Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Jak sponiewierałem PRL– geneza powieści Mała apokalipsa Tadeusza Konwickiego

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

IV. Samokształcenie.

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne. Uczeń:

opisuje okoliczności powstania Małej apokalipsy Tadeusza Konwickiego,
interpretuje powieść w kontekście wydarzeń historycznych,
analizuje teksty krytycznoliterackie dotyczące Małej apokalipsy,
charakteryzuje działania opozycji antykomunistycznej w Polsce lat 80. na podstawie powieści Konwickiego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał: „Jak sponiewierałem PRL” – geneza powieści Mała apokalipsa Tadeusza Konwickiego. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i przygotowanie notatki na temat tła historycznego powieści. Przydatna będzie współpraca z nauczycielem historii.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel wyświetla na tablicy uczniom cele zajęć oraz wspólnie ustala z nimi kryteria sukcesu.
Nauczyciel na podstawie przygotowanych przez uczniów informacji i treści sekcji Przeczytaj inicjuje rozmowę kierowaną mającą na celu ustalenie historycznego tła powieści Mała apokalipsa oraz okoliczności jej powstania. Zwraca uwagę uczniów na działania władzy, cenzurę oraz aktywność opozycji.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel prosi uczniów, by indywidualnie zapoznali się z prezentacją multimedialną zamieszczoną w e‑materiale i prześledzili proces, który doprowadził T. Konwickiego do decyzji o napisaniu Małej apokalipsy. Prosi także, by wynotowali, jakie okoliczności związane z sytuacją panującą w Polsce miały na to wpływ, a także kto przyczynił się do zmiany postawy pisarza wobec władzy komunistycznej. Po zapoznaniu się uczestników zajęć z prezentacją nauczyciel rozpoczyna rozmowę na temat genezy Małej apokalipsy
Następnie nauczyciel prosi o zapoznanie się z prezentacją multimedialną i wykonanie polecenia 1 towarzyszącego jej oraz ćwiczeń 4, 5 i 6 odnoszących się do genezy powstania powieści.
Uczniowie w parach przygotowują mapy myśli zbierające cechy antyutopii. Gatunek ten jest uczniom znany, więc wystarczy przypomnieć sobie jego najważniejsze elementy. Po wyznaczonym czasie uczniowie na forum weryfikują poprawność swoich notatek, a następnie zastanawiają się, czy Mała apokalipsa jest antyutopią. Wymieniają te cechy powieści, które nie zgadzają się z wzorcem gatunkowym.
W kolejnej części tej fazy lekcji uczniowie wykonują, w parach, ćwiczenia 7 i 8 z sekcji Sprawdź się.

Faza podsumowująca:

W rozmowie podsumowującej lekcję nauczyciel może zadać następujące pytania: W jaki sposób Konwicki ocenia postawę przedstawicieli różnych grup społecznych wobec władzy komunistycznej w Polsce? Jaki jest jego własny stosunek do komunizmu? Jak można rozumieć określenie: „sponiewierałem PRL” (ostatnie pytanie można wykorzystać podczas lekcji podsumowującej omawianie Małej apokalipsy

Praca domowa:

Powieść Tadeusza Konwickiego Mała apokalipsa stała się ważnym głosem na temat wypaczeń systemu komunistycznego w Polsce. Wskaż przykłady dwóch innych tekstów kultury, w których pojawia się podobna problematyka oraz omów sposób prezentacji tematu.
Ćwiczenie 9 z zestawu ćwiczeń.

Materiały pomocnicze:

Metodyka literatury, tom 1 i 2, Warszawa 2001.
Przemysław Czapliński, Tadeusz Konwicki, Kraków 1994.
Andrzej Friszke, Opozycja polityczna w PRL 1945–1980, Londyn 1994.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się