Autor: Karolina Stojek‑Sawicka

Przedmiot: historia

Temat: Plemiona polskie: organizacja społeczna i gospodarka

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

zakres rozszerzony

IX. Polska w okresie wczesnopiastowskim

Uczeń:

1) przedstawia geografię plemienną Polski przedpiastowskiej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wyjaśnia, gdzie i z jakich powodów osiedliły się plemiona polskie;

• opisuje organizację społeczną i gospodarkę plemion polskich;

• analizuje, skąd pochodzą nazwy: Opole, Trzebnica i Praga;

• wyjaśnia przyczyny i konsekwencje zmian społecznych i gospodarczych, jakie zaszły wśród plemion słowiańskich na ziemiach polskich;

• opisuje, jak mógł wyglądać dzień powszedni w osadzie słowiańskiej na ziemiach polskich;

• tworzy charakterystykę wybranego plemienia słowiańskiego na ziemiach polskich.

Strategie nauczania:

• lekcja wyprzedzająca.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów,

• praca z mapą i audiobookiem,

• pogadanka,

• mapa myśli.

Formy zajęć:

• praca indywidualna,

• praca w parach,

• praca w grupach,

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• mapa,

• zasoby multimedialne zawarte w e‑podręczniku.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją

Uczniowie są poproszeni o zapoznanie się z tekstem zawartym w e‑podręczniku (bez treści audiobooka), żeby móc w czasie lekcji uczestniczyć w dyskusji.

Faza wstępna

1. Nauczyciel przedstawia uczniom cel zajęć: na tej lekcji usystematyzujecie wiedzę o tym, jakie plemiona zamieszkiwały ziemie polskie w okresie przedpiastowskim oraz jaka była ich organizacja społeczna i struktura gospodarcza.

2. Nauczyciel prosi uczniów, by w błyskawicznym tempie przypomnieli sobie, jakie pojęcia, hasła, wydarzenia kojarzą im się z dziejami Słowian (Kiedy się pojawili? W jakich okolicznościach? Jak wyglądała ich struktura społeczna, gospodarcza? Jak się dzielili? Jakie państwa założyli?). Uczniowie przedstawiają propozycje i wspólnie z nauczycielem weryfikują poprawność odpowiedzi.

Faza realizacyjna

1. W następnym kroku prowadzący zajęcia dzieli uczniów na pary lub trójki. Zapowiada uczniom, że będą pracowali metodą burzy mózgów. Podaje jej temat: Wyobraźcie sobie, że jesteście historykami. Waszym zadaniem będzie przygotowanie krótkiego tekstu do encyklopedii dotyczącego jednego z plemion, które zamieszkiwało przed ponad 1000 lat ziemie polskie.

2. Każda para lub trójka dostaje do opracowania jedno plemię z grupy plemion słowiańskich na ziemiach polskich (do wyboru ma Ślężan, Goplan, Pomorzan, Polan, Wiślan, Mazowszan, Lędzian, Dziadoszan, Pyrzyczan). Nauczyciel zaznacza, że uczniowie w trakcie burzy mózgów mają ustalić, jakie elementy powinni uwzględnić w takiej notatce. Na jakie pytania mają szukać odpowiedzi? Wspomina, że często ustalenie wszystkich wymaganych faktów nie jest proste. W tym celu prezentuje uczniom audiobook.

3. Uczniowie wysłuchują audiobooka, po czym zgłaszają swoje propozycje pytań, a nauczyciel lub chętny uczeń zapisuje je na tablicy. Wśród propozycji mogą się pojawić takie pytania jak: Kiedy dane plemię się pojawiło na ziemiach polskich? W jakich okolicznościach? Które ziemie zamieszkiwało? Uczniowie wspólnie wybierają od trzech do pięciu kluczowych pytań. Dobrze, gdyby znalazło się wśród nich pytanie o źródła informacji. Uczniowie zapisują pytania i przygotowują w grupach treść notatki o „swoim” plemieniu. Nauczyciel informuje, ile czasu mają na przygotowanie notatki.

4. Przedstawiciele poszczególnych „plemion” przedstawiają przygotowane informacje na forum klasy. Pozostali uczniowie przysłuchują się wystąpieniom.

5. Po zakończeniu prezentacji uczniowie dzielą się swoimi wrażeniami, uwagami, dyskutują. Nauczyciel również podsumowuje wystąpienia uczniów.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela wykonują mapę mentalną, w której głównym zagadnieniem jest: Skąd wiemy to, co wiemy o plemionach słowiańskich zamieszkujących ziemie polskie w okresie przedpiastowskim?

2. Nauczyciel zadaje pytanie podsumowujące: Czy nasza wiedza na temat plemion polskich jest „pełna” i nie może już raczej ulec weryfikacji?

3. Na zakończenie nauczyciel dokonuje oceny pracy wylosowanej grupy. Prosi o samoocenę uczniów dotyczącą współpracy w zespole oraz wykonanego zadania. Dokonuje oceny pracy wybranych uczniów.

Praca domowa:

Narysuj krótki komiks, w którym przedstawisz ważny dzień z życia Będzimiła, mieszkańca grodu Łęczyca. Będzimił uczestniczy w wiecu plemiennym, podczas którego ma zostać podjęta decyzja ważna dla całej wspólnoty. O czym mogą dyskutować mieszkańcy grodu? Jaką decyzję podejmie książę? Jak wpłynie ona na życie Będzimiła?

Materiały pomocnicze:

Słowiańszczyzna pierwotna. Materiały źródłowe do historii Polski epoki feudalnej, oprac. Gerard Labuda, PWN, Warszawa 1954.

Wiek V‑XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska‑Bondaruk, Stanisław Lenard Bogusz, PWN, Warszawa 1997.

Henryk Łowmiański, O pochodzeniu Geografa bawarskiego, „Roczniki Historyczne”, R. 20, 1955.

Jerzy Strzelczyk, Od Prasłowian do Polaków, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1987.

Stanisław Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.

Stanisław Trawkowski, Nad Wisłą i Odrą w VIII i IX wieku, w: Polska pierwszych Piastów. Państwo – Społeczeństwo – Kultura, red. Tadeusz Manteuffel, Wiedza Powszechna, Warszawa 1970.

Juliusz Bardach, Bogusław Leśnodorski, Michał Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, PWN, Warszawa 1994.

Materiały źródłowe do historii Polski epoki feudalnej, red. Marian Małowist, PWN, Warszawa 1954.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Multimedium może zostać wykorzystane w fazie realizacyjnej, podczas dyskusji o trudnościach pracy historyka mediewisty zajmującego się rekonstrukcją dziejów plemion polskich. Może być podstawą do przygotowania przez chętnych uczniów prezentacji poświęconej wiedzy historyków na temat plemion polskich.