Scenariusz zajęć

Autor: Krzysztof Błaszczak, Anna Daniewicz

Przedmiot: Chemia

Temat: Czy wybór ołowiu do transportu wody pitnej przez Rzymian był trafny?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Poziom podstawowy i rozszerzony

Wymagania ogólne

II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:

1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg procesów chemicznych;

2) wskazuje na związek właściwości różnorodnych substancji z ich zastosowaniami i ich wpływem na środowisko naturalne;

4) wskazuje na związek między właściwościami substancji a ich budową chemiczną;

7) wykonuje obliczenia dotyczące praw chemicznych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• wymienia i opisuje działanie ołowiu w organizmie człowieka;

• wyjaśnia, dlaczego ołów wykazuje działanie toksyczne względem organizmu ludzkiego;

• wiąże konkretne działanie ołowiu z chorobą, którą może wywoływać;

• na podstawie obowiązującej dawki i normy oblicza i ocenia, czy dany produkt spożywczy lub woda pitna nadaje się do spożycia przez człowieka.

Strategia nauczania:

• asocjacyjna.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja dydaktyczna;

• cwiczenia uczniowskie;

• analiza materiału źródłowego;

• burza mózgów;

• film samouczek;

• metoda myślące kapelusze;

• technika zdań podsumowujących.

Formy zajęć:

• praca zbiorowa;

• praca w grupach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• podręczniki.

Przed lekcją:

Uczniów należy podzielić na sześć grup tydzień przed przewidywaną lekcją, np. poprzez losowanie oraz należy w losowaniu uwzględnić sekretarzy. Każdy zespół przypisany jest do odpowiedniego koloru kapelusza (patrz: materiały pomocnicze). Uczniowie w ramach pracy domowej przygotowują z bibuły kapelusze, które przynoszą na wskazaną jednostkę dydaktyczną. Uczniowie przypisani do koloru białego kapelusza powinni w ramach pracy domowej wcześniej zebrać fakty z różnych źródeł, by mieć na czym się wesprzeć już na prowadzonej lekcji.  Każdy zespół otrzymuje opis swojego koloru kapelusza (nauczyciel dodatkowo jeszcze objaśnia) i przygotowuje  wypowiedzi w odniesieniu do ołowiu w czasie ok. pięciu minut.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytania, zaciekawiając tematem. Przykładowe pytania: czy wiecie, że Rzymianie stosowali ołów do produkcji trumien, katakulp, kul do proc czy obręczy do beczek? Czy wiecie, że do win dodawano octan ołowiu, tzw. cukier ołowiowy, aby polepszyć ich smak? Czy wiecie, że po raz pierwszy grecki lekarz Nikander opisał skutki zatrucia ołowiem i miało to miejsce w II w. p.n.e.?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów na temat działania ołowiu i ich skutków na organizm człowieka.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

Faza realizacyjna:

1. Myślące kapelusze. Nauczyciel wyjaśnia metodę pracy. Rozdaje grupom arkusze papieru i mazaki.

2. Nauczyciel wyświetla film samouczek prezentujący toksyczne działanie ołowiu oraz  pokazujący rozwiązania zadań obliczeniowych związanych z normami ołowiu. Uczniowie mogą odnotowywać fakty, które mogą im się przydać podczas dyskusji (adekwatnie do swojego koloru kapelusza).

3. Uczniowie przygotowują argumenty „za i przeciw”zgodnie z wylosowanymi kolorami symbolizującymi określony sposób argumentacji. Uczniowie mogą korzystać z różnych dostępnych źródeł informacji.

4. Prowadzący inicjuje i kieruje dyskusją.

5. Sekretarze wynotowują argumenty pojawiające się w dyskusji, które podkreślają korzyści i zagrożenia wynikające ze stosowania ołowiu prze człowieka.

6. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” oraz polecenia zamieszczone w medium bazowym.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów zadając przykładowe pytania:

• Gdzie był stosowany ołów, co odbijało się na ujemnym wpływie na organizm człowieka?

• Dlaczego ołów jest substancją toksyczną dla organizmu człowieka?

• Jakie choroby w organizmie człowieka może wywoływać ołów?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Czego dziś się nauczyłem/łam...

• Co było dla mnie łatwe...

• Co sprawiło mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film samouczek może być użyty jako forma utrwalająca w podsumowaniu lekcji lub jako forma wprowadzająca przed przystąpieniem do wykonywanych zadań czy przygotowywania się ucznia do lekcji/sprawdzianu. Również uczniowie nieobecni na lekcji mogą wykorzystać to medium do samodoskonalenia.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Gdzie był stosowany ołów, co odbijało się na ujemnym wpływie na organizm człowieka?

• Dlaczego ołów jest substancją toksyczną dla organizmu człowieka?

• Jakie choroby w organizmie człowieka może wywoływać ołów?

2. Nauczyciel przygotowuje:

• przed lekcją sześć kolorowych kapeluszy: biały, czerwony, czarny, żółty, zielony, niebieski (można wykorzystać kolorową bibułę);

• arkusze papieru, mazaki.

3. Opis kapeluszy:

• Kapelusz biały (fakty):

Dzięki myśleniu spod białego kapelusza poznajemy fakty i liczby, odsuwamy interpretacje. Unikamy stosowania argumentowania przytaczanych przez nas danych, również nie dokonujemy interpretacji faktów, lecz podajemy suche informacje, bez otoczki interpretacyjnej. Myślenie spod białego kapelusza umożliwia nam stosowanie faktów domniemanych, które powinny zostać odpowiednio zaakcentowane i potwierdzone. Myślenie spod białego kapelusza pozwala na osiągnięcie dyscypliny i ukierunkowania.  W trakcie przedstawiania sytuacji i faktów należy starać się zachować bardziej neutralnie i obiektywnie.

• Kapelusz czerwony (emocje):

Myślenie spod czerwonego kapelusza ingeruje we wszystkie kwestie, które związane są z emocjami, odczuciami „na gorąco” i nieracjonalnymi aspektami myślenia. Akceptujemy, szanujemy to, co myślimy, czynią to samo osoby słuchające naszych wypowiedzi. Nie tłumaczymy się, gdyż pozwalamy pokazać swoje emocje. Emocje niekontrolowane zaburzają nasz sposób myślenia i negatywnie wpływają na podejmowane decyzje. Poddajemy się emocjom na określoną przez nas chwilę, sami wyznaczamy czas jej trwania. Działając pod wpływem emocji, bez czerwonego kapelusza, nie mamy wpływu na czas trwania i zakończenia wypowiedzi nasyconej emocjami. Należy pamiętać, iż zabrania się usprawiedliwiania emocji, próby argumentowania mogą zostać odebrane, jako fałszywe.

• Kapelusz czarny (pesymizm):

Myślenie spod czarnego kapelusza jest negatywne, ale nie emocjonalne. Taki sposób myślenia wymaga od nas podania logicznych i uzasadnionych informacji. Pozwalamy sobie na negatywne myślenia w sposób kontrolowany, ale świadomy. Faktom obiektywnym i pozytywnym, należy udowodnić ich błędność lub niemożność zastosowania w praktyce wyrażając swoją krytykę i obawy, podając wady i zagrożenia, uboczne skutki i konkretne konsekwencje niekorzystnego obrotu spraw. Wyrażanie informacji negatywnych powinno odbywać się w sposób obiektywny.

• Kapelusz żółty (optymizm):

Należy szukać optymistycznych cech, założeń, gdyż zawsze mimo pierwszego wrażenia, dostrzeżemy pozytywy mogące mieć ogromne znaczenie. Musimy spoglądać na wszystko od logiczno‑pozytywnego myślenia do huraoptymizmu. Pozytywne sugestie należy oznaczyć stopniem prawdopodobieństwa: potwierdzony, bardzo‑prawdopodobny, prawdopodobny, są spore szanse, istnieje taka możliwość, nikłe szanse lub perspektywa długofalowa. Myślenie konstruktywne podlega żółtemu kapeluszowi i niesie ze sobą pozytywną zmianę. Tworzymy propozycje i pozytywnie je uzasadniamy na podstawie zalet, pozytywnych stron i korzyści danego rozwiązania.

• Kapelusz zielony (możliwości):

Zielony kapelusz odpowiada za kreatywność: co możemy zrobić, jak można to udoskonalić, generowanie pomysłów i rozwiązań. Osoba, która go wkłada, ma na celu świadome szukanie zmian i nowego podejścia do rozważanego problemu. Odnalezienie nowego podejścia wymaga szukania najlepszej alternatywy.

• Kapelusz niebieski (analiza procesu):

Niebieski kapelusz myślowy jest ostatnim kapeluszem, który spina pozostałe. Jego rola to organizacja procesu myślenia i czuwanie nad jego efektywnym przebiegiem. Dokonuje się tego, między innymi, poprzez wybieranie i ustalanie kolejności użycia poszczególnych kapeluszy myślowych. Kapelusz o tym kolorze odpowiada za pilnowanie reguł i zażegnanie sporów, co pozwala na sprawne podążanie ustaloną ścieżką rozważań. W trakcie i na końcu, określa on, w którym punkcie rozważań się znajdujemy i co zostało osiągnięte. Wszystko po to, aby, przy w miarę niewielkim wysiłku, proces myślenia dawał najlepszy możliwy rezultat. Porządkowa rola niebieskiego kapelusza to także: określenie tematów i problemów poruszanych w procesie myślenia, czyli oglądanie procesu myślowego „z góry”; formułowanie pytań pomocniczych lub naprowadzających; kontrola, który kolor przeważa; czy wypowiedziano stanowiska wszystkich kolorów; rejestracja myśli i podjętych decyzji; przegląd sytuacji, synteza informacji i konkluzja.