Autor: Bartosz Krzymiński

Przedmiot: historia

Temat: Dynastia julijsko‑klaudyjska

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

zakres podstawowy

IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu

Uczeń:

1) charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (...) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa, z uwzględnienim roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe, 

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• określa podstawowe cechy pryncypatu;

• ocenia panowanie poszczególnych władców z dynastii julijsko‑klaudyjskiej;

• charakteryzuje rozwój państwa rzymskiego w pierwszych dekadach epoki cesarstwa.

Metody i techniki nauczania:

• konstruktywizm.

Strategie nauczania:

• dyskusja dydaktyczna,

• pogadanka,

• analiza tekstu źródłowego,

• analiza SWOT.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do Internetu, projektor/ekran;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Nauczyciel rozpoczyna lekcję od pytania do całej klasy, jak w kontekście pojęcia pryncypatu uczniowie rozumieją określenie „komedia republiki”. Wybrani uczniowie udzielają odpowiedzi, nauczyciel w miarę potrzeby koryguje ją i udziela informacji zwrotnej.

2. Następnie nauczyciel wyświetla na projektorze fragmenty dwóch tekstów poświęconych Augustowi (1. Wergiliusz, Eneida 6, 791‑800, tłum. Tadeusz Karyłowski; 2. Kasjusz Dion cyt. za Chomicki G., Sprawski S., Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999). Prosi uczniów o zapoznanie się z nimi. Zaznacza przy tym wiek powstania utworów, odpowiednio I w. p.n.e. i III w. n.e.

3. Nauczyciel zwraca się do uczniów z pytaniem: Co, poza oczywistymi różnicami gatunkowymi, może być przyczyną tak rozbieżnych ocen tego samego panowania? Prosi o odpowiedź jednego z uczniów – osobę wybraną z klasy/zgłaszającą się na ochotnika. Inni uczniowie mogą dopowiadać swoje propozycje.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel dzieli klasę na dwie równe grupy i prosi uczniów o utworzenie dwóch półkoli z krzeseł naprzeciwko siebie. Następnie prosi wybraną osobę o odczytanie fragmentu źródłowego dotyczącego sytuacji w Rzymie po śmierci cesarza Kaliguli na początku 41 r. n.e.

2. Prowadzący dodaje, że była to ostatnia publiczna dyskusja nad przywróceniem ustroju republikańskiego w starożytnym Rzymie. Zapowiada też, że uczniowie przeprowadzą swoją dyskusję nad ustrojem Rzymu.

3. Dwie ustalone wcześniej grupy wcielą się w senatorów. Jedna będzie broniła pryncypatu, druga optowała za przywróceniem republiki. Nauczyciel sugeruje, aby uczniowie wykorzystali flipcharty do sporządzenia analizy SWOT, tak aby ułatwić sobie dobór argumentów podczas debaty. Określa też czas przygotowania.

4. Debata. Po czasie przygotowania każda grupa wyłania swojego przedstawiciela, który prezentuje argumenty za pryncypatem lub republiką. Następnie uczniowie w określonym przez nauczyciela czasie dyskutują nad przedstawionymi argumentami.

5. Po debacie nauczyciel podsumowuje przebieg dyskusji i pyta uczniów, prosząc o przypomnienie sobie treści lekcji, dlaczego ich zdaniem ustrój Rzymu jednak się nie zmienił.

6. Cała klasa wraca na swoje miejsca, a nauczyciel wyświetla na projektorze popiersia wszystkich pięciu cesarzy z dynastii julijsko‑klaudyjskiej. Następnie pyta uczniów: Panowanie których princepsów okazało się waszym zdaniem pożyteczne dla utrwalenia ustroju monarchicznego i dlaczego? Zaznacza, że niekoniecznie chodzi tu o sukcesy w polityce zagranicznej. Nauczyciel może rozrysować na tablicy prostą tabelkę i prosić wybranego ucznia albo uczennicę o przydzielanie „punktów” każdemu z princepsów.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel, nawiązując do ostatniego zadania, prosi wybranych uczniów o ocenę panowania dynastii julijsko‑klaudyjskiej w dziejach Rzymu i wybór jednego cesarza, którego każdy z uczniów uważa za najciekawszego (zgodnie w własnym kryterium - może to być ciekawa postać, ale też np. osiągnięcia danego cesarza w utrwalaniu nowego ustroju, prowadzona przez niego polityka zagraniczna itd).

2. Następnie nauczyciel dokonuje oceny pracy wylosowanej grupy. Prosi o samoocenę uczniów dotyczącą współpracy w zespole oraz wykonanego zadania. Dokonuje oceny pracy wybranych uczniów.

Praca domowa:

1. Przeczytaj żywot wybranego przez ciebie cesarza w Żywotach cezarów Swetoniusza, a następnie, w oparciu o zaproponowaną przez nauczyciela literaturę przedmiotu, stwórz jego krótki biogram.

2. Dla chętnych: obejrzyj pierwszy odcinek brytyjskiego serialu Ja, Klaudiusz (dostępny on‑line). Opisz, czy sposób, w jaki została sportretowana tam rodzina cesarska, jest wiarygodny.

Materiały pomocnicze:

M. Beard, SPQR. Historia starożytnego Rzymu, Poznań 2016.

K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, Poznań‑Gniezno 2016.

M. Grant, Dwunastu cezarów, Warszawa 1997.

M. Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.

A. Krawczuk, Poczet cesarzy rzymskich, Warszawa 2004.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2008.

oraz

G. Chomicki, S. Sprawski, Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999.

Józef Flawiusz, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Warszawa 2016.

Tacyt, Dzieła, tłum. S. Hammer, Warszawa 2004.

Swetoniusz Trankwillus G., Żywoty cezarów, tłum. J. Niemirska‑Pliszczyńska, Wrocław 1987.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Można zaprezentować tablicę genealogiczną dynastii julijsko‑klaudyjskiej z wymazanymi imionami cesarzy i poprosić uczniów o ich uzupełnienie.

Dla ambitnych uczniów: można poprosić o próbę oddzielenia gałęzi julijskiej dynastii od gałęzi klaudyjskiej.