Dla nauczyciela

Autorka: Marzenna Śliwka

Przedmiot: Język polski

Temat: Dlaczego warto żyć? Missa pagana Edwarda Stachury

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

2) rozumie zróżnicowanie składniowe zdań wielokrotnie złożonych, rozpoznaje ich funkcje w tekście i wykorzystuje je w budowie wypowiedzi o różnym charakterze;

3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

2) wykorzystuje składniowo‑znaczeniowy charakter interpunkcji do uwypuklenia sensów redagowanego przez siebie tekstu;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Lektura uzupełniająca

26) Anna Kamieńska, Anna Świrszczyńska, Julia Hartwig, Stanisław Grochowiak, Edward Stachura, wybór wierszy;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

13) rozumie i określa związek wartości poznawczych, etycznych i estetycznych w utworach literackich.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

interpretuje tytuł poematu Missa pagana Edwarda Stachury,
charakteryzuje wartości, o których mówi podmiot liryczny w poemacie,
wskazuje analogie między kompozycją poematu a strukturą mszy,
charakteryzuje wizję Boga i człowieka w poemacie Edwarda Stachury.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
odwrócona klasa;
z użyciem e‑podręcznika;
mapa myśli.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Uwaga: zajęcia przeznaczone są na dwie godziny lekcyjne, ale nauczyciel może wybrać część działań i zaplanować tylko jedną lekcję.

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć.
Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e materiał: „Dlaczego warto żyć? Missa pagana Edwarda Stachury”. Uczniowie powinni się zapoznać z cyklem Missa pagana. Nauczyciel dzieli klasę na grupy, które przygotowują się do zajęć (należy wyznaczyć termin co najmniej tygodniowy):
Grupa 1. Wywiad. Zbierzcie materiały dotyczące genezy cyklu. Zastanówcie się nad odpowiedziami na pytania:
- Jakie były okoliczności powstania utworu?
- Jaki wpływ na powstanie utworu ma biografia autora?
- Do jakiego nurtu literackiego należy utwór? Co o tym świadczy?
Przygotujcie kilkuminutową scenkę, w której zaprezentujecie wywiad z poetą.
Grupa 2. Mapa myśli. Wykonajcie mapę myśli dotyczącą motywów obecnych w tekstach (np. motyw wędrówki, poszukiwania, winy, uwielbienia, apoteoza natury).
Grupa 3. Schemat. Przeanalizujcie konstrukcję cyklu i porównajcie ją do porządku mszy świętej. Skorzystajcie z prezentacji multimedialnej. Swoje wnioski umieśćcie na schemacie.
Grupa 4. Piramida priorytetów. Zastanówcie się, o jakich wartościach wspomina poeta. Dokonajcie ich hierarchizacji i zbudujcie piramidę. Przygotujcie uzasadnienie wybranego układu.
Grupa 5. Przekład intersemiotyczny. Przygotujcie wybór ilustracji korespondujących z analizowanym podczas lekcji utworem poetyckim Missa pagana. Uzasadnijcie wybór materiału ikonograficznego.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.
Nauczyciel inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat lekcji, rozpoczynając od prezentacji muzycznej wersji utworu Introit (propozycje w materiałach dodatkowych).

Faza realizacyjna:

Część 1
Prezentacja. Poszczególne zespoły dzielą się swoimi wnioskami.
Omówienie. Uczniowie wypowiadają się na temat współpracy, dzielą się refleksjami na temat cyklu, odpowiadają na ewentualne pytania. Nauczyciel komentuje poszczególne prezentacje.
Część 2
Sekcja „Sprawdź się”. Nauczyciel prosi o samodzielne wykonanie ćwiczeń 1–5 lub innych wybranych z sekcji „Sprawdź się”.
Dzielenie się wiedzą. Uczniowie po wykonaniu ćwiczeń porównują swoje odpowiedzi w parach, wymieniają się refleksjami.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel zadaje pytania podsumowujące, np. O jakich wartościach mówi podmiot liryczny w poemacie Missa pagana? Jaka jest wizja Boga i człowieka w poemacie Edwarda Stachury? Co sprawia, że życie jest dla człowieka wyjątkowe?
Na zakończenie nauczyciel odtwarza ostatni utwór z cyklu Ite missa est (propozycje w materiałach dodatkowych).
Nauczyciel zawiesza na tablicy dwa plakaty z narysowanym koszem i walizką. Rozdaje uczniom po dwie karteczki samoprzylepne. Prosi, aby uczniowie zapisali na jednej z nich przemyślenia, które zabiorą z sobą po zajęciach; na drugiej to, czego nie akceptują. Jedna osoba odczytuje zapisy przy walizce i koszu.
Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

Napisz tekst argumentacyjny, w którym przedstawisz interpretację jednego utworu z cyklu Missa pagana. Uzasadnij swój wybór.
Zadanie dodatkowe: Wykonaj mapę myśli, na której umieścisz tytuły utworów literackich, muzycznych, dzieł plastycznych, filmów, które propagują hasło: Życie jest piękne.

Materiały pomocnicze:
• Marian Buchowski, Edward Stachura – biografia i legenda, Opole 1993.
• Barbara Czochralska, Ktoś spoza planety. Spotkania z Edwardem Stachurą, Kraków 2014.
• Film Edward Stachura z tego świata, reż. Teresa Kudyba, 2014.
• Audycja radiowa Andrzeja Matula, Edward Stachura – żył tak, jak pisał, Polskie Radio, 2009.
• Interpretacje muzyczne Missy pagany:

- Kuba Blokesz, Missa pagana – poemat Edwarda Stachury z muzyką Romana Kołakowskiego, 2014,
- Stare Dobre Małżeństwo, Missa pagana, 2005,
- Julita Kożuszek, Dorota Wasilewska, Introit, 2020,
- Anna Chodakowska, Msza Wędrującego, muz. Roman Ziemlański, 1982.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Prezentacja multimedialna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się