Autor: Wacław Suski

Przedmiot: historia

Temat: Państwa barbarzyńskie na gruzach cesarstwa zachodniorzymskiego. Koniec starożytności

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• omawia relacje imperium z plemionami barbarzyńskimi;

• przedstawia etapy najazdu Hunów i wielkiej wędrówki ludów;

• ocenia rolę najazdów barbarzyńskich w genezie upadku cesarstwa na zachodzie Europy;

• charakteryzuje zewnętrzne przyczyny upadku cesarstwa zachodniorzymskiego.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy uczniom temat lekcji, nawiązując do zagadnień opisanych w sekcji „Wprowadzenie”. Omawia cele lekcji i podaje kryteria sukcesu.

2. Wprowadzenie do tematu. Nauczyciel rozpoczyna rozmowę z uczniami na temat przyczyn przekraczania limes rzymskiego / granicy państwa rzymskiego przez barbarzyńców. Zadaje uczniom pytanie: Skąd i od kogo barbarzyńcy czerpali informacje o państwie rzymskim?

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel omawia przebieg wędrówek ludów, wykorzystując do tego także wyświetloną mapę interaktywną. W trakcie rozmowy pokazuje trasy wędrówki poszczególnych plemion. Zachęca uczniów do wskazywania ewentualnych przyczyn pojawienia się omawianej grupy w granicy państwa rzymskiego. Jedna osoba może zapisywać najważniejsze informacje na tablicy.

2. Praca z multimedium. Uczniowie w parach wykonują polecenia 2 i 3 dołączone do mapy interaktywnej (przyporządkowują do właściwej nazwy plemienia trasy ich wędrówek, a także porządkują informacje o dwóch kluczowych bitwach). Następnie wybrany uczeń prezentuje propozycję odpowiedzi, nauczyciel weryfikuje jej poprawność, w razie potrzeby uzupełnia informacje.

3. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Nauczyciel przechodzi do sekcji „Sprawdź się”. Dzieli klasę na czteroosobowe grupy. Uczniowie wykonują na czas ćwiczenia 1–6, od najłatwiejszych do najtrudniejszych. Grupa, która poprawnie rozwiąże zadania jako pierwsza, wygrywa, a nauczyciel może nagrodzić uczniów ocenami za aktywność.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel zachęca uczniów do dyskusji, zadając pytanie: Czy cesarstwo zachodniorzymskie przetrwałoby, gdyby plemiona uczestniczące w wielkiej wędrówce ludów skierowały się w stronę cesarstwa wschodniorzymskiego? Uczniowie zgłaszają swoje propozycje wraz z argumentacją.

2. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji „Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę dotyczącą kryteriów sukcesu. Czego uczniowie się nauczyli? Ocenia pracę uczniów podczas zajęć.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia 7 i 8 z sekcji „Sprawdź się”. Przygotuj uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

2. (Dla uczniów chętnych) Wyszukaj informacje i zanotuj je w zeszycie w formie notatki na temat obecności plemion barbarzyńskich w starożytności w pobliżu twojego miejsca zamieszkania.

Materiały pomocnicze:

M. Grant, Krótka historia cywilizacji klasycznej, tłum. M. Michowski, A. Mikicka, Poznań 1998.

Wielka Historia Świata, t. 3, Świat okresu cywilizacji klasycznych, pod red. A. Krawczuka, Kraków 2005.

A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2010.

Cywilizacje starożytne. Przewodnik encyklopedyczny, pod red. A. Cotterella, Łódź 1996.

M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1986.

P. Heather, Upadek Cesarstwa Rzymskiego, tłum. J. Szczepański, Poznań 2015.

T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2007.

B. Zientara, Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 1994.

G. Chomicki, S. Sprawski, Starożytność. Teksty źródłowe komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999.

A. Paner, J. Iluk, Na tabliczce, papirusie i pergaminie. Źródła historyczne dla uczniów szkoły średniej. Starożytność, średniowiecze, Koszalin 1997.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą wykorzystać mapę interaktywną do przygotowania się do lekcji powtórkowej dotyczącej imperium rzymskiego.