Autor: Martyna Wojtowicz

Temat: Wspólne cechy totalitaryzmów (faszyzm, nazizm, stalinizm). Autorytaryzm

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wyjaśnia, czym jest totalitaryzm i podaje przykłady państw totalitarnych;

• wymienia najważniejsze cechy totalitaryzmu i przedstawia je na przykładzie III Rzeszy, ZSRS oraz faszystowskich Włoszech;

• omawia ideę dążenia przez systemy totalitarne do stworzenia „nowego człowieka”;

• tłumaczy różnicę między systemem totalitarnym a autorytarnym.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego;

• dyskusja;

• burza mózgów.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy uczniom temat lekcji, nawiązując do zagadnień opisanych w sekcji „Wprowadzenie”. Omawia cele lekcji.

2. Rozmowa wprowadzająca. Nauczyciel prosi wybranego ucznia o przeczytanie pytania znajdującego się w wyświetlonym na tablicy „Wprowadzeniu”: „Czym więc jest totalitaryzm i jakie ma najważniejsze cechy?”.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel poleca, aby uczniowie zaproponowali definicję totalitaryzmu (odpowiedzieli na przeczytane wcześniej pytanie, czym jest totalitaryzm i jakie ma cechy). Informuje uczniów, że będą pracować metodą burzy mózgów i jeśli to konieczne, wyjaśnia jej zasady. Wyznacza też moderatora, który będzie zapisywał pomysły na tablicy, i określa czas na wykonanie zadania. Uczniowie podają swoje propozycje. Po zakończeniu fazy twórczej następuje wspólna weryfikacja pomysłów. Nauczyciel prosi uczniów, aby porównali swoje propozycje z informacjami zamieszczonymi w treści e‑materiału (podrozdział „Totalitaryzm” w sekcji „Przeczytaj”).

2. Praca z multimedium („Film edukacyjny”). Prowadzący zapowiada, że uczniowie obejrzą film dotyczący systemów totalitarnych i autorytarnych, prosi, aby zapisywali najważniejsze informacje. Po odtworzeniu filmu poleca wybranej osobie (lub ochotnikowi), aby przedstawiła różnice między totalitaryzmem a autorytaryzmem. Pozostali uczniowie mogą dopowiadać informacje ważne z ich punktu widzenia, nauczyciel zaś może korygować ewentualne błędy czy nieścisłości.

3. Nauczyciel dzieli uczniów na czteroosobowe grupy. Wybrana osoba czyta polecenie 2: „Przedstaw metody, jakimi państwa totalitarne próbowały stworzyć »nowego człowieka«. Co miały na celu takie działania?” z sekcji „Film edukacyjny”. Uczniowie opracowują w grupach odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie się do niej ustosunkowują. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia informacje.

4. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenia 1, 3 i 4 z sekcji „Sprawdź się”. Następuje wspólna weryfikacja poprawności odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel poleca, aby uczniowie ocenili, czy w przypadku państwa włoskiego, III Rzeszy oraz ZSRS możemy mówić o systemie totalitarnym (i jak przejawiały się cechy tego systemu). Prowadzący w razie potrzeby wyjaśnia wątpliwości, uzupełnia informacje.

2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Opracuj podsumowanie tematu „Wspólne cechy totalitaryzmów (faszyzm, nazizm, stalinizm). Autorytaryzm” w formie pytań do krzyżówki.

2. Wykonaj ćwiczenia nr 7 i 8 z części „Sprawdź się”. Przygotuj uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, PWN, Warszawa 2010.

E.C. Król, Propaganda i indoktrynacja narodowego socjalizmu w Niemczech w latach 1919–1945. Studium organizacji, treści, metod i technik masowego oddziaływania, Warszawa 1999.

R. Miedwiediew, Pod osąd historii. Geneza i następstwa stalinizmu, tłum. C. Czarnogórski, Warszawa 1990.

O. Figes, Szepty. Życie codzienne w stalinowskiej Rosji, tłum. W. Jeżewski, Warszawa 2007.

S. Sierpowski, Faszyzm we Włoszech, Ossolineum, Wrocław 1973.

Wskazówki metodyczne:

• Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film edukacyjny” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.