Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Oceń projekt

Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Czy pożyczkę trzeba oddać? Współczesne zapożyczenia w polszczyźnie

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
3) rozpoznaje i ocenia modę językową we współczesnym języku;
4) określa rodzaje zapożyczeń i sposób ich funkcjonowania w polszczyźnie różnych epok; odnosi wskazane zjawiska do współczesnej polszczyzny;
7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
10) charakteryzuje zmiany w komunikacji językowej związane z rozwojem jej form (np. komunikacji internetowej).
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
8) posługuje się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi), także w wersji on‑line;
11) korzysta z zasobów multimedialnych, np. z: bibliotek, słowników on‑line, wydawnictw e‑book, autorskich stron internetowych; dokonuje wyboru źródeł internetowych, uwzględniając kryterium poprawności rzeczowej oraz krytycznie ocenia ich zawartość;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • klasyfikuje typy zapożyczeń;

  • rozróżnia przyczyny zapożyczeń, w tym potrzeby: nazewniczą, ekspresywną, identyfikacyjną;

  • wyjaśnia, na czym polega popularność zapożyczeń;

  • podaje przykłady najpopularniejszych zapożyczeń w języku polskim, identyfikując język, z którego pochodzą;

  • ocenia sposób funkcjonowania zapożyczeń w języku polskim.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja;

  • praca z tekstem.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji:

Przed lekcją

Na kilka dni przed planowaną lekcją nauczyciel poleca uczniom, aby sporządzili notatkę na temat trzech przykładów zapożyczeń funkcjonujących w języku polskim. Kluczowymi informacjami, które powinny znaleźć się w notatce są:

  1. znaczenie słowa,

  2. język, z którego pochodzi słowo,

  3. (nieobligatoryjnie) rodzaj zapożyczenia.

Przykłady nie powinny się powtarzać – każdy uczeń przygotowuje własne. Literatura źródłowa, z której mogą korzystać uczniowie (daty wydań mogą się różnić):

  • M. Bańko, Inny słownik języka polskiego, t. 1 i 2, PWN, Warszawa 2021.

  • M. Bańko, D. Svobodowa, J. Rączeszek‑Leonardia i M. Tatjewski, Nie całkiem obce, PWN, Warszawa 2016.

  • W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Rytm, Warszawa 2021.

  • Wielki słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 2005.

  • L. Wiśniakowska, L. Drabik, M. Bańko, Słownik spolszczeń i zapożyczeń, PWN, Warszawa 2007.

Zadaniem uczniów jest podanie źródeł (wraz z numerem strony), z których wybrali przykłady.

Faza wprowadzająca

  1. Lekcja rozpoczyna się od sprawdzenia pracy wykonanej przez uczniów przed lekcją. Nauczyciel pyta uczniów o trudności, które napotkali przy wyszukiwaniu haseł oraz o to, czy coś szczególnie ich zaciekawiło.

  2. Po ewaluacji stopnia przygotowania do tej części lekcji nauczyciel prezentuje „Wprowadzenie” do lekcji, podaje jej cele i zapisuje temat.

Faza realizacyjna

  1. Przed rozpoczęciem pracy z multimedium uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Swoją uwagę skupiają głównie na pojęciu anglicyzmu.

  2. Uczniowie wynotowują wszystkie przykłady zapożyczeń wymienionych przez
    dr hab. Katarzynę Kłosińską w wykładzie.

  3. Nauczyciel poleca uczniom wykonanie poleceń do „Mapy myśli”. Do realizacji zadania mogą posłużyć przykłady przygotowane przed lekcją oraz wymienione przez dr hab. Katarzynę Kłosińską.

  4. Po wykonaniu ćwiczenia cały zespół klasowy omawia wyniki pracy. Nauczyciel zadaje pytania podsumowujące:

  • Których z wymienionych przykładów anglicyzmów używacie najczęściej?

  • W jakich sytuacjach używacie zapożyczeń?

  • Czy każdy może być adresatem wypowiedzi, w której zastosowano zapożyczenia, zwłaszcza współczesne?

  1. Uczniowie przystępują do wykonania ćwiczeń: 1.-3. – w pracy indywidualnej; 4.-8.- przez cały zespół klasowy, z pomocą nauczyciela.

Faza podsumowująca

W podsumowaniu lekcji nauczyciel rozdaje uczniom fragment tekstu (nadesłanego na konkurs literacki „Gazety Wyborczej”, 19‑20 lutego 1999 roku, a przedrukowanego w książce: Formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce). Po lekturze, uczniowie w ogólnoklasowej dyskusji zastanawiają się nad kilkoma kwestiami:

  • Czy wszystkie formy użyte w tekście są zrozumiałe?

  • Czy przeciętne kompetencje językowe i obcojęzyczne użytkowników języka są wystarczające, by zrozumieć taki tekst?

  • Czy konieczne jest, by używać zapożyczeń w takiej liczbie?

  • Które formy obcojęzyczne w tekście wymagałyby opisowej wersji w języku polskim, a które posiadają swoje jednowyrazowe odpowiedniki?

Uczniowie – ponadto – oceniają poziom swojego zrozumienia tekstu ze znacznym nagromadzeniem zapożyczeń i wyrazów obcojęzycznych.

Relaksacja ze spaceringiem

Spacering jest ważną formą zagospodarowania tzw. free‑time'u. Może być prowadzony według różnych opcji. Najpopularniejszy jest w singlu bądź w deblu (tzw. one‑to‑one), chociaż przy skompletowaniu właściwego teamu można uprawiać spacering grupowy. Istnieje również spacering ze sponsoringiem (,,Masz tu dychę, skocz do kina”), spacering z monitoringiem (,,Dzwonię i dzwonię na tę Twoją komórkę! Gdzie jesteś? Czekam z obiadem...”), spacering z mailingiem (wyjście na odległą pocztę) oraz spacering z talk‑showem (tj. połączony z obserwacją tokujących cietrzewi). Nasz organizm domaga się reenergizowania. Przeróżne formy aktywności weekendowej (np. jogging, tramping, aravaning, body‑building, urfing, face‑lifting, petting, marketing, billing, leasing, factoring, patch‑working, god‑save‑the‑king, tudzież snowboard) nie zawsze zastępują codzienną potrzebę autorestrukturyzacji naszego ego. W rankingu naszych doznań na samym topie znajdować się winna erupcja energii witalnej (vital energy eruption). Pamiętajmy: nie wszystko w życiu musi być „ing”; światem rządzi też jin i jang. Rozparcelowanie celów bliższych i dalszych, antypauperyzacja i autoimpregnacja własnego wnętrza muszą stać się naczelnymi zasadami konstrukcyjnymi naszego „life‑schedule”. To nie dwudniowy wyjazd na narty curvingowe spowoduje należytą hiperwentylację naszego ducha, ale regularny spacering do klubów fitness. Nasza dusza wymaga takiego samego peelingu, jak nasza skóra. Wysiądźmy więc czasem z naszego vana albo pick‑upa i w środku parku naśladujmy Jacksonowski moon‑walk.

kłosińska Źródło: Relaksacja ze spaceringiem, [w:] Formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce, red. Katarzyna Kłosińska, Warszawa 2014, s. 112.

Materiały dodatkowe:

  • Agnieszka Cierpich, Zapożyczenia angielskie w polszczyźnie korporacyjnej, Kraków 2019.

  • Do you speak polish?, [w:] Wszystko zależy od przyimka. Bralczyk, Miodek, Markowski w rozmowie z Jerzym Sosnowskim, Warszawa 2014.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą stale uzupełniać „Mapę myśli” o nowe, odnotowane – zwłaszcza wśród rówieśników – zapożyczenia. Film z udziałem dr hab. Katarzyny Kłosińskiej może być pomocny w przygotowaniach do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się