Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Katastrofizm poezji Jana Kasprowicza

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

8. posługuje się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi), także w wersji on‑line;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

rozpoznaje wątki katastroficzne w poezji J. Kasprowicza,
interpretuje hymn Dies irae,wskazując funkcję zastosowanych przez poetę środków artystycznego wyrazu,
wskazuje motywy biblijne, które J. Kasprowicz wykorzystał w Dies irae,
redaguje tekst o charakterze argumentacyjnym,
wskazuje dzieła o wymowie katastroficznej we współczesnej kulturze popularnej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał: „Katastrofizm poezji Jana Kasprowicza”. Uczniowie powinni się zapoznać z treściami w sekcji „Przeczytaj” i przygotować prezentację na temat: „motywy katastroficzne w literaturze i malarstwie”. Nauczyciel prosi również o wykonanie ćwiczenia nr 1 w sekcji „Sprawdź się”. Aby uczniowie mogli przygotować się do lekcji, powinni zapoznać się z informacjami zawartymi w bloku tekstowym e‑materiału.

Faza wprowadzająca:

Lekcja zaczyna się od przedstawienia prezentacji dotyczącej motywów katastroficznych przez wybraną (lub chętną) osobę. Nauczyciel ocenia pracę ucznia, a pozostałych uczestników zajęć prosi, by podczas oglądania prezentacji wynotowali tytuły dzieł, które zostały w niej wymienione.
Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz formułuje cele, które zostaną podczas niej osiągnięte. Następnie prosi wybraną osobę o przedstawienie odpowiedzi do ćw. 1, które uczniowie mieli wykonać w domu. Zamknięciem wstępnej fazy lekcji jest notatka w formie mapy myśli, którą uczniowie wykonują w zeszytach, zapisując na niej cechy katastrofizmu.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel poleca uczniom, by w parach zagrali w grę edukacyjną, która jest częścią e‑materiału. Następnie prosi, by wykonali ćw. 2‑6 z sekcji Sprawdź się. Weryfikuje poprawność odpowiedzi udzielonych przez uczniów.

Faza podsumowująca:

Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji „Sprawdź się”. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

W ramach zadania domowego uczniowie wykonują ćw. 7 lub 8 (do wyboru). Szczególnie zainteresowane osoby mogą także wykonać polecenie dodatkowe: Poszukaj we współczesnej kulturze popularnej dzieł o wydźwięku katastroficznym. Przygotuj się do dyskusji na ich temat.

Materiały pomocnicze:

Echa katastroficzne, w: Kazimierz Wyka, Rzecz wyobraźni, Warszawa 1959.
Katastrofizm, w: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 1, Julian Krzyżanowski, Warszawa 1984.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Gra edukacyjna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się