Autorka: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: Dwie Maryje... Wyobrażenie Matki Bożej w Bogurodzicy i w Lamencie świętokrzyskim.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich.

Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe; oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę: leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki.

Zakres rozszerzony

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich.

Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej,

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności,

• Kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• odczytuje główną myśl tekstów literackich;

• wyszukuje i selekcjonuje informacje w tekstach literackich;

• rozpoznaje środki artystycznego wyrazu i określa ich funkcje w tekstach literackich;

• analizuje funkcjonowanie motywu kulturowego w różnych tekstach literackich;

• dostrzega wartości uniwersalne literatury.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm,

• przekład intersemiotyczny.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa kierowana,

• metoda ćwiczeń przedmiotowych,

• mapa myśli.

Formy zajęć:

• praca indywidualna,

• praca w parach,

• praca w grupach,

• praca całego zespołu klasowego,

• samokształcenie.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki,

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale,

• tablica interaktywna/ tablica, pisak/ kreda.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją

Przed lekcją nauczyciel wybiera dwóch uczniów (np. kandydatów na olimpijczyków).

Pierwszy z nich przygotuje miniwykład o sposobie ukazywania Najświętszej Marii Panny w Nowym Testamencie. W tym celu zanalizuje wskazane sceny biblijne:

• zwiastowanie przez Archanioła Gabriela narodzin Jezusa,

• spotkanie z krewną Elżbietą, przyszłą matką Jana Chrzciciela,

• narodziny Jezusa,

• ucieczka świętej rodziny do Egiptu i powrót do ojczyzny,

• odnalezienie 12‑letniego Jezusa w świątyni w Jerozolimie,

• udział w weselu w Kanie Galilejskiej,

• obecność pod krzyżem w trakcie męki Jezusa na Golgocie.

Natomiast drugi uczeń przygotuje omówienie tego, jak sceny biblijne, w których występuje Najświętsza Maria Panna, zostały ukazane w sztuce, zgodnie z założeniami Biblii pauperum. W tym celu uczeń zanalizuje wskazane obrazy:

• Fra Angelico Zwiastowanie,

• Rogier van der Weyden Spotkanie Marii i św. Elżbiety,

• Giotto Boże Narodzenie (fresk),

• Albrecht Dürer Chrystus wśród uczonych w Piśmie,

• Gérard Dawid Gody w Kanie Galilejskiej,

• Giotto Ucieczka do Egiptu (fresk),

• Jerzy Duda‑Gracz Golgota Jasnogórska.

Faza wstępna

1. Po wysłuchaniu wypowiedzi uczniów pozostali oceniają wystąpienia swoich kolegów, posługując się ustalonymi wcześniej kryteriami, np.

• wartość merytoryczna wypowiedzi,

• kompozycja i spójność wypowiedzi,

• wartość językowa wypowiedzi (poprawność, dbałość o styl, użycie środków retorycznych).

2. Przedstawienie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna

1. Część właściwa lekcji rozpoczyna się od lektury tekstów i wyjaśnienia trudnego słownictwa. Uczniowie wykonują ćwiczenie 11.

2. Nauczyciel prowadzi z uczniami rozmowę na temat artyzmu utworów zawartych w e‑materiale. Zachęca uczniów do postawienia tezy w zakresie tego tematu oraz do dalszej dyskusji. Przykładowa teza: sposób wykreowania wizerunku Maryi w Bogurodzicy i w Lamencie świętokrzyskim został zrealizowany przez autorów o wybitnych zdolnościach poetyckich.

3. Uczniowie formułują argumenty potwierdzające np. niezwykłość wizerunku poetyckiego NMP w obu tekstach należących do arcydzieł polskiego piśmiennictwa lub argumenty potwierdzające tezę sformułowaną samodzielnie. Spostrzeżenia uczestników zajęć mogą dotyczyć apostroficzności i wymowy emocjonalnej kreacji postaci (np. rozbudowany zwrot i liczne apostrofy/ majestat i cierpienie).

4. Nauczyciel dzieli zespół na trzy grupy, rozdaje karty pracy. Uczniowie wypełniają je. Wybierają lidera, który wspólne ustalenia o tekstach literackich przedstawia pozostałym uczestnikom zajęć.

KARTA PRACY

Ćwiczenie w doskonaleniu umiejętności przeprowadzania analizy porównawczej

Uzupełnij tabelę na podstawie tekstu Bogurodzicy i Lamentu świętokrzyskiego.

6. Realizacja zadań interaktywnych wskazanych przez nauczyciela.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów, uogólniając je. Wybrany uczeń lub nauczyciel formułuje i zapisuje wniosek. Przykład:

Bogurodzica i Lament świętokrzyski są utworami religijnymi. W pierwszym wierszu wierni proszą za pośrednictwem NMP i Jana Chrzciciela Boga o łaski (pobożne życie i zbawienie), natomiast w drugim Matka Boska żali się, mówi o swoim cierpieniu, zwraca się do wielu osób. Oba utwory powstały w średniowieczu i są arcydziełami polskiej literatury.

Praca domowa

Nauczyciel przedstawia uczniom zadania domowe do wyboru.

1. Wykonaj zadanie domowe z e‑materiałów. Poszukaj trzech fotografii ukazujących smutek i ból matki z powodu cierpienia jej dziecka. Ułóż wypowiedź: Współczesne Marie stojące pod krzyżem. Uniwersalny wymiar motywu Stabat Mater Dolorosa.

2. Na podstawie wybranego przez siebie dzieła sztuki należącego do kultury wysokiej opisz pietę jako rodzaj przedstawiania wizerunku NMP.

Materiały pomocnicze:

Bogurodzica, wstęp filologiczny J. Woronczak, wstęp językoznawczy E. Ostrowska, opracowanie muzykologiczne H. Feicht, Wrocław 1962.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Materiał umieszczony w multimedium bazowym może stanowić punkt wyjścia do konkursu na projekt instalacji plastyczno‑muzycznej. Po wykonaniu ćwiczeń z e‑materiałów uczniowie wybierają jeden fresk i dołączają do niego samodzielnie wybrany fragment muzyki sakralnej (jako tło muzyczne). Wybrane instalacje wspólnie omawiają i organizują w klasie ich pokaz.
Chętni uczniowie opisują uczucia, które wywołują oglądane i wysłuchiwane dzieła sztuki plastycznej i muzycznej.