Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Legenda bohatera w wierszu Juliusza Słowackiego Sowiński w okopach Woli

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

IV. Samokształcenie.

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

10) rozumie pojęcie parafrazy, parodii i trawestacji, wskazuje ich wzorce tekstowe; wykorzystuje te pojęcia w interpretacji utworu literackiego;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne. Uczeń:

interpretuje utwory poetyckie, których tematem jest śmierć generała Sowińskiego,
określa rolę środków artystycznego wyrazu zastosowanych przez Juliusza Słowackiego,
wyjaśnia, na czym polega mityzacja bohatera lirycznego w wierszu Sowiński w okopach Woli,
porównuje wiersz Juliusza Słowackiego i obraz Wojciecha Kossaka,
redaguje wypowiedź pisemną o charakterze argumentacyjnym.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel prosi szczególnie zainteresowanych uczniów o przygotowanie szerszego kontekstu historycznego i biograficznego wiersza Słowackiego.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu. Prosi uczniów wybranych przed lekcją o przedstawienie kontekstu historycznego wydarzeń, które stanowią tło wiersza Słowackiego, oraz kontekstu biograficznego dotyczącego bohatera utworu. Ocenia dodatkową pracę uczniów.

Faza realizacyjna:

Rozpoczynając dyskusję wstępną, nauczyciel prosi, by uczniowie przypomnieli znane z literatury przykłady bohaterskich śmierci żołnierzy (rycerzy), dowódców. Mogą pojawić się postaci: Leonidasa, Rolanda, Wołodyjowskiego i inne. Nauczyciel pyta, jak przedstawiane są te postaci w różnych epokach i różnych dziełach. W jaki sposób budowana jest ich literacka legenda? W jakim celu? Dlaczego opisy tych śmierci nie zawsze zgadzają się z prawdą historyczną?
Następnie nauczyciel prosi jednego z uczniów o odczytanie wiersza Słowackiego Sowiński w okopach Woli, zamieszczonego w e‑materiale. W swobodnej dyskusji uczniowie wskazują, jakie są możliwe wersje okoliczności śmierci generała Sowińskiego. Pomaga im w tym film zamieszczony w galerii interaktywnej oraz polecenie 2 do niego, które uczestnicy zajęć wykonują w parach.
Później uczniowie przystępują do samodzielnej pracy z tekstem. Wykonują wybrane przez nauczyciela ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”; warto zwrócić uwagę na ciekawe ćw. 4, a zwłaszcza 8, które wymaga przygotowania argumentów potwierdzających lub obalających tezę, że Słowacki, opisując śmierć generała Sowińskiego, stworzył „hagiograficzną legendę o romantycznym świętym”. Po wykonaniu ćwiczeń wybrani uczniowie prezentują swoje odpowiedzi, a nauczyciel weryfikuje ich poprawność.

Faza podsumowująca:

W podsumowaniu lekcji nauczyciel pyta: na czym polega mityzacja bohatera lirycznego wiersza Juliusza Słowackiego Sowiński w okopach Woli. Uczniowie, odpowiadając, opierają się na ustaleniach, których dokonali podczas rozwiązywania ćwiczeń, przypominają sobie także treść filmu z e‑materiału. Ostatnie pytanie, na które szukają odpowiedzi pod kierunkiem nauczyciela, brzmi: Jaki jest cel mityzacji (lub sakralizacji) opisów śmierci żołnierzy, rycerzy, dowódców.

Praca domowa:

W ramach pracy domowej uczniowie wykonują polecenie 3 towarzyszące galerii interaktywnej.
Zadanie domowe z e‑materiału może być pracą dodatkową.

Materiały pomocnicze:

Czesław Kłak, Polski Leonidas. Rzecz o legendzie historycznej i literackiej generała Józefa Sowińskiego, Warszawa 1986. Jacek Lyszczyna, „Sowiński w okopach Woli” w kontekście mitu genezyjskiego, [w:] tegoż, Romantyczne lektury, Katowice 2015, s. 155‑164.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Ilustracja interaktywna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się