Autorka: Anna Wąsiel‑Alberska

Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Skąd wziąć pieniądze – planowanie budżetu JST

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

zakres podstawowy

IX. Sprawowanie władzy w Rzeczypospolitej Polskiej.

Uczeń:

3) wyjaśnia, jakie są w Rzeczypospolitej Polskiej źródła dochodów samorządu terytorialnego (dochody własne, dotacje, subwencje) i kierunki ich wydatków;

4) znajduje i analizuje informacje na temat dochodów i wydatków własnej gminy oraz powiatu.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie przedsiębiorczości.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wyjaśnia znaczenie podatków lokalnych dla realizacji potrzeb mieszkańców jednostek samorządu terytorialnego;

• charakteryzuje różne źródła dochodów jednostek samorządowych;

• analizuje możliwości wydatków gminnych i ocenisz skuteczność ich finansowania.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• strategia eksperymentalno‑obserwacyjna.

Metody i techniki nauczania:

• drzewo decyzyjne;

• symulacja;

• dyskusja;

• analiza materiałów źródłowych.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Na poprzednich zajęciach nauczyciel prosi uczniów, aby zastanowili się, jakie najważniejsze inwestycje powinny zostać przeprowadzone na terenie gminy, w której mieszkają. Ich zadaniem jest także poszukanie uchwał budżetowych gminy z ostatnich 5 lat i zapoznanie się z danymi.

2. Przedstawienie tematu i celów zajęć.

3. Prezentacja pomysłów dotyczących inwestycji i zapisanie ich na tablicy. Podział klasy na pięć grup. Uczniowie układają wspólne propozycje w porządku od najbardziej dla niech istotnej po tę najmniej ważną, szacują, ile potrzebują pieniędzy na zrealizowanie inwestycji. Wyniki pracy na razie nie są jawne.

Faza realizacyjna

1. Wprowadzenie uczniów w świat finansów. Pytania:

• W jaki sposób mogą być rozdysponowane pieniądze z budżetu gminnego?

• Kto jest odpowiedzialny za ich wydawanie?

Nauczyciel w razie potrzeby weryfikuje odpowiedzi.

2. Praca samodzielna – wyszukanie odpowiednich fragmentów ustaw i przedstawienie źródeł finansowania budżetu gminy. Po przeanalizowaniu tekstu wypisanie na tablicy wszystkich źródeł finansowania i wydatków twardych (z których nie można zrezygnować).

3. Wykorzystanie multimedium – symulacji dochodów i wydatków gminy. Uczniowie analizują wysokość przychodów do budżetu w poszczególnych latach. Sprawdzają, czy wystarczają one na pokrycie wydatków. Wpisują w tabelę różne kwoty, które mogą wpłynąć na zmianę budżetu (polecenia do symulacji, m.in. wpływ bezrobocia, dochody z CIT) i przedstawiają wnioski.

4. Powrót do pracy w grupach. Uczniowie wpisują w tabelę dane z uchwał swojej gminy – dochody: subwencje, dochody z podatków, opłat, dochody z PIT i CIT; i wydatki gminy. Obliczają, jakimi sumami dysponują. Poszczególne grupy wybierają ze swoich pomysłów inwestycyjnych te, które uważają za najbardziej potrzebne w gminie. Sprawdzają, czy wystarczy im środków na inwestycje.

5. Drzewo decyzyjne. W trakcie przeprowadzania symulacji analiza problemu wymagającego podjęcia decyzji, z której inwestycji zrezygnować lub którą można zrealizować, wykorzystując więcej lub mniej środków (np. kredyt – trzeba wziać pod uwagę koszty obsługi kredytu; oszczędności w innych pozycjach budżetu). Należy wybrać optymalny wariant inwestycji. Uczniowie w odpowiednim miejscu drzewa zapisują propozycje i uzasadniają je. Po dyskusji podają możliwe rozwiązania oraz wypisują ich negatywne i pozytywne skutki. Chętny/wybrany uczeń zapisuje podane propozycje na tablicy interaktywnej. Na zakończenie zadania następuje wybór właściwej decyzji, tzn. na co zostaną wydane pieniądze gminy, i jego uzasadnienie.

6. Powrót do symulacji – analiza, czy starczy pieniędzy w budżecie na realizację zaplanowanej inwestycji. Jeśli w budżecie jest nadwyżka, uczniowie mogą zaproponować realizację innych inwestycji lub wpisać pozostałe fundusze na inne, ich zdaniem ważne zadania samorządowe (np. dofinansowanie szkół, ochrone środowiska itp.). Powinni jednak zamknąć się w budżecie, którym dysponują. Mogą ewentualnie zaproponować samoopodatkowanie się mieszkańców. W takiej sytuacji należy pamiętać, że konieczne jest przeprowadzenie referendum i trzeba taką konieczność uzasadnić.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie wykonują wskazane ćwiczenia interaktywne. Wspólne omówienie odpowiedzi.

2. Nauczyciel pyta uczniów, co w decyzjach związanych z budżetem gminy sprawiło im największą trudność. Jak udało im się, jeśli się udało, połączyć własne oczekiwania z interesami mieszkańców? Na co władze gminy powinny zwracać uwagę,planując budżet?

Po krótkiej dyskusji podsumowuje lekcję, zwracając uwagę na sprzeczność interesów i ograniczoną pulę pieniędzy, jakimi dysponuje gmina.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują ćwiczenia 6, 7, 8 z pakietu ćwiczeń interaktywnych.

Materiały pomocnicze:

1. Uchwały budżetowe gminy, w której mieszkają uczniowie.

2. Ustawa o samorządzie gminnym.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Symulacja może posłużyć do przeprowadzenia lekcji odwróconej: uczniowie w grupach przygotowują najbardziej optymalne ich zdaniem budżety, a następnie na lekcji przedstawiają je w czasie debaty budżetowej, która odbywa sie na posiedzeniu rady gminy. Każda grupa może reprezentować inne koło radnych.