Scenariusz lekcji

Autor: Alicja Kasińska

Przedmiot: biologia

Temat: Rytmy dobowe człowieka i ich uwarunkowania

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

Cele operacyjne:

Uczeń:

• określa pochodzenie rytmów biologicznych;

• porównuje różne rodzaje biorytmów;

• opisuje mechanizm generowania rytmu okołodobowego;

• wykazuje praktyczne znaczenie rytmów biologicznych w życiu człowieka.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• praca z e‑materiałem;

• pogadanka;

• runda bez przymusu;

• mapa myśli.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Nauczyciel ukierunkowuje rozmowę na temat rytmów dobowych człowieka, nawiązujac do przyrodniczych zjawisk występujących okresowo.

2. Nauczyciel prosi wybranego ucznia o odczytanie wprowadzenia do e‑materiału, stwarzającego sytuację problemową: „Jak wyglądałoby życie na Ziemi bez rytmiczności zjawisk przyrodniczych?”.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel prosi uczniów o ustalenie źródeł pochodzenia rytmów biologicznych i zachęca do wykorzystania w tym celu e‑materiału. Chętni uczniowie przedstawiają wyniki pracy i dyskutują na ten temat na forum klasy.

2. Uczniowie podzieleni na trzy zespoły przygotowują informacje o różnych rodzajach rytmów biologicznych człowieka, wykorzystując w tym celu mapę myśli zawartą w e‑materiale:

   • grupa I – rytmy krótkookresowe;

   • grupa II – rytmy średniookresowe;

   • grupa III – rytmy długookresowe. Wskazani przez nauczyciela uczniowie prezentują wyniki swojej pracy.

3. Nauczyciel prosi uczniów o porównanie rodzajów biorytmów z uwzględnieniem kryteriów ich podziału (okres i częstotliwość). Prosi także o zredagowanie wspólnej notatki i czuwa nad jej poprawnością.

4. Nauczyciel wyjaśnia mechanizm molekularny zjawiska zegara biologicznego, wykorzystując schemat graficzny z artykułu: Molekularne mechanizmy funkcjonowania zegara biologicznego (zob. materiały pomocnicze).

5. Uczniowie indywidualnie przygotowują się do rozmowy na temat endogennych i egzogennych czynników rytmów biologicznych oraz mechanizmu generowania rytmu okołodobowego. Wykonują w tym celu polecenie 1 do mapy myśli oraz analizują tekst w e‑materiale: Mechanizm generowania rytmu okołodobowego. Chętni uczniowie biorą udział w rozmowie. Nauczyciel koryguje wypowiedzi i czuwa nad ich poprawnością.

6. Uczniowie w formie rundy bez przymusu wymieniają czynniki, które mogą pełnić funkcję „dawców czasu”. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje wypowiedzi uczniów.

7. Nauczyciel prosi uczniów o wykonanie w parach polecenia nr 2 do mapy myśli, dotyczącego praktycznego znaczenia rytmów dobowych w życiu człowieka. Wybrani przez nauczyciela uczniowie prezentują wyniki swojej pracy.

8. Uczniowie wykonują ćwiczenia od 8 do 10, dotyczące związku stężenia glukozy w organizmie z rytmem dobowym.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel prosi uczniów o krótkie odpowiedzi na pytanie problemowe postawione na początku lekcji: „Jak wyglądałoby życie na Ziemi bez rytmiczności zjawisk przyrodniczych?”. Chętni uczniowie wypowiadają się na ten temat.

2. Nauczyciel podsumowuje pracę uczniów, udzielając informacji zwrotnej dotyczącej ich aktywności i zaangażowania w lekcję.

Praca domowa

Wykonaj ćwiczenia od 1 do 5.

Dla chętnych: Sprawdź swój biorytm, wykorzystując w tym celu kalkulator biorytmów z wybranej strony internetowej. (Nauczyciel zwraca uwagę, że informacje te mogą być traktowane tylko w kategoriach zabawy, gdyż teoria biorytmów nie została potwierdzona naukowo i jest uważana za pseudonaukę).

Materiały pomocnicze:

• Neil A. Campbell i in., Biologia Campbella, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.

• Encyklopedia szkolna. Biologia, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.

• Dariusz Sitkiewicz, Grażyna Sygitowicz, Molekularne mechanizmy funkcjonowania zegara biologicznego, „Diagnostyka Laboratoryjna” 2017, nr 53(4), s. 251–254.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania mapy myśli

Mapę myśli można wykorzystać na lekcji jako podsumowanie i utrwalenie wiedzy uczniów.