Autor: Monika Spławska‑Murmyło

Przedmiot: filozofia

Temat: Czy każde pytanie jest pytaniem filozoficznym?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

I. Pojęcie filozofii. Uczeń:
5) wskazuje istotne cechy pytań filozoficznych: ogólność (abstrakcyjność), racjonalność, zorientowanie na to, co ostateczne lub najbardziej podstawowe.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• charakteryzuje pytania filozoficzne, podając ich naważniejsze cechy: ogólność, racjonalność, orientacja na to, co ostateczne lub podstawowe;

• formułuje pytania o charakterze filozoficznym;

• podaje różnice między myśleniem filozoficznym, potocznym, dogmatycznym i naukowym.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm

Metody i techniki nauczania:

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• dyskusja;

• lego logos.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• klocki lego różnych kształtów.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją

Tydzień przed lekcją nauczyciel wybiera dwoje uczniów, którzy zaprezentują sylwetkę Sokratesa i jego metody zadawania pytań (majeutycznej). Mają oni przygotować scenkę dramową z wykorzystaniem metody sokratejskiej.

Faza wstępna

1. Nauczyciel podaje temat i cele lekcji oraz wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Wybrani przed lekcją uczniowie prezentują sylwetkę Sokratesa i jego metodę zadawania pytań (majeutyczną). Nauczyciel upewnia się, czy uczestnicy zajęć zrozumieli, na czym polega mejeutyka.

Faza realizacyjna

1. Praca z treścią e‑materiału metodą lego logos. Uczniowie zapoznają się z treścią tekstu bazowego. Następnie, w zależności od liczebności klasy, w 2‑4-osobowych grupach układają konstrukcje z klocków lego, odzwierciedlające budowę i znaczenie przeczytanego tekstu. Następnie każda grupa prezentuje swoją konstrukcję, przedstawiając jednocześnie sposób odczytania tekstu.

2. Nauczyciel zapowiada film „Czy każde pytanie jest pytaniem filozoficznym?” Prosi uczniów o zanotowanie podczas oglądania filmu czterech cech oraz kilku przykładów pytań filozoficznych.

3. Praca w parach. Uczniowie formułują pięć przykładów pytań filozoficznych. Następnie prezentują je na forum klasy. Wszyscy oceniają je z perspektywy kryteriów wymienionych w filmie (ich źródłem jest zdziwienie, są ogólne, racjonalne, a ich celem jest zrozumienie istoty rzeczy).

4. Dyskusja nad scenką zaprezentowaną na początku lekcji. Uczniowie oceniają, czy ich kolegom lub koleżankom udało się pokazać proces myślenia filozoficznego.

5. Uczniowie realizują ćwiczenia wyznaczone przez nauczyciela. Wskazana jest zwłaszcza realizacja zadań polegających na odróżnianiu pytań filozoficznych od pytań innego rodzaju.

Faza podsumowująca

Nauczyciel zadanie pytania podsumowujące, np.

• Kto i w jakim momencie stawia pytania filozoficzne?

• Czy trzeba być filozofem, żeby stawiać pytania filozoficzne?

• Jaki cel mają pytania filozoficzne?

• Co musiało się zdarzyć, że człowiek zaczął zadawać pytania na tyle ogólne i racjonalne, że narodziła się filozofia?

Zadanie domowe

Przez tydzień prowadź w zeszycie obserwacje dotyczące świata, codzienności, relacji między ludźmi, wszystkiego, co cię otacza. Po tygodniu ułóż na ich podstawie pytania filozoficzne.

Materiały pomocnicze

Jorgen Gaare, Oystein Sjaastad, Pippi i Sokrates. Filozoficzne wedrówki po świecie Astrid Lindgren, Warszawa 2002.

Peter Handke, Kiedy dziecko było dzieckiem (utwór poetycki).

Michael S. Prtichard, O stawaniu się podmiotem moralnym. Od Arystotelesa do Harrego Stottelmeiera, tłum. Anna Łagodzka, [w:] „Etyka” 1993, nr 26, s. 145‑153.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Nauczyciel może przeprowadzić lekcję odwróconą i polecić uczniom zapoznanie się z multimedium bazowym (filmem) przed zajęciami. Uczniowie przygotowują wcześniej przykłady pytań filozoficznych i podczas pracy w grupach omawiają ich poprawność oraz próbują na nie odpowiedzieć (filozofują).