest gotowy, wchodzi nań i przeszywa się sztyletem. Dodatkowo lektor czyta następujące kwestie: A: Ecce Dīdō, rēgīna Karthāginis. B: Et Aenēās, profugus Troiānus. Aenēās fīlius deae Veneris est. C: Haec est Iūnō, rēgīna deōrum. D: Iūnō Dīdōnī favet, E: odit tamen Troiānōs. Scit fāta futūra Aenēae, scit eius gentem conditūram esse Rōmam. Litery w treści tekstu dla lektora oznaczają moment pojawiania się grafik/animacji opisanych w lewej kolumnie. A: Troiā dēlētā Aenēās ūnā cum sociīs suīs B: nāvēs conscendit et C: in mare exit, ut novās sēdēs quaereret. D: Aenēās multīs fluctibus et perīculīs agitātus Karthāginem pervēnit. E: Dīdō, regīna Karthāginis, Aenēam vīdit, F: dum ex nāve dēscenderet et iam prīmō G: vīsū eum adamāvit. A: Amōrem Dīdōnis vīdit Iūnō. B: Iūnō voluit fallere fāta et prodesse Dīdōnī, sīc enim cogitāvit: C: „Sī Aenēās Dīdōnem amābit et Karthāgine manēbit, Rōmam condere nōn poterit”. D: Iūnō advocat Venerem et sīc eam alloquitur: „Pācem dēnique inter nos sanciāmus. Dīdō Aenēam, fīlium tuum amat. Sī uxor eius erit, item inter nos pax erit”. E: Venus dolum sentit, attamen consiliō adnuit. A: Itaque dum Dīdō et Aenēās in silvā vēnantur, B: deae magnam pluviam et tempestātem in terram mittunt. C: Dīdō et Aenēās madent. D: Dīdō Aenēae speluncam dēmonstrat. E: Et cum eō speluncam petit. F: Ibi exspectant donec pluvia defēcerit. G: In speluncā Dīdō Aenēae amōrem fātētur. H: Ex eō tempore coniugēs ī habentur. I: Iūnō gaudet, quia putat sē fefellisse fāta. J: Dīdō fēlix est et cum Aenēā vīvit. A: Cum id Iuppiter audit, B: fāta observans, C: iubet Mercurium ad Aenēam īre et eum cogere, ut iter pergat. A: Pius Aenēās Mercuriō pāret B: et statim nāvem conscendit C: et in mare exīt. D: Dum Dīdō Aenēam fugere videt, E: rogum parāre iubet, F: eum ascendit, G: Aenēam exsecrātur H: et sē ipsam occidit. I: Hāc morte obit Dīdō, infēlix rēgīna Karthāginis.

A: Ecce Dīdō, rēgīna Karthāginis.
B: Et Aenēās, profugus Troiānus. Aenēās fīlius deae Veneris est.
C: Haec est Iūnō, rēgīna deōrum.
D: Iūnō Dīdōnī favet,
E: odit tamen Troiānōs. Scit fāta futūra Aenēae, scit eius gentem conditūram esse Rōmam.

A: Troiā dēlētā Aenēās ūnā cum sociīs suīs
B: nāvēs conscendit et
C: in mare exit, ut novās sēdēs quaereret.
D: Aenēās multīs fluctibus et perīculīs agitātus Karthāginem pervēnit.
E: Dīdō, regīna Karthāginis, Aenēam vīdit, F: dum ex nāve dēscenderet et iam prīmō G: vīsū eum adamāvit.

A: Amōrem Dīdōnis vīdit Iūnō.
B: Iūnō voluit fallere fāta et prodesse Dīdōnī, sīc enim cogitāvit:
C: „Sī Aenēās Dīdōnem amābit et Karthāgine manēbit, Rōmam condere nōn poterit”.
D: Iūnō advocat Venerem et sīc eam alloquitur: „Pācem dēnique inter nos sanciāmus. Dīdō Aenēam, fīlium tuum amat. Sī uxor eius erit, item inter nos pax erit”.
E: Venus dolum sentit, attamen consiliō adnuit.

A: Itaque dum Dīdō et Aenēās in silvā vēnantur,
B: deae magnam pluviam et tempestātem in terram mittunt.
C: Dīdō et Aenēās madent. D: Dīdō Aenēae speluncam dēmonstrat.
E: Et cum eō speluncam petit.
F: Ibi exspectant donec pluvia defēcerit.
G: In speluncā Dīdō Aenēae amōrem fātētur.
H: Ex eō tempore coniugēs ī habentur.
I: Iūnō gaudet, quia putat sē fefellisse fāta.
J: Dīdō fēlix est et cum Aenēā vīvit.

A: Cum id Iuppiter audit,
B: fāta observans,
C: iubet Mercurium ad Aenēam īre et eum cogere, ut iter pergat.

A: Pius Aenēās Mercuriō pāret
B: et statim nāvem conscendit
C: et in mare exīt.
D: Dum Dīdō Aenēam fugere videt,
E: rogum parāre iubet,
F: eum ascendit,
G: Aenēam exsecrātur
H: et sē ipsam occidit.
I: Hāc morte obit Dīdō, infēlix rēgīna Karthāginis.

A: Oto Dydona, królowa Kartaginy.
B: Oto Eneasz, uchodźca z Troi. Eneasz jest synem bogini Wenus.
C: Oto Junona, królowa bogów.
D: Junona sprzyja Dydonie,
E: a nienawidzi Trojan. Zna przyszłe losy Eneasza - wie, że jego potomstwo założy Rzym.

A: Po zniszczeniu Troi Eneasz wraz ze swoimi towarzyszami
B: wsiadają na statki
C: i wychodzą w morze, aby znaleźć nowy dom.
D: Kierowany licznymi falami i zagrożeniami Eneasz dociera do Kartaginy.
E: Dydona, królowa Kartaginy, spostrzega Eneasza
F: gdy ten schodzi ze statku i od pierwszego wejrzenia
G: zakochuje się w nim.

A: Junona widzi miłość Dydony.
B: Chciała oszukać przeznaczenie i pomóc Dydonie, dlatego pomyślała w ten sposób:
C: „Jeśli Eneasz pokocha Dydonę i zostanie w Kartaginie, nie będzie mógł założyć Rzymu”.
D: Junona wzywa Wenus i mówi do niej tak: „Ustanówmy wreszcie pokój między nami. Dydona kocha Eneasza, twojego syna. Jeśli zostanie jego żoną, między nami zapanuje pokój.”
E: Wenus wyczuwa podstęp, ale zgadza się na ten plan.

A: Tak oto, gdy Dydona i Eneasz urządzali w lesie polowanie,
B: boginie zsyłają na ziemię wielką burzę i ulewę.
C: Dydona i Eneasz przemokli.
D: Dydona pokazuje Eneaszowi jaskinię.
E: I idzie z nim do środka.
F: Tam oczekują, dopóki nie przestanie padać.
G: W jaskini Dydona wyznaje miłość Eneaszowi.
H: Od tego czasu są uważani za małżeństwo.
I: Junona cieszy się, ponieważ myśli, że oszukała przeznaczenie.
J: Dydona jest szczęśliwa i wiedzie życie razem z Eneaszem.

A: Gdy usłyszał o tym Jowisz,
B: dbając o wypełnienie przeznaczenia
C: rozkazuje Merkuremu, aby poszedł do Eneasza i zmusił go, by ruszył w dalszą wędrówkę.

A: Posłuszny bogom Eneasz wypełnia wolę Merkurego,
B: natychmiast wsiada na statek
C: i wychodzi w morze.
D: Gdy Dydona dostrzega, że Eneasz odpływa,
E: rozkazuje przygotować stos,
F: na który wstępuje,
G: przeklina Eneasza
H: i popełnia samobójstwo.
I: W taki sposób zginęła Dydona, nieszczęsna królowa Kartaginy.

RYwCApGtbvvjz
Ćwiczenie 1
Zapoznaj się z prezentacją i oceń czy poniższe informacje zgadzają się z jej treścią czy nie. Możliwe odpowiedzi: 1. Aenēās fīlius Veneris erat. 2. Aenēās prīmō vīsū Dīdōnem adamāvit. 3. Mercurius Aenēam abīre iussit. 4. Dīdō infēlix erat, quia Aenēās eam relīquit. 5. Iūnō Troiānīs favēbat. 6. Aenēās sōlus Karthāginem pervēnit. 7. Dīdō gladiō sē occīdit. FALSUM Możliwe odpowiedzi: 1. Aenēās fīlius Veneris erat. 2. Aenēās prīmō vīsū Dīdōnem adamāvit. 3. Mercurius Aenēam abīre iussit. 4. Dīdō infēlix erat, quia Aenēās eam relīquit. 5. Iūnō Troiānīs favēbat. 6. Aenēās sōlus Karthāginem pervēnit. 7. Dīdō gladiō sē occīdit.
RCuIC4HsQU0Gu
Ćwiczenie 2
Przetłumacz następujące zdania: 1. Dīdō Aenēam sālūtat. 2. Dīdō Aenēam abīre videt. 3. Iūnō cum Venere loquitur. 4. Dīdō Aenēam in speluncam dūcit. 5. Mercurius Aenēam abīre iubet. 6. Aenēās Karthāginem pervēnit. 7. Dīdō gladiō sē occidit.

Gdy Dydona zorientowała się, że Eneasz odpłynął, oznajmiła poddanym, że chce spalić wszystkie pamiątki po nim i wymazać z pamięci wspomnienia o Trojanach. Gdy wszystko było już gotowe, Dydona weszła na stos, przeklęła Eneasza i odebrała sobie życie.

RfaIGCWhNwUq71
Śmierć Dydony, ilustracja z najstarszego kodeksu rękopiśmiennego przekazującego treść Eneidy (początek V wieku n.e.), Biblioteka Watykańska, wikimedia.org, domena publiczna
Zobacz także

Cały kodeks możesz obejrzeć na stronie Biblioteki Watykańskiej:

https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.lat.3225

Dīdō Aenēam exsecrātur

Polecenie 1

Zapoznaj się z poniższym tekstem i zaznacz poprawne odpowiedzi w kolejnych ćwiczeniach.

Aen. IV 622‑629

tum vōs, ō Tyriī, stirpem et genus omne furum

exercēte odiīs, cineque haec mittite nostrō

mūnera. nullus amor populīs nēc foedera sunto.

exoriāre aliquis nostrīs ex ossibus ultor

quī face Dardaniōs ferque sequāre conos,

nunc, ōlim, quōcumque dabunttempore res.

tora toribus contrāria, fluctibus undās

imprecor, arma armīs: pugnent ipsīque netēs.

ŹródłoŹródło

Źródło
R16qenhZGVihv
Ćwiczenie 3
Wskaż poprawną odpowiedź.

W wersach 1-2: Możliwe odpowiedzi: 1. Dydona przeklina Trojan. 2. Zaklina Tyryjczyków, by prześladowali potomstwo Eneasza. 3. Mówi o tym, w jaki sposób Tyryjczycy mają pochować jej prochy.
RyknTAhjllb3w
Ćwiczenie 4
Zdanie: Niech z naszych kości powstanie mściciel, które miało być zapowiedzią narodzin Hannibala, pada w wersie: Możliwe odpowiedzi: 3, 4, 8
Rn7SaWbGhj3mo
Ćwiczenie 5
Dydona chce, by nienawiść między Kartaginą a potomstwem Eneasza trwała: Możliwe odpowiedzi: 1. Do trzeciego pokolenia. 2. Do momentu zniszczenia Rzymu. 3. Po wsze czasy.
RXCO4vCGNi9sr
Ćwiczenie 6
Dydona wzywa brzegi przeciw brzegom, fale przeciw sztormom i broń przeciw broni w wersach: Możliwe odpowiedzi: 1. 2-3, 2. 7-8, 3. 5-6
R7oHxUchtCJyM1
Ćwiczenie 7
Zapoznaj się z poniższym tekstem opisującym ostatnie chwile życia Dydony i oceń, czy poniższe informacje zgadzają się z jego treścią czy nie.


Aen. IV 648-660
hīc, postquam Iliacās vestēs nōtumque cubīle
conspexit, paulum lacrimīs et mente morāta
incubuitque torō dixitque novissima verba:
„dulcēs exūviae, dum fāta deusque sinēbat,
accipite hanc animam meque hīs exsolvite cūrīs.
vixī et quem dederat cursum Fortūna perēgī,
et nunc magna meī sub terrās ībit imāgō.
urbem praeclāram statuī, mea moenia vīdī,
ulta virum poenās inīmicō ā frātre recēpī,
fēlix, heu nimium fēlix, sī lītora tantum
numquam Dardaniae tetigissent nostra carinae.”
dixit, et ōs impressa torō moriēmur inultae,
sed moriāmur ait. sic, sic iuvat īre sub umbrās.
VERUM Możliwe odpowiedzi: 1. Brat Dydony pomścił śmierć jej męża., 2. Po chwili zamyślenia wygłosiła monolog skierowany do zgromadzonych na stosie pamiątek po Eneaszu., 3. Dydona spojrzała na położone na stosie trojańskie szaty i łoże., 4. Dydona założyła wspaniałe miasto, lecz nie zdążyła dożyć ukończenia budowy jego murów., 5. Dydona uważa, że umiera nie zemściwszy się na Trojanach., 6. Dydona byłaby o wiele bardziej szczęśliwa, gdyby Eneasz nigdy nie przypłynął do brzegów Kartaginy., 7. Dydona wypełniła koleje życia, jakie przeznaczył jej los. FALSUM Możliwe odpowiedzi: 1. Brat Dydony pomścił śmierć jej męża. 2. Po chwili zamyślenia wygłosiła monolog skierowany do zgromadzonych na stosie pamiątek po Eneaszu. 3. Dydona spojrzała na położone na stosie trojańskie szaty i łoże. 4. Dydona założyła wspaniałe miasto, lecz nie zdążyła dożyć ukończenia budowy jego murów. 5. Dydona uważa, że umiera nie zemściwszy się na Trojanach. 6. Dydona byłaby o wiele bardziej szczęśliwa, gdyby Eneasz nigdy nie przypłynął do brzegów Kartaginy. 7. Dydona wypełniła koleje życia, jakie przeznaczył jej los.
Polecenie 2

Przyjrzyj się poniższym ilustracjom i spróbuj opisać po łacinie, co na nich widzisz.

RSGwwE3eKf9b5
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Polecenie 3

Lege textum et scrībe pedēs metricōs.

Przeczytaj jeszcze raz fragment tekstu o ostatnich chwilach Dydony. Spróbuj wypisać z nich początek każdej stopy metrycznej (czyli miejsce, w którym pada akcent rytmiczny) – w każdym wersie powinieneś wyróżnić po 6 sylab.
Przykład:

hīc, postquam Iliacās vestēs nōtumque cule
conspexit, paulum lacrimīs et mente mota

Aen. IV 648‑660

hīc, postquam Iliacās vestēs nōtumque cubīle
conspexit, paulum lacrimīs et mente morāta
incubuitque torō dixitque novissima verba:
'dulcēs exūviae, dum fāta deusque sinēbat,
accipite hanc animam meque hīs exsolvite cūrīs.
vixī et quem dederat cursum Fortūna perēgī,
et nunc magna meī sub terrās ībit imāgō.
urbem praeclāram statuī, mea moenia vīdī,
ulta virum poenās inīmicō ā frātre recēpī,
fēlix, heu nimium fēlix, sī lītora tantum
numquam Dardaniae tetigissent nostra carinae.
dixit, et ōs impressa torō moriēmur inultae,
sed moriāmur ait. sic, sic iuvat īre sub umbrās.

ŹródłoŹródłoŹródło

RPrco3P0KEXs0
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Słowniki

Słownik pojęć

Eneida
Eneida

rzymska epopeja narodowa. Dzieło Wergiliusza opisujące wędrówki Eneasza od wyjścia z Troi do osiedlenia się w Lacjum (Italia).

Heksametr daktyliczny
Heksametr daktyliczny

starożytna miara wierszowa składająca się z sześciu stóp: pięciu daktyli i jednego spondeja; w pierwszych czterech stopach dwie krótkie sylaby mogą zostać zastąpione przez jedną długą.

Kartagina
Kartagina

starożytne miasto fenickie w Afryce Północnej, obecnie w Tunezji.

Słownik łacińsko‑polski

RSBnkZlxi1kGP
Słownik łacińsko-polski
m1be78b27c0e7df76_0000000000152

Galeria dzieł sztuki

m1be78b27c0e7df76_0000000000156

Bibliografia

W. Kopaliński Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2003.

Z. Kubiak Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.

J. Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Poznań 1989.

S. Stabryła, „Eneida” w Polsce., [w:] Publiusz Wergiliusz Maro, Eneida, Wrocław 2004.