Autor: Sebastian Górski

Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Polskie konstytucje – od Konstytucji 3 maja do Konstytucji III RP

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

zakres rozszerzony

V. Państwo, myśl polityczna i demokratyzacja.

Uczeń:

14) przedstawia polskie tradycje demokratyczne na przykładzie podstawowych instytucji ustrojowych: artykułów henrykowskich i Konstytucji marcowej z 1921 r.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• umiejscawia w historii polskie konstytucje;

• wyjaśnia i prezentuje znaczenie konstytucji jako najważniejszego aktu prawnego;

• analizuje teksty konstytucji i porównuje ich zapisy;

• analizuje charakter polskich konstytucji oraz wskazuje ich wady i zalety;

• tworzy konstytucję własnego państwa.

Strategie nauczania:

• strategia badawcza;

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• gra dydaktyczna;

• analiza tekstu źródłowego i ikonografii;

• dyskusja.

Formy zajęć:

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery/tablety z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki,

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale,

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda,

• teksty polskich konstytucji dla każdej grupy,

• flipcharty i markery.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Na wcześniejszych zajęciach podział klasy na pięć grup. Każdej losowo przydzielony zostaje inny zestaw konstytucji (1. Konstytucja 3 maja 1791 r., Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1807 r. i Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r.; 2. Mała konstytucja z 1919 r. i Konstytucja RP z 1921 r.; 3. Nowela sierpniowa z 1926 r. i Konstytucja RP z 1935 r.; 4. Mała konstytucja z 1947 r. i Konstytucja PRL z 1952 r.; 5. Mała konstytucja z 1992 r. i Konstytucja RP z 1997 r.). Uczniowie otrzymują teksty konstytucji lub korzystają ze strony www.infor.pl. Przygotowują krótkie prezentacje na temat zawartych w dokumentach najważniejszych zagadnień i zapisów dotyczących:

• odwołań w preambule;

• zasad ustroju politycznego;

• praw, wolności i obowiązków obywateli;

• kompetencji władzy ustawodawczej i wykonawczej;

• procedury zmiany konstytucji.

2. Przedstawienie tematu i celów zajęć.

3. Burza mózgów. Uczniowie odpowiadają na pytania:

• Czym jest konstytucja i dlaczego jest tak ważna dla każdego z państw?

• Czy państwo może sprawnie funkcjonować bez najwyższego aktu prawnego? Jakie współczesne kraje funkcjonują bez konstytucji?

Zapisanie propozycji przez moderatora. Po fazie twórczej weryfikacja pomysłów. Chętny/wybrany uczeń odnajduje w internecie (np. w słowniku PWN) definicję pojęcia konstytucja, odczytuje ją głośno, a reszta klasy poprawia swoje definicję.

4. Odnosząc się do odpowiedzi uczniów, nauczyciel porządkuje obowiązujące w Polsce źródła prawa – konstytucja, ustawy, uchwały, rozporządzenia itp. Wyjaśnia też, że ustrój państw niemających konstytucji wynika z innych aktów prawny (np. Wielka Brytania).

Faza realizacyjna

1. Podział klasy na pięć grup. W każdej z nich powinna znaleźć się osoba reprezentująca inny zestaw konstytucji – ekspert. Jego wiedza posłuży grupie w grze interaktywnej sprawdzającej znajomość tradycji polskiego konstytucjonalizmu.

2. Gra interaktywna. Grupy rywalizują ze sobą i ta, która najszybciej rozwiąże quiz, jest nagradzana, np. oceną za aktywność. Następnie każda z grup układa dla drużyny przeciwnej po jednym dodatkowym pytaniu.

3. Podsumowanie quizu. Nauczyciel pyta: „Dlaczego zapisy polskich konstytucji tak znacznie różnią się od siebie i z czego może to wynikać?”. Dyskusja.

4. Uczniowie szukają odpowiedzi na pytania:

• Czy mimo zapisów w konstytucjach o prawach i obowiązkach obywateli oraz władzy były one zawsze przestrzegane?

• Jeśli dochodziło do łamania (nieprzestrzegania) konstytucji, to jaki miało to wpływ na losy kraju i jakie niosło konsekwencje?

W odpowiedziach powinny się znaleźć wskazania m.in. na nieprzestrzeganie Konstytucji Królestwa Polskiego przez cara i w konsekwencji wybuch powstania listopadowego oraz łamanie Konstytucji PRL przez władze i protesty intelektualistów/niepokoje społeczne. Nauczyciel upewnia się, że zadania zostały poprawnie wykonane, i udziela informacji zwrotnej.

5. Podział uczniów na 2–3 grupy: w każdej z nich znajdują się osoby reprezentujące poprzednie grupy. Uczniowie wyobrażają sobie pewną sytuację:

„Wasza grupa dotarła do nieznanego lądu, na którym chcecie utworzyć swoje państwo. Jako założyciele musicie ustalić jego najważniejsze cechy i zasady w nim panujące. Zdecydujcie, jakie prawa będą w nim obowiązywać, kto będzie w nim rządził i jak będzie odbywał się proces wyboru władzy; jakie najważniejsze prawa, obowiązki i wolności będą przysługiwać społeczeństwu w stosunku do innych mieszkańców i państwa”.

Spisanie ustaleń w formie „konstytucji” na flipchartach (dużych kartkach) i prezentacja na forum klasy.

6. W podsumowaniu zadania nauczyciel wraca do definicji konstytucji i jej znaczenia. Prosi uczniów, by ocenili konstytucje swoich państw:

• Dlaczego wybrali takie, a nie inne rozwiązania (np. władza wybierana w wyborach, autorytaryzm, wolności i obowiązki)?

• Czym kierowali się przy wyborze najważniejszych obowiązujących praw i wolności?

Reprezentanci grup udzielają odpowiedzi, a pozostali uczniowie mogą się odnosić do wypowiedzi kolegów.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne.

2. Na zakończenie krótka dyskusja:

• Czy łatwo wam było ustalić wspólnie najważniejsze zasady obowiązujące w waszych państwach?

• Czy chcielibyście żyć w stworzonym przez siebie ustroju?

Praca domowa:

Od czasu do czasu w mediach pojawiają się informacje o zgłaszanych projektach zmian w obowiązującej konstytucji. Poszukaj, kto i jakie zmiany chciałby wprowadzić. Czy są zmiany, które sam chciałbyś wprowadzić do konstytucji? Na czym miałyby one polegać? Przygotuj krótką notatkę.

Materiały pomocnicze:

1. Teksty polskich konstytucji w serwisie Infor.pl.

2. Strona www Wszechnica sejmowa – polskie konstytucje: charakterystyki i opis zmian wprowadzanych przez kolejne ustawy zasadnicze.

3. Dudek D., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Wybór źródeł, Lubelskie Wydawnictwa Prawnicze, Lublin 1998.

4. Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Liber, Warszawa 1998.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Grę interaktywną można wykorzystać jako element indywidualnej rywalizacji uczniów. Jako dogrywkę, w celu wyłonienia zwycięzcy, można użyć pytań dodatkowych opracowanych przez uczniów.