Dla nauczyciela

Autorki: Małgorzata Kosińska‑Pułka, Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Motyw snu w poezji barokowej

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

Lektura obowiązkowa

13) wybrane wiersze następujących poetów:Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp‑Szarzyński;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

interpretuje wskazane fragmenty utworów Zbigniewa Morsztyna, aby dostrzec związki między motywami snu i niewoli,
charakteryzuje przedstawione w wierszach Zbigniewa Morsztyna relacje między ciałem a duszą, uwzględniając obecność w tych utworach motywu snu,
wyjaśnia, na czym polega podobieństwo w postrzeganiu życia ludzkiego w filozofii Blaise’a Pascala oraz w utworach Zbigniewa Morsztyna.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Motyw snu w poezji barokowej”. Następnie prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z umieszczonymi w e‑materiale utworami Zbigniewa Morsztyna. Uczniowie powinni wiersze przeczytać i przygotować się do ich omówienia: przygotować wstępne informacje, które pozwolą umiejscowić teksty w kontekstach, np. biograficznym i/lub historycznoliterackim.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel zapisuje na tablicy rzeczownik „sen”. Uczniowie dopisują inne wyrazy utworzone od tego słowa. Mówią również o tym, jak rozumieją ten wyraz dosłownie, a jak przenośnie. Powstają schematy, które nauczyciel komentuje.
Nauczyciel rozdaje kartki z tekstem, w którym znajdują się luki. Uczniowie uzupełniają je, zachowując porządek gramatyczny i sens merytoryczny wypowiedzi. Po wykonaniu ćwiczenia zamieniają się kartkami i dopisują do wypowiedzi synonimy do wyrazów zapisanych w lukach. Porównują zróżnicowanie leksykalne polszczyzny.
Kiedy śpię, to ………………...
We śnie przeżywam ………….
Ze snu wynika ………………..
Śniąc, ludzie ………………….
Śnienie jest …………………..

Faza realizacyjna:

Uczniowie zapoznają się z umieszczoną w e‑materiałach prezentacją multimedialną i wykonują dołączone do niej polecenia:
- redagują notatkę na temat źródeł, z których skorzystał polski poeta – Szymon Zimorowic w utworze Ośmnasty. Bineda,
- własnymi słowami opisują przestrzeń, w której znajdował się sen ukazany w wierszu Zimorowica.
Uczestnicy zajęć udzielają odpowiedzi na pytanie: jaka jest relacja między duszą a ciałem ukazana przez Zbigniewa Morsztyna w wierszu Pieśń wyrażająca w sobie wszelkie sposoby życia...? Opisują tę relację w krótkiej wypowiedzi, przywołując stosowny cytat z wiersza.
Następnie analizują funkcjonowanie motywu snu. Odpowiedź uzasadniają, odwołując się do dwóch znaczeń motywu snu.
Uczniowie wykonują samodzielnie wskazane przez nauczyciela ćwiczenia umieszczone w e‑materiale. Następnie wybrane osoby prezentują swoje odpowiedzi do ćwiczeń i komentują je. Nauczyciel prosi uczniów o wyjaśnienie, w jakim celu zostały w wierszach wykorzystane inne niż sen motywy kulturowe.

Faza podsumowująca:

Uczniowie formułują odpowiedź na pytania: co budzi w człowieku doby baroku niepewność, poczucie zagrożenia? Jakie znaczenie w kontekście tych uczuć ma sen?
Interpretują cytat: Żyję, czy‑m w śmierci położony cieniu?/Przez sen, czy ze mną na jawie się dzieje?
Uczestnicy zajęć zapoznają się z umieszczonym w e‑materiale fragmentem Myśli Blaise'a Pascala i redagują krótką wypowiedź, w której wyjaśniają, czy filozoficzna wymowa utworów Zbigniewa Morsztyna wiąże się z przekonaniami Pascala na temat ludzkiego życia.

Praca domowa:

Nauczyciel formułuje polecenie pracy domowej:
Na podstawie znanych ci utworów Morsztyna napisz wypracowanie na temat: O czym śnią bohaterowie wierszy Zbigniewa Morsztyna?

Materiały pomocnicze:

Janusz Pelc, Zbigniew Morsztyn na tle poezji polskiej XVII wieku, Warszawa 1973.
Czesław Hernas, Barok, Warszawa 1973.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się